Культура88

Даследчык Дуніна-Марцінкевіча: Пісьменнік узяў сабе двайное прозвішча дзеля пантоў

Генеалагічны партал «Радавод» і хрысціянскі інфармацыйны партал Krynica.info распачынаюць супольны праект, прысвечаны беларускай генеалогіі і асобам, якія яе даследуюць. Першы наш госць — Зміцер Дрозд, грамадскі дзеяч, публіцыст, аўтар генеалагічных, гістарычных і мемуарыстычных прац, даследчык радаводу аднаго з пачынальнікаў сучаснай беларускай літаратуры Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча. Дадатковай нагодай для інтэрв’ю стаў выхад кнігі Змітра Дразда «Таямніцы Дуніна-Марцінкевіча».

Менавіта асобе і радаводу беларускага класіка, з дня нараджэння якога 4 лютага спаўняецца 210 гадоў, і прысвечаная наша гутарка.

— Чым Вас так зацікавіла асоба Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча, што вы вырашылі так грунтоўна даследаваць яго біяграфію і радавод?

— Мая цікавасць мела выключна практычнае паходжанне. Пасля адной з маіх знаходак — а было гэта выяўленне раней невядомага факту, што Вінцэнт ужо ў 1835 годзе трапіў у Мінскі турэмны замак. Потым я знайшоў яго фармулярны спіс аб службе — і таксама быў здзіўлены, што ён не быў яшчэ вядомы. Я задаўся пытаннем: а наколькі поўна даследаваныя дакументы і ці ўсё знойдзена? Я вывучыў усё, што было напісана пра нашага класіка, і ўбачыў, што многія кнігі і артыкулы пра яго — гэта, хутчэй, літаратура, чым гісторыя літаратуры. А дакументаў аб ранніх гадах самога Марцінкевіча, тым больш яго бацькоў, блізкіх — не было наогул, акрамя вядомага дваранскага вываду, які чамусьці нашы даследчыкі, якія ведалі, што Вінцэнт быў майстрам стварэння падробленых радаводаў, успрымалі не зусім крытычна. Для мяне было цікавым больш шырокае пытанне — тое, што я назваў «цяжарам канчатковай вывучанасці». Гэта калі даследчыкі, упэўненыя, што «ўсё ўжо знойдзена», нават не браліся за новыя пошукі біяграфіі і не ўдакладнялі факты такіх зорак, як мой герой, якія ўжо трапілі ў энцыклапедыі і падручнікі. З часам прыйшоў азарт — практычна кожны паход у архіў прыносіў новыя дакументы. Атрымалася адказаць на многія пытанні і абвергнуць шматлікія аксіёмы. Практычна паралельна са мной свае даследаванні праводзіць Зміцер Юркевіч, і ён адкрыў новыя — сенсацыйныя! — дакументы аб такіх свяцілах, як Адам Міцкевіч і Тадэвуш Рэйтан. Г.зн. можна і трэба шукаць, і нас яшчэ чакаюць сапраўдныя сенсацыі.

— З Вашых даследаванняў стала вядома, што Дунін-Марцінкевіч — не сапраўднае прозвішча пісьменніка. Як гэта стала высветлілася?

— Гэта было няцяжка, і адзінае, што было патрэбна, — гэта свежы погляд збоку. Бо нават у такім дакуменце, як метрыка аб хрышчэнні Вінцэнта, не было ніякага «Дуніна», не было яго і пры шлюбе. Калі ж колькасць знойдзеных новых архіўных дакументаў пайшла на сотні, то стала відавочна, што ні сам Вінцэнт да 1835 года, ні тым больш ніхто з яго блізкіх — бацька, маці, сёстры, дзядзька — ніколі не выкарыстоўвалі гэты прыдомак.

Чытайце таксама:

Навошта Марцінкевічу спатрэбіўся Дунін

І толькі пасля дваранскага вываду, які зрабіў сам Вінцэнт на вельмі сумніўных дакументах, ён і ўсе яго родныя сталі Дунінымі. Гіпотэза, здавалася б, неверагодная, але вось ужо больш за год, як я пра яе заявіў, і ніхто не абверг яе. Больш за тое, яна паступова становіцца агульнапрынятай і агульнавядомай. Але я не выключаю, што кімсьці будзе знойдзена абвяржэнне ў выглядзе несумнеўных дакументаў з прыдомкам «Дунін». Пакуль жа ў знойдзеных мною дакументах (а іх ужо больш за сто), уключаючы лісты і даверанасці бацькі Вінцэнта ад Богуша-Сестранцэвіча (сам з двайным прозвішчам!) — ён ні разу не ўжываецца.

— Для чаго, на Вашу думку, была ўчыненая гэта фальсіфікацыя? Што яна давала Вінцэнту? І чым перашкаджае даследчыкам?

— Для сябе я знайшоў толькі адно тлумачэнне — гэта тое, што на сучаснай мове называецца «панты». Мець падвойнае прозвішча было прэстыжна, гэта паказвала старажытнасць роду, і гэта магло нават прынесці нейкую практычную карысць. Вядома, што прадстаўнікі не такой заможнай шляхты і тым больш багатыя прадстаўнікі новай буржуазіі або мяшчанства заўсёды імкнуліся выдаць сваіх дачок або сыноў за прадстаўнікоў «шляхетнага роду». Гэта быў вельмі цяжкі перыяд у жыцці Вінцэнта, калі, па сутнасці, нічога, акрамя гэтага «шляхетнага» паходжання, у яго не было. Мітрапаліт памёр, бацька памёр, калі Вінцэнту быў яшчэ год, маці адна старалася зарабіць грошы, падняць дзяцей, зямлі ў іх не было… Вядомая гісторыя выкрадання нявесты Марцінкевічам — бо гэта таксама было шмат у чым вынікам таго, што яе бацькі палічылі Вінцэнта незайздросным жаніхом. А потым яго гісторыі з падробкай дваранскіх дакументаў — добрая магчымасць зарабіць.

Галоўная праблема для даследчыкаў — гэта тое, што не толькі радавод Дуніна-Марцінкевіча сфальсіфікаваны. Падобна на тое, што сотні радаводаў, прынамсі ў Мінскім дваранскім дэпутацкім сходзе, былі створаныя такім жа чынам — на фальшывых дакументах. І вось гэта ўжо рэальная праблема для гісторыкаў (і для генеолагаў-аматараў) — бо ўсе гэтыя «дрэвы роду», якія сыходзяць у старажытнасць, ужо нават апублікаваныя ў гербоўніках, выдадзеных архівам, аказваюцца падробленымі. Трэба даследаваць кожны радавод асобна, вывучаць почырк, паперу, чарніла, іншыя асаблівасці прадстаўленых імі дакументаў. А колькі пачаткоўцаў генеалогіі бегаюць шчаслівыя з гэтымі прыгожымі шыкоўнымі дваранскімі радаводамі ледзь не з 16—17 стагоддзяў — і паспрабуй ім скажы, што ўсё гэта «ліпа». Я сам прайшоў праз гэта на прыкладзе маіх прамых продкаў — дваран Бартноўскіх-Ярашэвічаў. Іх падробленыя дакументы ляжаць у адных справах з падробкамі, зробленымі Марцінкевічам і яго калегамі. І тут вельмі падобная гісторыя, бо ва ўсіх рэальных і несумніўных дакументах — мае продкі заўсёды толькі Ярашэвічы без усялякіх прыдомкаў. Так што, падобна, гэта была даволі распаўсюджаная практыка.

— Наколькі глыбока вы здолелі адшукаць карані Вінцэнта? Ці праўда, што пісьменнік мог прыдумаць і частку сваіх продкаў?

— Пасля трох гадоў даследаванняў, па сутнасці, мне не ўдалося знайсці ніякіх звестак пра яго рэальных продкаў па лініі Марцінкевічаў. Самыя старажытныя — гэта яго дзед Мікалай і бабуля Анастасія Марцінкевічы (вядома, без «Дуніна»). Гэта запіс пры хрышчэнні ў 1758 годзе ў слонімскім касцёле роднага дзядзькі Вінцэнта — Ігнацыя. Пакуль гэта часовая кропка адліку, з якой пачынаецца рэальная гісторыя гэтай сям’і. Тады радаводы насілі, скажам так, ненавуковы характар, хутчэй, умоўны, сімвалічны. Браўся гербоўнік, знаходзіўся цёзка, прычым зусім няважна было — жыў ён на Смаленшчыне ці дзе-небудзь за Варшавай — галоўнае, што падыходзіла прозвішча — і вашыя рэальныя продкі проста далучаліся падробленымі дакументамі да гэтых, «кніжных» продкаў. І давер гэтым кніжным радаслоўным быў вельмі вялікі. Хоць прозвішча Марцінкевіч паходзіць ад імя Марцін, і магло паўстаць ўсюды, дзе гэтае імя распаўсюджана, можа быць нават у сялян, і паміж людзьмі з такім прозвішчам можа не быць ніякай роднаснай сувязі.

Асоба ж, да якой усе Дуніны ўзводзяць свой радавод — Пётр Дунін, які нібыта прыехаў з Даніі, што таксама даўно падвергнута сумневам, сам ніколі не карыстаўся ні гербам «Лебедзь», ні нават прозвішчам Дунін і вядомы па летапісах як Пётр Властовіц. Але генеалогія — гэта навука, дзе доўгі час адсутнічаў навуковы, крытычны падыход, таму кожны, хто хацеў, мог узводзіць свой род нават да легендарных асобаў. Так што і тут Марцінкевіч не вынаходнік. А вось пошук рэальных продкаў можа займаць гады. І галоўная праблема тут адна — загінулі цэлыя масівы дакументаў, цэлыя архівы, і мы працуем ва ўмовах, калі можна гадамі безвынікова біцца над адным простым пытаннем. Але ж зусім не хочацца на гэта выдаткаваць усё жыццё.

— У шматлікіх публікацыях можна сустрэць звесткі пра сваяцтва Марцінкевічаў з магілёўскім арцыбіскупам Станіславам Богуш-Сестранцэвічам. Вы адшукалі яго сувязь і з расейскім паэтам Аляксандрам Пушкіным. Можаце раскрыць падрабязнасці пра гэтае іх сваяцтва?

— Сапраўды, амаль стагоддзе, ад часу стварэння самых першых біяграфій Дуніна-Марцінкевіча, было вядома пра нейкую яго сувязі з Мітрапалітам, але кожны даследчык сам вызначаў ступень гэтай роднасці — ці то па лініі бацькі, ці то па лініі маці… На самай справе гэтая роднасць аказалася нероднасцю, а хутчэй сваяцтвам: бацька Вінцэнта — Ян першым шлюбам быў жанаты з пляменніцай Мітрапаліта Людавікай Рыкачэўскай, таму толькі дзеці ад першага шлюбу Ігнацы і Францішка мелі сваяцтва, а потым і ўспадкавалі яго маёмасць. А сам Вінцэнт быў сынам ад другога шлюбу, і ў яго ніякай роднаснай сувязі са згаданай асобай не было. Аднак ёсць бясспрэчны факт, што нейкі перыяд свайго жыцця, хутчэй за ўсё перад смерцю Мітрапаліта ў 1826 годзе, ён правёў у Санкт-Пецярбургу — і тут, магчыма, будуць таксама нейкія цікавыя адкрыцці. Бо Мітрапаліт — гэта адна з вышэйшых асоб у дзяржаве, і адпаведным ў яго было і асяроддзе, і лад жыцця. Магчыма, што многія таленты Вінцэнта — у першую чаргу любоў да тэатра і музыкі — ідуць са сталіцы імперыі.

Што тычыцца сваяцтва з Пушкіным — гэта, хутчэй, маленькая правакацыя, бо сувязь гэтая не крэўная і ідзе яна праз першую жонку яго адзінакроўнага брата, згаданага вышэй Ігнацыя. Яго першай жонкай была князёўна Соф’я Кантэмір — продкі бацькі якой, сапраўды, былі звязаны з Пушкіным, але і там сувязь ішла не крэўная, а праз шлюбы. Гэта, хутчэй, паказвае ўзровень Марцінкевічаў, якіх наша традыцыйная гісторыя літаратуры малюе ледзь не сялянамі з сахой — яны былі багатыя людзі ды яшчэ з такім дзядзькам.

— Якія яшчэ цікавосткі з жыцця і генеалогіі пісьменніка Вы маглі б назваць?

— Самае цікавае ў жыцці кожнага творцы, гэта безумоўна, яго творчасць — я ж абмежаваўся толькі пошукам звестак пра яго продкаў і родных. Найбольш цікавыя гісторыі публікаваліся — гэта і пра падробку дакументаў, і пра выкраданне Марцінкевічам Юзэфы Бараноўскай, і пра тое, як Марцінкевіча пры жыцці «пахавалі», замовіўшы па ім паніхіду. Для мяне цікава, гэта калі ўдалося абвергнуць нейкую энцыклапедычную аксіёму ці наадварот, дакументальна пацвердзіць тое, што лічылася міфам. У юбілейных справаздачных артыкулах да 210-годдзя Марцінкевіча мне ўдавалася налічыць больш за 10 такіх фактаў, якія трэба будзе перапісаць у падручніках. Гэта і сваяцтва з Мітрапалітам, і беднасць яго сям’і, і тое, што ён быў сіратой. Некаторыя факты пакуль не ўдалося абвергнуць цалкам — але ёсць сумневы ў іх праўдзівасці. Напрыклад, у «Вікіпедыі» паказана, што пасля паўстання Каліноўскага Дунін-Марцінкевіч больш за год, з кастрычніка 1864 па снежань 1865 года, правёў у Мінскім турэмным замку. Я знайшоў спісы арыштантаў замка — яны, на жаль, захаваліся не за ўсе месяцы. Але ў 1865 годзе я не знайшоў Дуніна-Марцінкевіча ў гэтых спісах. Так што, цалкам магчыма, што ён там быў нейкі час, а потым быў адпушчаны пад заклад або пад хатні арышт. І такіх вось «усім вядомых» фактаў — дзясяткі.

Атрымалася значна пашырыць і геаграфію месцаў, звязаных з Марцінкевічам. Так, яго маці і сястра пахаваныя на могілках у Глуску, а яго бабуля Анастасія Марцінкевіч, пра якую да гэтага часу наогул не было звестак, пахавана каля знакамітага касцёла ў Стваловічах, якім доўгі час кіраваў ужо сапраўдны кроўны дзядзька бацькі Марцінкевіча. Магчыма, што брат Яна Марцінкевіча Антон быў у гэтым касцёле капелістам. А вось сам бацька Ян, хутчэй за ўсё, быў ахрышчаны ў Слонімскім касцёле, які таксама захаваўся і да нашых дзён. Усе гэтыя факты патрабуюць часу, апрацоўкі, пэўнай «раскруткі». Думаю, што на поўнае ўвядзенне ў навуковы ўжытак усяго знойдзенага сыйдуць гады.

— Часта, у тым ліку ў навуковай літаратуры, на ўстановах, названых у гонар Марцінкевіча, можна сустрэць узгадку пра яго як Вікенція Іванавіча. Наколькі такая падача яго імя правільная і адпавядае таму, як называў сябе сам пісьменнік?

— Тут вядома, праблема двухмоўя, якое існавала тады — у хрысцільнай метрыцы, напісанай на польскай, ён названы Вінцэнтам, а бацька Янам. У рускамоўных дакументах, а ён валодаў рускай мовай дасканала, ён называе сябе Вікенціем Іванавічам.

— Нацыянальнае пытанне: кім сябе лічыў адзін з пачынальнікаў сучаснай беларускай літаратуры? Беларусам, палякам, літвінам? Наколькі для яго важным было гэта пытанне?

— Не магу сцвярджаць, што мой адказ прэтэндуе на ісціну ў апошняй інстанцыі, магчыма, што хтосьці больш глыбока даследуе гэтае пытанне. Думаю, што яго погляды мала адрозніваліся ад існуючых тады памылак, што каталікі, тым больш, шляхта і дваране, у большасці польскамоўныя — гэта палякі, а праваслаўны народ вакол — гэта беларусы. У пераважнай большасці, гэта карэнныя жыхары нашай зямлі, якія ніколі і не бывалі ў той Польшчы, але яны гутарылі на польскай мове, былі каталікамі. Па сутнасці, гэта роўна на столькі ж праўда, як калі ўсіх рускамоўных праваслаўных у сучаснай Беларусі запісаць у рускіх. Расейская ўлада лічыла такіх як Марцінкевіч палякамі, за што яны плацілі адмысловы падатак, як «асобы польскага паходжання», на іх былі накладзеныя пэўныя абмежаванні ў праве куплі зямлі, а за афіцыйнай уладай, падобна, і сам Марцінкевіч лічыў сябе прадстаўніком польскай культуры, палякам, а простых людзей вакол — беларусамі. Сваю творчасць ён бачыў як нейкае місіянерства — несці святло цёмнаму народу, з якім ён сябе, пэўна, не асацыяваў. Пра гэта ён пісаў у Галоўны цэнзурны камітэт, калі быў забаронены ўжо надрукаваны пераклад «Пана Тадэвуша»: «Я, дзейнічаючы ў духу ўрада, запаў на думку для заахвочвання цёмнага і з натуры лянівага нашага селяніна да навукі апісваць яго звычаі, абрады, традыцыйныя паданні і тое ва ўласным жа дыялекце».

Ды і ў тыя часы не нацыянальнае пытанне, а сацыяльнае і канфесійнае было асноўным для самаідэнтыфікацыі. А Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч быў у прамым сэнсе гэтага слова прыгоннікам — у яго былі прыгонныя сяляне, і, прынамсі, адзін з іх вельмі непахвальна адклікаўся пра свайго гаспадара. Акрамя таго, трэба адзначыць, што яго «дзядзьку» Станіслава Богуша-Сестранцэвіча лічаць адным з першых ідэолагаў «заходнерусізму». Хутчэй за ўсё, і сам Вінцэнт зыходзіў з падобных перакананняў, лічачы беларусаў часткай вялікага рускага народа. Але трэба памятаць, што ХІХ стагоддзе — гэта толькі пачатак фарміравання беларусаў як асобнай нацыі, і сам Вінцэнт, магчыма, сам таго не жадаючы, сваімі беларускамоўнымі творамі, якія апынуліся цалкам незразумелымі ні палякам, ні рускім (прадстаўнікі заможных вярхоў і інтэлігенцыі гэтых народаў вельмі жорстка крытыкавалі яго спробу пісаць на «простанароднай мове») падкрэсліў нацыянальную адасобленасць беларусаў ад тых і іншых.

— Якую ролю адыгрывала рэлігія і вера ў жыцці Марцінкевічаў, ці можна іх назваць рэлігійнымі людзьмі? Да якой канфесіі яны належылі?

— Гэта даволі цікавае пытанне пры ўсёй яго, здавалася б, відавочнасці і прастаце. Не ўсе пэўна, ведаюць той выбітны факт, што сам будучы першы Мітрапаліт рымска-каталіцкіх цэркваў у Расіі, які займаў гэты пост каля 50 гадоў, — нарадзіўся ў сям’і пратэстантаў-кальвіністаў, а ўжо потым перайшоў у каталіцызм. Ёсць вельмі змрочная, але ў нейкай ступені паказальная гісторыя — цяжка меркаваць, наколькі гэта праўда. Свайго бацьку, які быў забіты падчас хваляванняў, Станіслаў Богуш-Сестранцэвіч загадаў выкапаць з магілы і пахаваць паводле каталіцкага абраду. Што і было зроблена. Аднак праз некаторы час ён быў яшчэ раз перапахаваны — варта меркаваць, па кальвінісцкіх правілах. Вядома, здаецца, што ў сям’і Мітрапаліта рымска-каталіцкіх цэркваў ўсе павінны былі быць каталікамі. Аднак гэта зусім не так, і лепшы прыклад тут — гэта лёс роднага ўнучатага пляменніка Богуша-Сестранцэвіча — Ігната Іванавіча Марцінкевіча. Ён быў жанаты двойчы, і двойчы з князёўнамі — першы раз з Кантэмір, другі раз з Валконскай. Так, абедзве яго жонкі былі праваслаўнымі. Думаю, што сам Мітрапаліт стараўся, падшукваючы яму нявест. А ў тагачаснай Расіі міжканфесійны шлюб накладваў пэўныя абмежаванні, паўплываць на якія не мог нават сам Мітрапаліт. Дзеці ад змешанага шлюбу маглі быць ахрышчаныя толькі ў праваслаўе, пра што сам Ігнат перад шлюбам даў афіцыйную распіску. Аднак ўстаноўка, што Дуніны-Марцінкевічы — гэта каталікі, дзейнічала настолькі моцна, што нават у акадэмічным выданні дакументаў «Невядомы Дунін-Марцінкевіч», дзе ў арыгінальным тэксце напісана: «z cerkwi Sankt-Peterzburgskiey s. Rawnoapostolskiey MaryiMagdaleny przez x. Maryanskiego instytutu», перакладзена: «з Санкт-Пецярбургскага касцёла святой роўнаапостальнай Марыі Магдалены ксяндзом Марыянскім». З’явіўся не толькі касцёл замест царквы, але і нейкі ксёндз Марыянскі замест Марыінскага інстытута. Так, унукі Яна Марцінкевіча і сыны Ігната сталі праваслаўнымі, і, падобна, што ніхто, нават сам Мітрапаліт не бачылі ў гэтым непераадольнай праблемы.

— Ці змянілася Ваша думка пра Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча пасля таго, як Вы даведаліся пра ўсе гэтыя фальсіфікацыі і іншыя падрабязнасці яго жыцця?

— У мяне ёсць вельмі вялікае адрозненне ад людзей, якія раней даследавалі Марцінкевіча — і ў Язэпа Янушкевіча, і ў Генадзя Кісялёва і іншых вельмі прыкметна, што яны рэальна закаханыя ў свайго героя. Магчыма, што таму яны ці пастараліся абысці ўвагай факт крымінальных праблем нашага класіка, ці даць яму нейкае добрапрыстойнае тлумачэнне. Я ж не ідэалізаваў яго з самага пачатку — мяне цікавілі толькі факты, і я не ставіў задачу стварыць новы міф пра беларускага класіка. Ён зрабіў вельмі шмат для беларускага народа — і яго складаная і авантурнае жыццё цяпер, хутчэй, можа толькі прыцягнуць да яго цікавасць моладзі, чым стварэнне з яго толькі станоўчай асобы. Ён быў вельмі шматгранны, непрадказальны, жыў у складаны час, не заўсёды ў яго былі магчымасці ісці па жыцці з горда ўзнятай галавой, часам даводзілася і выкручвацца, і хітраваць. У рэшце рэшт, пакінутая ім спадчына — бясспрэчная. Гэта ўзняццё беларускай мовы на зусім іншы ўзровень — пастаноўка яе ў шэраг з іншымі славянскімі мовамі, стварэнне літаратурнай мовы, на якую ўжо можна было перакласці лепшыя ўзоры паэзіі — у тым ліку вялікую паэму «Пан Тадэвуш» нашага польскамоўнага земляка Адама Міцкевіча.

— Якія ў Вас далейшыя творчыя планы? Ці плануеце зрабіць такое ж грунтоўнае даследаванне іншых вядомых асобаў?

— Планаў шмат, і адзін з найпершых — гэта апрацаваць і ўвесці ў навуковы і грамадскі зварот новыя веды пра Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча. Новых даследаванняў на гэтую тэму я ўжо не планую — для мяне больш актуальнымі з’яўляюцца тэмы вывучэння сталінскіх рэпрэсій або дзейнасці БНР. Але ўсё, што было ўжо знойдзена мною пра нашага класіка, будзе выдадзена ў выглядзе артыкулаў або нават кніг. Хочацца давесці да лагічнага завяршэння ў выглядзе кніг і даследаванні па гісторыі Мінскага турэмнага замка — магчыма, што ў гэтым годзе выйдзе першая кніга. І, вядома, нельга прапусціць юбілей — 100 гадоў БНР — таму магчыма, што выйдзе кніга з крымінальнай справай нашага вядомага дзеяча Клаўдзія Дуж-Душэўскага.

Каментары8

 
Націсканне кнопкі «Дадаць каментар» азначае згоду з рэкамендацыямі па абмеркаванні.

Цяпер чытаюць

СК апублікаваў відэазапіс падзення беспілотніка. На абломках паказалі ўкраінскія надпісы26

СК апублікаваў відэазапіс падзення беспілотніка. На абломках паказалі ўкраінскія надпісы

Усе навіны →
Усе навіны

Глутамат натрыю ізноў набірае папулярнасць. Магчыма, яно і някепска?6

Ціханоўская падпявала гімну Літвы14

Двухгадовае дзіця загрызла кобру да смерці8

Як дроны залятаюць з Беларусі ў Літву? У iSANS расказалі, што вядома1

«У нас супольны вораг — імперская Расія». Ціханоўская выступіла на мітынгу ў падтрымку Украіны31

Ціханоўскі: Прыехаў бы і паціснуў Трампу руку34

«Гэта гульня ў два бакі». «Кіберпартызаны» расказалі, што іх здзівіла ў сістэмах «Аэрафлота» і што будзе з данымі пасажыраў5

«У нас у Літве проста так не б'юць». Збіты журналіст «Маланкі» расказаў, як ідзе расследаванне інцыдэнту14

«Дэзарыентаваны СПА Украіны». У Літве назвалі найбольш верагодную версію, чаму на яе тэрыторыю зноў заляцеў чужы дрон3

больш чытаных навін
больш лайканых навін

СК апублікаваў відэазапіс падзення беспілотніка. На абломках паказалі ўкраінскія надпісы26

СК апублікаваў відэазапіс падзення беспілотніка. На абломках паказалі ўкраінскія надпісы

Галоўнае
Усе навіны →

Заўвага:

 

 

 

 

Закрыць Паведаміць