Ваўкавышчына, па дарозе ідуць двое, адзін паварочваецца бокам, безнадзейна і чыста рытуальна падымае руку. Спыняюся, у машыну сядаюць абсмаленыя вясновым сонцам работнікі сяла: аднаму з дваццаць пяць, другому пад сорак. Канечне мне цікава, чым жывуць і куды рушаць рабацягі Заходняй Беларусі? Рушаць, як высьветлілася, з калгаса да дому, а жывуць…
— Якое тут жыцьцё, — адказвае старэйшы, — суцэльнае існаваньне. Налічваюць мільёны па два, ад сілы два трыста, колькі б ты дзён ні выходзіў — дваццаць ці трыццаць. Толькі за кошт сваёй гаспадаркі неяк і выжываем».
Старадарожчына, на дарозе галасуе жанчына. Спыняюся, у машыну сядае кабета сярэдняга веку. Я, ясная справа, — «што ды як, ды чаму?»
— Заробак два трыста, — сумна апавядае тая. — За хату ж плацім як за кватэру — пяцьсот тысяч, хоць і эканомім на ўсім, нават ад электрычнага імбрыка адмовіліся — перайшлі назад на газавы. А Лукашэнка кажа, што мы лайдакі, працаваць ня хочам. А мы ж працуем, толькі дай нам яе, тую працу! Цяпер ніхто не дае, не падабаецца за два мільёны рабіць — ідзі на вуліцу, нікому ты ня трэба.
Слухаеш гэтыя і іншыя гісторыі, — а ўсе яны, насуперак класіку, няшчасны аднолькава, — і, з аднаго боку, людзей вельмі шкада. Бо адпахаўшы дзень за 10 уа заробку трэба яшчэ і дома да ночы адпахаць на гародзе, каб хоць есьці было што. Пра тое, як чалавеку падняць на ногі дзіцёнка ці нават двух — мы ўвогуле маўчым. Шкада і больна, за гэты аграблены, расьцярушаны народ, які разгубленымі вачыма лыпае навокал і не разумее: як жыць і што гэта будзе далей? З аднаго боку шкада. А з другога?
— А з другога боку? — кажу я паненцы, выслухаўшы ейную споведзь. — Ці не самі хацелі ў Савецкі саюз? Ці не самі пішчалі ў дзевяностых: вярні нас у рабства, да катлоў зь мясам і цыбуляй?
Маўчыць. А што скажаш? Бо нічога няма новага пад небам. Мы ведаем біблійную гісторыю пра тое, як Майсей пад Божым кіраўніцтвам вывеў габрэйскі народ са страшэннага рабства, каб у хуткім часе ўвайсьці ў абяцаную зямлю. Але што сказалі яму тыя, якія толькі што скінулі зь сябе кайданы? Яны тут жа, пры першых выпрабаваньнях шляхам загаласілі: «Майсей, вярні нас у рабства! Вярні нас да катлоў зь мясам і цыбуляй!» Хаця не было там ніякіх катлоў і ніякага мяса — толькі бізуны і голад. Але сьвядомасьць настолькі была вычварна рабствам, што ім учорашні голад уяўляўся сытай мінуўшчынай.
Што трэба было рабіць Богу пры такім раскладзе, гвалтам весьці народ Свой у зямлю, дзе цячэ малако і мёд? Тады Бог быў бы тыранам. Але Ён даў людзям свабоду і шануе іх выбар. Вы захацелі ў рабства? Калі ласка, маеце права памерці рабамі. І яны памерлі ў пустыні — ўсе, хто хацеў назад пад ярмо імпэрыі зла.
Мы таксама памятаем і сваю гісторыю, як Бог вывеў нас з рабства савецкага. І што ледзь ні адразу пачаў крычаць народ? «Саня, вярні нас назад у турму народаў! Вярні нас да катлоў з каўбасой і цыбуляй!» Хаця многія ж памятаюць, што не было там ні катлоў, ні каўбасы — суцэльны дэфіцыт і майткі па талонах. Аж не, мроіўся дабрабыт — вычварная рабская сьвядомасьць уяўляла тое, чаго не было, абы толькі вярнуцца ў стабільную, расплянаваную на дзясяцігодзьдзі галечу.
А Госпад што, павінен быў нам навязвацца? Павінен быў гвалтам весьці нас да свабоды і дабрабыту? Не, бо Ён — гэта джэнтльмен, Які нікому і ніколі не навязваўся. Крычалі, хай сабе рабамі, але сытымі? Калі ласка, паспрабуйце. Толькі па выніку, мала таго, што рабы, але ў дадатак да ўсіх бедаў — рабы галодныя.
Але быў жа і іншы выбар. Выбар быў і ў габрэяў, якім трэба было прайсьці выпрабаваньне пустыняй — і ўвайсьці ў абяцаную зямлю, выбар быў і ва ўсіх іншых народаў, якія вырываліся з-пад ярма імпэрыі зла. Нават я магу ўзгадаць умовы, пры якіх суседняя Беларусі краіна зрабіла адзіна правільны выбар.
На двары быў год недзе 91-шы. І я, дзясяцігадовы падлетак, па адной са шматлікіх тады праграм аздараўленча-культурніцкага характару выбіраўся ў сваю першую замежную паездку — у Польшчу. Бацькі, савецкія журналісты, зьбіралі мяне як на вайну. Я нічога не разумеў, але дакладна адбілася ў памяці тое, што мне грузілі ў валізу: рушнік вафельны, нейкі новы кран вадаправодны, яшчэ чагосьці там і… пачак соды! Карл, пачак соды! — каб я ўсё гэта прадаў галодным і сірым палякам. Пра тое, як быў арганізаваны і як адбываўся гандаль — асобная гісторыя. Але што вы думаеце? Прадаў я ўсё — усё, разам з пачкам соды!
А дзе цяпер Польшча і дзе Беларусь? Хоць выходзілі мы з аднаго палону, але праз дваццаць пяць год апынуліся ў розных сусьветах.
Палякі, а разам зь імі іншыя эўрапейскія краіны, што вырваліся з савецкага ярма выбралі шлях Праўды, які хоць і рушыць праз пустыню, але вядзе да абяцанай зямлі. Мы, пры першых жа кроках па сухім пясочку, загаласілі «хто-небудзь, але вярні нас у рабства!»
Што ж, Госпад — найдасканалейшы джэнтльмен. Ён яшчэ ніколі і нікому не навязваўся. Толькі рабы забываюць спрадвечны ўрок гісторыі. Хто паміж мясам і свабодаю выбірае мяса, той па выніку ня мае ні мяса, ні свабоды.
Абяцаная зямля з-за няверства габрэяў чакала іх сорак год. Колькі год чакае нас наша абяцаная зямля? Дваццаць два? Сто? Чатырыста пяцьдзесят? Можа досыць ужо блукаць? Можа час ужо пакаяцца ў рабскай сьвядомасьці і ісьці да абяцанай зямлі? Мяркую, надыходзіць час выбірацца, час ісьці на свабоду.
