Нобелеўскі лаўрэат па літаратуры 2015 Святлана Алексіевіч дае прэс-канферэнцыю ў Шведскай акадэміі ў Стакгольме.
15.00. Прэс-канферэнцыя пачалася.
15.06. Пытанне ад Радыё «Свабода»: Аляксандра Дынько задае на беларускай мове пытанне аб тым, што яшчэ можна зрабіць для Беларусі.
Алексіевіч: «Трэба рабіць сваю справу, рабіць яе спакойна, без роспачы. Нават статус не дапамагае, калі ты жывеш ва ўмовах дыктатуры. Дыктатура — прымітыўнае стварэнне, на яе чале звычайна неразумныя людзі». Яна нагадвае, што ўжо падпісала за апошнія дні некалькі лістоў у падтрымку розных людзей, уключаючы Надзею Саўчанка. Кажа, што раззлаваная, наколькі мала часам можа зрабіць добры чалавек.
15.10. Японскі журналіст цікавіцца меркаваннем Святланы Алексіевіч аб атамнай энергетыцы, нагадваючы пра прыклад Фукусімы.
Алексіевіч распавядае, як была ў Японіі сама, удзельнічала ў абмеркаванні праблем Чарнобыля, і там казалі, што ў Японіі такое немагчыма, але ў выніку катастрофа ўсё-ткі адбылася. На думку Алексіевіч, гэта даказвае, што чалавек яшчэ не можа справіцца з атамнай энергіяй. «Атамная энергія — небяспечная энергія. Чалавецтва рана ці позна прыйдзе да таго, што патрэбныя альтэрнатывы», - сказала яна.
«Мяне ўзрушыла супадзенне таго, што я бачыла ў Чарнобылі, і што чытала аб Фукусіме: той жа падман дзяржавы, тыя ж людзі-камікадзэ, тыя ж людзі, якія павінны былі з'ехаць адтуль», — працягвае яна, называючы праблему ядзернай энергетыкі адной з галоўных, якія стаяць сёння перад чалавецтвам. Алексіевіч дадае, што хоча прыехаць у Фукусіму вясной.
15.15. Пытанне ад шведскага журналіста пра тое, што дапамагае Святлане Алексіевіч не спыняцца ў сваёй творчасці, працягваць пісаць.
Алексіевіч: «Жыццё — гэта вельмі цікавая рэч. Я ж не пішу для таго, каб атрымаць Нобелеўскую прэмію (усміхаецца). Я хацела, калі пачала пісаць, зразумець хто мы, што мы за людзі, чаму мы так непрыгожа і нядобра жывем. Я бачыла, як пакутуюць людзі вакол мяне, я хацела ў гэтым разабрацца ».
Пісьменніца распавяла пра сваю ўкраінскую бабулю, якая выгадавала сама чацвярых дзяцей, атрымала пенсію 10 рублёў і цалавала гэтую паперку. «Я глядзела на гэта і думала: я пра гэта напішу, — успамінае Алексіевіч. — Мною ўвесь час рухае гэта: людзі добрыя, а жыццё — нядобрае. Я ўвесь час шукаю адказ, чаму так».
15.20. Пытанне ад тэлеканала Белсат таксама гучыць на беларускай. Журналіст пытаецца, што для Алексіевіч сімвал Беларусі і ці ўзяла яна што-небудзь з Беларусі ў Стакгольм.
Алексіевіч: «Я ўжо даўно не збіраю матэрыяльныя рэчы, я збіраю свае станы. З першага дня, калі стала вядома, што мяне ўзнагародзілі Нобелеўскай прэміяй, я бачу радасныя твары беларускіх людзей. Людзі падыходзяць да мяне, абдымаюць мяне, рады, што гэта адбылося. Вось гэта я і бяру з сабой».
Пісьменніца назвала сімвалам Беларусі беларускую вёску як адначасова і аснову беларускага жыцця і тое, што няздольнае да пераменаў, што затрымлівае развіццё краіны.
15.25. Пытанне TUT.BY пра тое, што б Алексіевіч адказалі крытыкам, якія кажуць, што прэмію ёй далі за русафобію, што прэмія палітызаваная.
Алексіевіч: «Я стаўлюся да гэтага спакойна. Мяне судзілі за мае кнігі, мяне доўга не друкавалі, мяне выганялі з працы за мае кнігі. Гэта нармальна ў нас». Яна нагадвае, што расейскіх пісьменнікаў, якія атрымлівалі прэмію, «ніколі не прымалі на радзіме, заўсёды называлі ворагам народа». Кажа, што і сёння яе абвінавачваюць, што яна палівае брудам народ, Пуціна, Лукашэнка. «Не, я проста пішу тое, што бачу», — тлумачыць яна.
Сёння місія мастака, на думку пісьменніцы, зразумець і паспрабаваць патлумачыць тое самадзяржаўе і сярэднявечча, якое з'явілася ў Расіі, ці Беларусі, ці Казахстане.
15.29. Пытанне ад шведскага тэлебачання пра тое, ці была нейкая рэакцыя на прэмію ў Беларусі.
«Рэакцыя людзей — выдатная, добрая. Людзі разумеюць, што яны спазняюцца ў часе, што час спыніўся, ім патрэбныя сімвалы руху наперад», — адказвае Алексіевіч. «Рэакцыя ўлады агрэсіўная. У афіцыйнай прэсе былі маленькія паведамленні, толькі апазіцыйныя газеты пісалі. У некалькіх крамах кнігі прадаюцца. Але тэлебачанне маўчыць, радыё маўчыць», — працягвае яна.
15.35. Пытанне ад маскоўскага кніжнага часопіса: як знайшлі і выпрацавалі свой мастацкі метад і ці заўсёды імкнуліся да дакументалістыкі.
«На гэта можна доўга адказваць. Мае бацькі — сельскія настаўнікі, і ў нашым доме былі толькі кнігі, не памятаю іншых рэчаў у доме, — кажа Алексіевіч. — Але тым не менш, на вуліцы мне слухаць людзей мне было нашмат цікавей. У маёй свядомасці гэта заўсёды прысутнічала. Калі я стала журналісткай, я шукала сябе, у нас у Беларусі з'явіліся кнігі Алеся Адамовіча, які паспрабаваў зрабіць кнігу з размоў з людзьмі». Яна кажа, што калі прачытала гэты «раман галасоў» «Я з вогненнай вёскі», пераканалася, што гэта — яе шлях.
«У мяне адчуванне, што праўда не змяшчаецца ў адзін розум, у адно сэрца. Яна раздробленая ў свеце. Гаворачы з людзьмі, са сведкамі, можна апынуцца бліжэй да падзеі, больш пра яе распавесці», — працягвае лаўрэат.
Алексіевіч кажа, што сёння складанасць адлюстравання рэальнасці ў тым, што ўсе паскорылася, няма часу ў нас усё абдумаць, «новы змест патрабуе новых формаў».
15.42. Журналістка расійскага агенцтва ТАСС віншуе Алексіевіч з узнагародай і пытаецца, чым Алексіевіч перыяду «У вайны не жаночы твар» адрозніваецца ад Алексіевіч перыяду «Час сэканд хэнд». І другое пытанне, ці праўда, што Алексіевіч адмовілася ад таго, каб надзець сукенку на цырымонію.
«Наколькі я ведаю, лаўрэат дастаткова вольны ў вопратцы», — смяецца лаўрэат. Яна тлумачыць, што было б дзіўна ў дэкальтэ або доўгай сукенцы казаць пра тое, што яна плануе казаць: пра вайну, пра Чарнобыль.
На пытанне аб уласнай эвалюцыі пісьменніца кажа: «Тады я была маладая, у мяне было шмат ілюзій. Я ж таксама не адразу стала свабоднай і вызвалілася ад камуністычных ілюзій. Апошнюю кнігу напісаў чалавек, свабодны ад такіх ілюзій, мне ўжо цяжэй верыць у чалавека, у будучыню. Я веру ва ўсё гэта, але не так неабдумана і не так лёгка».
15.50. Пытанне ад японскай журналісткі аб тым, чаму Святлана Алексіевіч абрала для сваёй наступнай кніжкі тэму кахання? Журналістка таксама радуецца, што пісьменніца прыедзе ў Фукусіму ў наступным годзе, кажа, яе кніга там — бэстсэлер, а леташняе інтэрв'ю са Святланай было для гэтай журналісткі самым знамянальнай падзеяй у кар'еры. Пытаецца, чым Алексіевіч будзе займацца ў Японіі.
Алексіевіч: «Я не думаю, што каханне — гэта лёгкая тэма, гэта шмат у чым трагічная тэма. Калі кожны з нас падумае пра сваё жыццё, то многія пагодзяцца, што каханне — галоўная справа жыцця і яно патрабуе намаганняў ўсяго жыцця. У рэшце рэшт, чалавек не народжаны, каб загінуць на даху Чарнобыльскага рэактара або сёння ў Данбасе».
Кажа, што таму апошнія 40 гадоў пісала «энцыклапедыю чырвонай утопіі»: «Усё, што я зразумела пра людзей вакол мяне, пра «чырвонага чалавека», я ўсё напісала».
«Я спадзяюся што гэта дапаможа нам зразумець, што адбываецца ў гэтай велізарнай краіне, чаму атрымаўшы свабоду, людзі зноў выбралі рабства, чаму рабства — гэта, аказваецца, ўтульны стан», — працягвае яна.
Калі скончыла працаваць над гэтымі кнігамі, кажа Алексіевіч, задумалася, а вакол яшчэ чаго будуецца чалавечае жыццё. «Ёсць толькі дзве такія тэмы: любоў і смерць. Кніга, якую я зараз пішу, — кніга пра каханне, мужчыны і жанчыны распавядаюць свае гісторыі кахання. Калі потым нябёсы дадуць яшчэ час, напішу наступную кнігу пра старасць, смерці, пра тое, навошта была патрэбнае ўсё гэтае жыццё».
Алексіевіч кажа, што ў Японіі выходзіць яе кніга, будуць мерапрыемствы ў самой Фукусіме і ва ўніверсітэтах.
15.59. Шмат цёплых слоў і пытанне ад пецярбуржца, які нарадзіўся ў 1941 годзе: «Ці не падаецца вам, што ў будучыні толькі дакументальная проза будзе валодаць душамі людзей і выпраўляць іх?»
Пісьменніца лічыць, што заўсёды будзе попыт на «чыстае мастацтва» накшталт малюнкаў на сценах пячор у дзікуноў. «Але тое, што сведка становіцца паўнапраўным героем літаратуры, гэта несумненна». Кажа, што чытала цыдулку Талстога, напісаную ім пасля «Вайны і міру», што хутка пісьменніку будзе сорамна выдумляць, трэба будзе рэфлексаваць пра тое, што адбываецца ў жыцці.
«Сёння само жыццё становіцца спектаклем», — дадае яна і прыводзіць прыклад жорсткіх пакаранняў смерцю, якія баевікі ІД ладзяць на камеры для нас як для гледачоў.
«Адзін мой сябар, вядомы рэжысёр, паглядзеўшы гэтыя пакаранні, патэлефанаваў мне і крычаў: Што нам цяпер рабіць, якія спектаклі цяпер можна ставіць? Так што само жыццё адкажа на ваша пытанне ».
16.07. Пытанне ад польскага журналіста: «Вы феміністка?»
«Я вельмі добра стаўлюся да фемінізму», — з усмешкай адказвае Алексіевіч.
16.08. Пытанне з Брэсцкай вобласці, журналістка з Бярозы: «Што шчасце для вас і ці шчаслівыя вы?»
Алексіевіч кажа, што яе адправілі пасля журфака працаваць як раз у Бярозу, не пакінулі ў Мінскай, таму што лічылі антысавецкай студэнткай. «Памятаю, калі першы раз апынулася на танцах, высветлілася, што мой першы прыхільнік — работнік КДБ. Ён быў такі маленькі, таму я як бы адмовіла яму. Жанчына ў якой я жыла, сказала: Святлана, ён жа цябе пасадзіць». У зале аплядысмэнты і смех.
«Я шчаслівы чалавек, таму што я ўжо даўно раблю тое, што я хачу рабіць, і так, як я хачу гэта рабіць. І ў мяне шчаслівы характар, чаго я і вам, журналістам, жадаю, — працягвае яна. — Усё гэта смецце жыцця — што сказала ўлада, што сказала суседка — на мяне ніколі не дзейнічала, я жыла ў вычышчаным свеце ».
16.11. Пытанне ад аўтара фемінісцкага блога, як Святлана дае рады сваім складаным тэмам.
«Я часта чую гэтае пытанне і ўнутрана з ім не згодна. У мяне памерла сястра, і я доўгі час правяла ў аддзяленні, дзе ляжаць хворыя на рак, і дзеці ў тым ліку. Я бачыла, што пераносяць анколагі», - кажа Алексіевіч. «Пасля гэтага я сабе сказала, што я ніколі не скажу, што мая праца цяжэйшая за іхнюю. А нядаўна я сустракалася ў адным беларускім храме з манашкай, я бачыла як апантана яна малілася. Я падумала: якая праца, я ніколі не скажу, што мне складаней».
16.15. Пытанне ад шведскай журналісткі, ці не бачыць Алексіевіч пагрозы трэцяй сусветнай вайны.
«Гэта неяк вісіць у паветры. Вось якое зараз галоўнае чытанне ў маіх сяброў, якія захавалі адэкватнае стаўленне да рэальнасці, на ўсёй постсавецкай прасторы? Яны чытаюць ўспаміны пра час перад рэвалюцыяй 1917 і кнігі пра 1930-ыя гады ў Германіі. Гэта запаўзанне фашызму, цемры ў наша жыццё», — кажа Алексіевіч, дадае, што і сама жыве з гэтым пачуццём.
