* * *
Яшчэ ў 1970-х напісалася:
І калі гром нябёсы скалане,
Глыбінь зямных адчую прыцяжэньне,
Ня сьвечку вы пастаўце — келіх мне,
Каб мог падняць і ў цёмнай старане
Яго за вас: Таіса, Рая, Жэня…
Верш называўся «Паэтэсы». Таіса, Рая, Жэня — Таісія Бондар, Раіса Баравікова, Яўгенія Янішчыц… Дзьве зь іх прыцяжэньне зямных глыбінь адчулі раней за мяне.
Не ўгадаеш… Ні з келіхам, ні са сьвечкай…
З твару адной паэткі, разумеючы, што яна — адна з найлепшых, я, у апошні момант знайшоўшы вакара, здымаў пасьмяротную маску і каменна плакаў на яе пахаваньні. З другой паэткай, таксама разумеючы, што яна — адна з найлепшых, я не размаўляў амаль дзесяцігодзьдзе жыцьця і нават не пайшоў у шпіталь, каб разьвітацца зь ёй. А яна, як і Еўдакія Лось, згаданая ў тым жа вершы, захварэла на тую ж хваробу…
«Дай божа мужна жыць, памерці так, як мужна памірала Еўдакія». Нібыта наклікаў… Праз столькі гадоў…
З год таму мяне ўсур’ёз дапытвалі, ці не адмоўлюся ад вершу «Паэтэсы»? Хтосьці там адмовіўся ад падараваных Таісай кніг, нехта — ад прысьвечаных ёй карцін…
Што ж нас гэтак разьвяло, разьяднала?.. Дальбог, немаведама што. І, можа, найстрашнейшае тое, што з гэтым немаведама чым мы ўжо будзённа звыкліся. Усё нармалёва, як кажа Раіса Баравікова, якая, дзякуй богу, жывая.
«Жывы схіляесься і, як сябе, шкадуеш…» — яно так паміж быцьцём і нябытам. Тым ня менш, і пасьля таго, як сыдзеш у нябыт, з табой нічога не сыходзіць. Доўжыцца, але што і дзеля чаго?..
Увечары таго дня, калі ня стала Таісіі Бондар, па беларускім нацыянальным тэлебачаньні адзін за адным паказваліся два фільмы. Няма патрэбы казаць, што паказваліся без аніводнага беларускага слова, за якое стаім мы нібыта ўсе разам — хоць у «Літаратуры і мастацтве» ці «Маладосці», хоць у «Нашай Ніве» ці «Дзеяслове». Адзін фільм — пра рай на зямлі пры Сталіне, другі — пра рай на зямлі пры Лукашэнку.
Ня ўсё нармалёва, Рая…
