У Мінску засталося зусім няшмат сем'яў, якія жывуць на адным месцы больш за 100 гадоў, але мы знайшлі адну такую. Галавой гэтай сям'і з'яўляецца праграміст Ігар Ласіца з Грушаўкі, дзе яго продак купіў зямлю яшчэ ў 1872 годзе. TUT.BY сустрэўся з мінчуком у пятым пакаленні і пагаварыў пра гісторыю гораду праз прызму яго роду. Суразмоўца распавёў, як учорашні селянін пры цары мог пабудаваць сабе катэдж, як Грушаўка перажыла вайну і чаму гэты раён сёння нельга зносіць.
«Сігнальшчык на чыгунцы пры цары мог купіць зямлю, пабудаваць дом і даць дзецям адукацыю»
Ігар распавядае, што дзед яго бабулі Сямён Казак быў непісьменным селянінам, які прыехаў у Мінск і ўладкаваўся на чыгунку сігнальшчыкам, то бок запальваў ліхтары. Ён пасяліўся на цяперашняй вуліцы Разінскай у 1872 годзе.
— Ён узяў крэдыт ва ўправе і купіў у памешчыка Немаршанскага ворную зямлю пад Мінскам. На ёй ён пабудаваў драўляны дом на тры кватэры з асобнымі ўваходамі, які цяпер лічыўся бы катэджам.
Сёння дом выглядае ўжо па-іншаму. Ад старога засталіся толькі бярвёны на чатырох сценах.
Рабочы на чыгунцы ў той час мог не толькі купіць зямлю і пабудаваць добры дом, але і пачаць на гэтым зарабляць. Ігар кажа, што яго продак здаваў у арэнду кватэры, зямлю альбо плодныя дрэвы. Напрыклад, за грошы чалавек мог арандаваць ў яго на некалькі гадоў пакос, агарод або нават адну яблыню. Учорашні селянін таксама аздобіў свой участак элементамі дваранскага побыту.
— Сямён Сцяпанавіч пасадзіў на ўчастку ліпы, бо гэта дрэвы, якія не даюць прыбытку і якія раней дазволіць сабе маглі толькі паны. Гэта быў сімвал дабрабыту, як цяпер для некаторых Mercedes.
Бярвёнам на гэтай сцяне 143 года
Суседзямі Казака па пасёлку былі забяспечаныя людзі: немцы Федэр і Фленбойм, а таксама машыніст паравоза Жыбуртовіч. Дабрабыт жа сігнальшчыкам царскіх часоў выяўляўся і ў забеспячэнні будучыні для дзяцей.
— Сямён Сцяпанавіч даў усім васьмярым сваім дзецям адукацыю: дзяўчынкам — сярэднюю, хлопчыкам — вышэйшую. Яго жонка Фядора Максімаўна магла дазволіць сабе не працаваць, але была вельмі актыўнай і працавала на зямлі.
І сёння ў доме на вуліцы Разінскай можна ўбачыць элементы інтэр'еру забяспечанай мінскай сям'і пачатку ХХ стагоддзя. Напрыклад, крэслы, гадзіннік, грамафон і шафа, якую выменялі на соль у бежанцаў падчас Першай сусветнай.
— Памёр Сямён Сцяпанавіч таксама падчас Першай сусветнай у 1916 годзе, а ўвесь дом перайшоў жонцы, якую ўтрымлівалі дзеці. У двух кватэрах, якія раней здаваліся, на той момант ужо жылі сыны Казака.
«У вайну прабабуля знесла ў доме міжпакаёвыя сцены — каб не падсялілі немца»
Прыход бальшавікоў да ўлады, адзначае Ігар, не моцна паўплываў на побыт яго продкаў, а вось суседзі пацярпелі.
— Немец Фленбойм меў два дамы: вялікі ён здаваў, а жыў у маленькім. З прыходам новай улады вялікі дом у яго проста адабралі. Не ведаю, чаму ён тут застаўся.
У паслярэвалюцыйным Мінску засталося жыць і шмат габрэяў. Суразмоўца кажа, што па ўспамінах яго бабулі Ларысы Восіпаўны, якой зараз 95 гадоў, у горадзе ніколі не было антысемітызму. Нават вайну яна сустрэла на яблыні з сяброўкай- габрэйкай. Яны глядзелі, як над горадам ляцелі нямецкія самалёты.
— Немцы тут спачатку нічога не бамбілі, але скінулі дэсант, які разарвалі нашы апалчэнцы. Сярод іх быў і 16-гадовы брат маёй бабулі — мой стрыечны дзед, які потым сышоў у партызаны.
Пакуль яшчэ нацысты не ўвайшлі ў Мінск, бабуля Ігара пакінула горад і нялёгкімі шляхамі дабралася да свайго дзядзькі ў Горкім, дзе яна скончыла медыцынскі інстытут. Яе маці Ганна Сямёнаўна засталася жыць у акупаваным Менску.
— І яна знесла ў доме ўсе міжпакаёвыя перагародкі: каб атрымаўся адзін пакой і ёй не падсялілі якога-небудзь немца. Яна ўсю вайну пражыла тут і нічога страшнага пра сябе не расказвала. Казала, што ў дачыненні да яе не было ніякага прыгнёту.
А вось усе знаёмыя габрэі загінулі ў гета. Там памерла і сяброўка бабулі Ігара, з якой яна пільнавала нямецкія самалёты на яблыні ў чэрвені 1941-га. А сама Ларыса Восіпаўна адвучылася, пасля чаго пайшла на фронт і прайшла шлях ад Магілёва да Берліна.
— У 1945-м мая бабуля вярнулася дадому, таксама вярнуўся з фронту і яе бацька Восіп Ільіч. Ён быў начальнікам вузла сувязі пры ЦК Партыі, і яму прапаноўвалі кватэру на Карла Маркса, але ён адмовіўся. Сказаў, што будзе жыць на зямлі.
Цяпер бабулі Ігара 95. Яна не толькі ветэран вайны, але і кандыдат медыцынскіх навук.
«Размовы аб зносе нашага дома ішлі яшчэ з 60-х гадоў»
А ў 1960-м годзе ў сям'і прынялі рашэнне аддзяліць адну частку ад трохкватэрнага дома і пабудаваць асобны будынак, у якім мы цяпер знаходзімся. Ад дома Сямёна Казака тут засталіся толькі сцены, склеп і дарэвалюцыйная мэбля. Тут вырасла мама Ігара Алена Іванаўна, якая расказала пра Грушаўку часоў Хрушчова і Брэжнева.
— У нас быў абсалютна спакойны раён, і я не ведаю, адкуль з'явіліся гэтыя міфы аб бандыцкай Грушаўцы. Адзінае, што было страшным для дзяўчынак, — дык гэта прайсці вечарам праз сквер.
Мама Ігара і ён сам
А вось асаблівай атмасферы Грушаўкі, пра якую часта кажуць, па словах суразмоўніцы, не было.
— Мы проста сябравалі найбліжэйшымі дамамі, але не ўсёй вуліцай. Хоць атмасферы адчужанасці паміж жыхарамі не было.
У 1976 годзе тут нарадзіўся Ігар. Ён кажа, што бандыцкім раён не быў і ў 80-я, хоць адзначае, што многія яго равеснікі прайшлі праз турму. Нічога асабліва не памянялася і пасля развалу Саюза. Стабільнымі заставаліся і планы па зносе мікрараёна, размовы пра які ішлі яшчэ з 60-х.
— У 1960-м годзе нам не давалі правесці ваду, бо дом ідзе пад знос. Але бабуля гэта зрабіла, а потым да нас правялі і каналізацыю. А наогул размовы аб зносе павольна забівалі раён, бо тут нічога не дазвалялі дабудоўваць.
«Знос дома будзе для нас вялікай трагедыяй, бо гэтая зямля адпрацавана потым і крывёй»
Апошні раз ім паведамлялі аб зносе дома прыкладна ў 2009 годзе. Па планах будынак павінен быў знікнуць у 2011-м, але больш ніякай афіцыйнай інфармацыі на гэты конт не было.
— І гэты знос для нас — вялікая трагедыя. Бо тут проста выдатна: ёсць агарод, ёсць куды паставіць машыну, а ўначы ў садзе спяваюць салаўі.
Больш за тое, адзначаюць яны, ніхто ж не прапануе наўзамен зямлю. Напрыклад, суседні дом знеслі, а замест гэтага далі кватэру ў Каменнай Горцы.
— Гэта непараўнальныя рэчы, якія цалкам змяняюць лад жыцця.
Ігар не прымае меркаванне, што Грушаўку неабходна знесці, каб тут пабудавалі шматпавярхоўкі і рассялілі вялікую колькасць людзей. Ён кажа, што адна справа, калі дамы знішчаюць для будаўніцтва дарогі ці метро, а зусім іншая — калі гэта адбываецца дзеля з'яўлення панэлек.
— Калі б наш дом стаяў у вёсцы Цімкавічы пад Капылём, то нас ніхто б не чапаў. Але ж мы не едзем у вёску Цімкавічы, а яна прыязджае сюды і патрабуе: дай нам жыццёвую прастору. Але няхай яны едуць у Малінаўку і там жывуць, а чаму мы павінны пра гэта хвалявацца?
Суразмоўца таксама лічыць, што неабходна развіваць не толькі Мінск, але і іншыя населеныя пункты. Тады, паводле яго слоў, нам не прыйдзецца шкадаваць аб выміранні вёсак, памяншэнні гарадоў і разбурэнні старога Мінска.
— Мы жылі тут з 1872 і нічога ў дзяржавы не прасілі і не бралі. Гэтую зямлю нам не выдзеліў ні цар, ні савецкая ўлада. Яна была набытая і адпрацаваная потым і крывёю.
На зямлі, якую Сямён Казак купіў 143 гады таму, кожны член сям'і Ігара Ласіцы адчувае сябе гаспадаром. Самаму старэйшаму — 95 гадоў, самому маленькаму — 3 гады.
