Бацькі, будзьце пільныя! Меркаванне, што людзі, якія пайшлі на суіцыд, нікому не кажуць пра свае намеры, памылковае. Большасць людзей у той ці іншай форме папярэджвае тых, хто знаходзіцца побач. А дзеці наогул не ўмеюць хаваць сваіх планаў. Размовы кшталту «ніхто і не мог падумаць» азначаюць толькі тое, што акружэнне не прыняло або не зразумела сігналаў, якія дасылаліся.
Асноўныя матывы суіцыдальных паводзін у дзяцей і падлеткаў:
- перажыванне крыўды, адзіноты, адчужанасці і непаразумення;
- сапраўдная ці ўяўная страта любові бацькоў, непадзеленае пачуццё і рэўнасць;
- перажыванні, звязаныя са смерцю, разводам або сыходам бацькоў з сям'і;
- пачуцце віны, сораму, абражанага самалюбства, самаабвінавачанні;
- боязь ганьбы, насмешак або прыніжэння;
- страх пакарання, нежаданне папрасіць прабачэння;
- любоўныя няўдачы, сэксуальныя эксцэсы, цяжарнасць;
- пачуцце помсты, злосці, пратэсту; пагроза або вымагальніцтва;
- жаданне прыцягнуць да сябе ўвагу, выклікаць спачуванне, пазбегнуць непрыемных наступстваў, адысці ад цяжкай сітуацыі;
- спачуванне ці перайманне таварышам, героям кніг ці фільмаў.
Калі падлетак задумаў сур'ёзна здзейсніць самагубства, то звычайна пра гэта няцяжка здагадацца па шэрагу характэрных прыкмет, якія можна падзяліць на 3 групы: слоўныя, паводніцкія і сітуацыйныя.
Слоўныя прыкметы
Падлетак, які рыхтуецца здзейсніць самагубства, часта кажа пра свой душэўны стан:
- адкрыта кажа пра смерць: «Я збіраюся скончыць з сабой», «Я не магу так далей жыць»;
- ускосна намякае на свае намеры: «Я больш не буду ні для каго праблемай», «Табе больш не давядзецца пра мяне хвалявацца»;
- шмат жартуе на тэму самагубства;
- праяўляе нездаровую зацікаўленасць пытаннямі смерці.
Паводніцкія прыкметы
Падлетак можа:
- раздаваць іншым рэчы, якія маюць вялікую асабістую значнасць, канчаткова прыводзіць у парадак справы, мірыцца з даўнімі ворагамі;
- дэманстраваць радыкальныя перамены ў паводзінах, такія як: у ежы — есць замала або зашмат; у сне — спаць замала або зашмат; у вонкавым выглядзе — стаць неахайным; у школьных звычках — прапускаць заняткі, не выконваць дамашнія заданні, пазбягаць зносін з аднакласнікамі, праяўляць раздражняльнасць, панурасць, знаходзіцца ў змрочным настроі;
- замкнуцца ад сям'і і сяброў;
- быць празмерна дзейным ці, наадварот, абыякавым да навакольнага свету;
- адчуваць напераменку то раптоўную эйфарыю, то прыступы адчаю;
- праяўляць прыкметы бездапаможнасці, безнадзейнасці і роспачы.
Сітуацыйныя прыкметы
Дзіця можа вырашыцца на самагубства, калі:
- сацыяльна ізаляваны, адчувае сябе адрынутым;
- жыве ў нестабільным асяроддзі (сур'ёзны крызіс у сям'і; алкагалізм — асабістая або сямейная праблема);
- адчувае сябе ахвярай гвалту — фізічнага, сэксуальнага або эмацыйнага;
- прадпрымаў раней спробы самагубства;
- мае схільнасць да суіцыду з прычыны таго, што ён здзейсніўся кімсьці з сяброў, знаёмых або членаў сям'і;
- перанёс цяжкую страту (смерць кагосьці з блізкіх, развод бацькоў);
- занадта крытычна ставіцца да сябе.
Дзіця можа проста казаць пра суіцыд, можа разважаць пра бессэнсоўнасць жыцця, што без яго ў гэтым свеце будзе лепш.
Павінны насцярожыць фразы тыпу «ўсё надакучыла», «ненавіджу ўсіх і сябе», «пара пакласці ўсяму канец», «калі ўсё гэта скончыцца», «так жыць немагчыма», пытанні «а што б ты рабіў, калі б мяне не стала?», развагі пра пахаванне.
Трывожным сігналам з'яўляецца спроба раздаць усе даўгі, памірыцца з ворагамі, раздарыць свае рэчы, асабліва з згадваннем аб тым, што яны яму не спатрэбяцца.
Акрамя пералічаных, вылучаюцца яшчэ некалькі прыкмет гатоўнасці дзіцяці да суіцыду, пры з'яўленні 1—2 з якіх варта звярнуць асаблівую ўвагу:
- страта цікавасці да любімых заняткаў, зніжэнне актыўнасці, апатыя, бязволле;
- грэбаванне ўласным выглядам, неахайнасць;
- з'яўленне цягі да адзіноты, аддаленне ад блізкіх людзей;
- рэзкія перапады настрою, неадэкватная рэакцыя на словы, беспрычынныя слёзы, павольная і малавыразныя гаворка;
- раптоўнае зніжэнне паспяховасці і безуважлівасць;
- дрэнныя паводзіны ў школе, прагулы, парушэнні дысцыпліны;
- схільнасць да рызыкі і неапраўданых і неабдуманых учынкаў;
- праблемы са здароўем: страта апетыту, дрэннае самаадчуванне, бессань, кашмары ў сне;
- абыякавае расстанне з рэчамі ці грашыма, раздорванне іх;
- імкненне прывесці справы ў парадак, падвесці вынікі, прасіць прабачэнне за ўсё, што было;
- самаабвінавачанні ці, наадварот, прызнанне ў залежнасці ад іншых;
- жарты і іранічныя выказванні альбо філасофскія разважанні на тэму смерці.
Што рабіць? Як дапамагчы?
Калі вы заўважылі ў дзіцяці схільнасць да самагубства, паспрабуйце пагаварыць з ім па душах. Толькі не задавайце пытанні пра суіцыд раптам, калі чалавек сам не закранае гэтую тэму. Паспрабуйце высветліць, што яго хвалюе, ці не адчувае ён сябе адзінокім, няшчасным, загнаным у пастку, нікому не патрэбным або абавязаным, хто яго сябры і чым ён захоплены. Можна паспрабаваць знайсці выхад з сітуацыі, якая склалася, але часцей за ўсё дзіцяці дастаткова проста выгаварыцца, зняць назапашанае напружанне, і яго гатоўнасць да суіцыду зніжаецца. Заўсёды варта ўсвядоміць «якая прычына» і «якая мэта» ўчынкаў дзіцяці. Не бойцеся звяртацца да спецыялістаў-псіхолагаў.
Зварот да псіхолага не азначае пастаноўкі на ўлік і не ставіць кляйма псіхічнай непаўнавартасці.
Большасць людзей, якія робяць замах на сваё жыццё, — псіхічна здаровыя людзі, асобы, творча адораныя, яны проста апынуліся ў складанай сітуацыі. Выратаваць дзіця ад адзіноты можна толькі любоўю!
| Калі вы чуеце | Абавязкова скажыце | Нельга казаць |
| «Ненавіджу ўсіх» | Адчуваю, нешта адбываецца, давай пагаворым пра гэта | Калі я быў у тваім узросце… Ды ты проста нясеш лухту |
| «Усё безнадзейна і бессэнсоўна» | Адчуваю, што ты чымсьці прыгнечаны. Часам мы ўсе адчуваем так сябе. Давай абмяркуем, якія ў нас праблемы, як іх можна вырашыць | Падумай пра тых, каму горш, чым табе |
| «Усім было б лепей без мяне» | Ты шмат значыш для мяне, для нас. Мяне турбуе твой настрой. Пагаворым пра гэта | Не кажы глупстваў. Пагаворым пра іншае… |
| «Вы не разумееце мяне» | Раскажы мне, што ты адчуваеш. Я сапраўды хачу цябе зразумець. | Ды дзе ж мне цябе зразумець?! |
| «Я зрабіў жахлівую рэч» | Я бачу, што ты адчуваеш віну. Давай пагаворым пра гэта | І што ты зараз хочаш? Выкладвай проста зараз! |
| «У мяне ніколі нічога не атрымліваецца» | Ты зараз адчуваеш недахоп сіл. Давай абмяркуем, як гэта памяняць | Не выходзіць — значыць, не стараўся! |
Важна выконваць наступныя правілы:
- будзьце ўпэўненыя, што вы ў стане дапамагчы;
- будзьце цярплівыя;
- не імкніцеся шакаваць або пагражаць чалавеку, кажучы «ідзі і зрабі гэта»;
- не аналізуйце яго паводніцкія матывы, кажучы: «Ты так адчуваеш сябе, таму што…»;
- не спрачайцеся і не імкніцеся абразуміць падлетка, кажучы: «Ты не можаш забіць сябе, таму што…»;
- рабіце усё, што ад вас залежыць.
І, вядома ж, звяртайцеся да спецыялістаў па дапамогу!
Гарадскі клінічны дзіцячы псіхіятрычны дыспансер
Мінск, вуліца Янкі Лучыны, 6
+375 17 320-88-71 +375 17 315-06-79
