И так вышло, что в 27-й день его рождения, 17 сентября 1939 года, Красная армия вошла в Западную Беларусь, присоединив ее к СССР.
Танк горячо приветствовал единение разорванных Рижским мирным договором двух частей Беларуси приветствовал присоединение своей родины к коммунистическому миру, в который искренне верил.
Затем он чудом избежал репрессий, видел тотальную советизацию и русификацию Беларуси. Но ему удалось застать и разрушение советского государства, и начало белорусской независимости (он умер 7 августа 1995 г.).
Давайте вместе вспомним некоторые стихи этого по-европейски великого поэта.
* * *
Калі няма на свеце маёй мовы,
Майго народа і мяне самога, —
Дык для каго будуеце, панове,
Канцлагеры, катоўні і астрогі?
Супроць каго рыхтуеце расправы
І шыбеніцы ўзносіце пад хмары,
Штодня арганізуеце аблавы
І ўсіх мабілізуеце жандараў?
Супроць каго рыхтуеце вы змовы
З прадажнымі і юдамі і богам, —
Калі няма на свеце маёй мовы,
Майго народа і мяне самога!
1931
* * *
Паслухайце, вясна ідзе.
Звініць ў маім акне жалеза.
З вінтоўкай стражнік ноч і дзень
Пільнуе куст пахучы бэзу.
А ён расцьвіў, агнём гарыць,
Такім пахучым, мяккім, сінім;
На дрот калючы, на муры,
Як хустку, полымя ускінуў.
Я ціха разбудзіў другіх.
Ад слёз сінелі вочы бэзам.
I недзе хруснула ў худых
Руках іржавае жалеза.
1937
На пероне
Гудкі і калёс перазвон, —
Памалу цягнік пад’язджае.
Абмыла вячэрні пэрон
I песня, і мова чужая.
I ўсё іх дзівіла у нас:
I беднасць зямлі,
I багацьце,
Палёў хараство,
I вясна,
I нашы лазовыя лапці.
Чуваць быў начлежны напеў…
Праплакаў кулік над папарам.
Хтось «Мацюся» хрыпла запеў
Пад струны гавайскай гітары.
На захад ідуць цягнікі —
Лён,
Жыта,
Сасна і бяроза…
Гляджу і гляджу з-пад рукі,
Як моладасць нашу вывозяць.
1938
Песня кулікоў
Пахне дзёгцем, потам, рыжаю аўчынай,
Цішыня ў хаціне згорбленай, старой,
Ды гарыць памалу ноч даўгой лучынай,
Сцелючы сасновым дымам і смалой…
Часам вецер дрэвы, зачапіўшы гужам,
Доўга іх пілуе месяца сярпом
I снуе на плоце белы снежны кужаль
З доўгай снежнай песняй за сьляпым акном.
Дымна ў печы дровы і карчы палаюць.
Зайцамі кладуцца цені на сцяне.
Пеніцца сярдзіта бульба, закіпае
Снежнаю завеяй ў чорным сагане.
— Ну, садзіся з намі! — дзед стары гаворыць
I акраец хлеба чорнага кладзе.
— Наарфуе снегу, бы мякіны горы,
Ні праехаць полем, ні прайсці нідзе…
Сам, відаць, далёкі… не з блізкіх аколіц,
Не з-пад нашых, пэўна, саламяных стрэх…
Ды апранут слаба — змерзнеш недзе ў полі;
Хоць на лаве мулка, перасьпі начлег!
Бачыш: у нас голад, жыць нялёгка, браце,
Хлеб на стол кладзецца толькі для гасцей.
Добра, калі хопіць бульбы ў нашай хаце
Да вясны, да першых з выраю гусей…
Час такі нядобры. З першых дзён марозу
Маладых нямала ў турмы павялі.
Шмат разоў, напэўна, шэрыя бярозы
След іх белым ветрам ў полі замялі.
Каб далі вучыцца нам на мове роднай,
Ўсе мы дамагаліся грудзьмі…
Я ўжо хутка лягу пад сасной зялёнай, —
Што, скажы мне, будзе з нашымі дзяцьмі?
У кутку, на нарах, на старую кніжку
Ціхі голас льецца і чупрыны бель;
Сумна з маладзіцай над малой калыскай
Ўсхліпывае песняй белая мяцель.
— Спі, засні, маленькі!..
— Што, мужык на працы?
Кажаш, у астрозе? Дзесяць год далі?!
— Спі, засні, саколік! —
Быццам дождж гарачы,
Так з вачэй у маткі слёзы паплылі.
— Я, стары, таксама з-пад страхі сялянскай,
Быў і там, дзе сёння твой гаруе сын…
Шмат слядоў пакінуў на дарогах гразкіх,
На скрыпучых струнах белых палазін…
— Спі, засні, маленькі, родненькі саколік!
Ну, не плач, мой добры!..
Слухай: ля ракі
Не мяцель галосіць на заснуўшым полі,
А ў імгле зблудзілі, пэўна, кулікі…
I стары ўздымае выцвілыя вочы:
— Ну скажы, ці доўга гэта будзе так?
Сеяць усё сеем — з рана да паўночы,
А з бяды не можам выбрацца ніяк.
I ў нас цёмна, змрочна, толькі час ад часу
Загарыцца сонца паміж нашых стрэх,
Ды сядзім паўгода над галодным квасам,
Нашы сцежкі ў полі замятае снег…
Кажаш — ужо хутка выпрастаем плечы,
Кажаш аб шырэйшых нівах, аб вясне.
Вось і я, здаецца, вылез бы з-за печы,
Хай пакліча толькі моладзь і мяне.
…………………………………………….
За разбітай шыбай стогне вецер глуха,
Рвуцца пражы ніткі, ўюцца на калкі…
— Спі, засні, маленькі… або лепш паслухай,
Як, зблудзіўшы недзе, плачуць кулікі…
Пахне дзёгцем, потам, рыжаю аўчынай,
Цішыня ў хаціне згорбленай, старой;
Ціха дагарае ноч даўгой лучынай,
Сцелючы сасновым дымам і смалой.
Пад разлівы песні хмарыць сон гарачы.
— Спі, засні, мой добры… слухай… ля ракі…
Ды і мне здаецца, што ў імгле, няйначай,
Не мяцель, а плачуць недзе кулікі.
1936
Родная мова
З легендаў i казак былых пакаленняў,
З калосся цяжкога жытоў i пшанiц,
З сузор’яў i сонечных цёплых праменняў,
З грымучага ззяння бурлiвых крынiц.
З птушынага шчэбету, шуму дубровы,
I з гора, i з радасцi, i з усяго
Таго, што лягло назаўсёды ў аснову
Святынi народа, бяссмерця яго, —
Ты выткана, дзiўная родная мова.
Няма на зямлi таго шчасця i гора,
Якога б ты нам перадаць не магла.
Няма такiх нетраў, глыбокага мора
I гор, праз якiя б ты не правяла
Мяне на радзiму, туды, дзе сягоння
стаiць акрываўлены вораг з пятлёй
ад спаленай хатай, над родным загонам,
Над будучыняй і песняй маёй —
Над тым, што было i што век будзе вольным.
Народ пранясе цябе, родная мова,
Святлом незгасальным у сэрцы сваiм
Праз цемру і годы змаганняў суровых.
Калi ж ападзе і развеецца дым
I нiвы васкросшыя закаласяцца, —
Iзноў прашумiш ты вясновым дажджом,
Iзноў зазвiнiш ты у кожнай у хаце,
Цымбалам дасi iх сарэбраны гром
I вусны расквецiш усмешкай дзiцяцi.
Читайте также:
О чем писал Максим Танк в дневниках 30, 40, 50 лет назад
Дубы Максима Танка
Тайна смерти сестры Максима Танка
