Пару месяцаў таму мой сябра і зямляк зь Беласточчыны Ян Максімюк напісаў пра сваю 10‑гадовую эміграцыю — «Выяжджаць ці не выяжджаць». Я таксама хачу расказаць пра сваю 20‑гадовую «доўгую дарогу дадому».
Ян пісаў, што любая эміграцыя мае свае мінусы і плюсы. Ягонае матэрыяльнае становішча ў замежжы палепшылася, як і ў пераважнай большасьці эмігрантаў, але пры гэтым ён лічыць, што за ад’езд з Радзімы заўсёды прыходзіцца нечым расплаціцца, што «эміграцыя ‑‑ ці то палітычная ці эканамічная ‑‑заўсёды зьвязаная з духоўным і сацыяльным выкараненьнем як сваім, гэтак і сваіх дзяцей».
Першая цана
Мая эміграцыя не была ні палітычнай ні эканамічнай. Калі ў ліпені 88‑га году я зьяжджаў ў ЗША, ня ехаў туды дзеля заробку. Як сьвятар ў Беластоку я зарабляў няблага і цягам 10‑ці гадоў здолеў памяняць тры аўтамабілі. Не зьяжджаў я і з прычыны непрыманьня камунізму, бо я зь ім ніколі і не змагаўся. Ён быў для мяне ідэалягічны чужы, але проста абыякавы, ды і ў самым адыёзным, савецкім варыянце ў Польшчы яго наагул ніколі не існавала, а да таго‑ж у канцы 80‑х ён ужо канаў.
Я проста уцёк ад свайго япіскапа з прычыны асабістага канфлікту зь ім,з прычыны празьмернай эксплюатацыі і адначасовага зьдзеку зя ягонага боку, ня маючы магчымасьці адвязацца ад яго па‑добраму. Гэты быў акт роспачы. Я добра ведаў, што за гэтае непаслушэнства прыйдзецца заплаціць забаронай выконваньня сьвятарскіх абавязкаў ва ўсіх так званых «кананічных» цэрквах. Шчыра веруючы, аўтар некалькі падручнікаў для навучаньня рэлігіі, іканапісец, папулярны духаўнік моладзі і з рэпутацыяй добрага прапаведніка, ў адзін момант я стаў для сваёй царквы дэзэрцірам ды рэнэгатам і застаюся ім да сёньняшняга дня. Вось тая была першая цана, якую прыйшлося заплаціць за сваю эміграцыю.
Пасьля была разлука з жонкаю і 10‑гадоваю дачкою, якія далучыліся да мяне ў Чыкага толькі праз год.Сьвятарская служба ў беларускай царкве (якая, як і большасьць цэркваў у ЗША, не пераймалася аніякімі забаронамі ні анафэмамі з Польшчы) не давала задавальненьня. Вернікаў мала. Ня было да каго прамаўляць. Сьвятарская служба была непаўнавартасная, заробак сымбалічны. Дзеля утрыманьня прыходзілася цяжка і з пачуцьцём прыніжэньня працаваць на фабрыцы свайго‑ж парафіяніна. Жыльлё горшае, чым ў Беластоку, і да таго‑ж у дрэнным, задрыпаным раёне. Расчараваньне жонкі, пачуцьцё адчужанасьці, дэградацыі і бессэнсоўнасьці такога жыцьця, маё і ейнае ( за выключэньнем дачкі) няўменьне асымілявацца ў чужое асяродзьдзе, гэтая тая другая цана, якую прыйшлося заплаціць за сваю эміграцыю.
Думкі пра вяртаньне
Выратаваньнем стаў пераезд у 91‑м у Мюнхэн і праца на беларускай Свабодзе. Стала бліжэй да Беласточчыны, пачасьціліся кантакты са сваякамі і сябрамі. Палепшылася матэрыяльнае становішча. Журналісцкая праца, у прыватнасьці рэлігійныя перадачы, давала мне як чалавеку з літаратурнымі зацікаўленьнямі і пэўным досьведам задавальненьне і адчуваньне, што раблю нешта карыснае і пры тым для беларускай справы, якая была для мяне блізкай з юнацтва, раблю тое, што люблю і ўмею рабіць. Аднак і жыцьцё ў Мюнхэне, паўсюль чуючы пагардлівае слова « auslender» (чужынец) не давала поўнага задавальненьня. Ужо тады я пачаў думаць‑як‑бы купіць хату на Беласточчыне і вярнуцца дадому.
Яшчэ 13 з 20‑ці гадоў эміграцыі я пражыў з сям’ёю у Празе. Праца тая ж, што і ў Мюнхэне, толькі больш актыўная і плённая, ва ўзорным калектыве таленавітых, адданых сваёй журналісцкай прафэсіі і беларускай справе людзей. Прыгожы горад, адсутнасьць моўнага бар’еру і яшчэ бліжэй да Беласточчыны. У Празе
мая дачка атрымала англамоўную вышэйшую адукацыю і выйшла замуж. Я зразумеў, што яна ўжо даўно не падзяляе маёй тугі за роднымі мясьцінамі.Яна можа жыць і адчуваць сябе аднолькава камфортна ў любой краіне, што дарэчы і адбылося , бо жыла у Партугаліі, а зараз жыве ды працуе ў Маямі (ЗША). Затое мы з жонкай далей лічылі, што нават цікавая праца ў прыязным асяродзьдзі і калектыве ды жыцьцё ў Празе ў нас часовыя, што ўсё ж нашае месца на Беласточчыне ‑‑ з думкай аб чым і загадзя, восем гадоў таму, купілі там хату.
Ці варта было эміграваць?
Уладкоўваючыся «на сваім», зноў з цяжкасьцю прызвычайваемся да новых рэаліяў.Цягам 20‑ці гадоў усё тут зьмянілася. Шмат хто нас не памятае. як пісаў Ясенін « в стране своей я словно иностранец». Нават кантакты са сваякамі і жменькай верных сяброў не такія і частыя. Усе занятыя, усе працуюць. Усе скардзяцца на дарагавізну і малыя заробкі, прапанова відавочна перавышае попыт, але вілаў і дарагіх аўтамабіляў безьліч, а традыцыйна бедная Беласточчына ўся выразна багацее. Мае некаторыя знаёмыя са сваімі бізнэсамі жывуць больш заможна, чым мы з жонкай, хаця і ніколі не выяжджалі на Захад. Проста Захад прыйшоў да іх. З немалым зьдзіўленьнем назіраю, што агрэсіўны капіталізм з багатымі супэрмаркетамі і назойлівымі рэклямамі адносна лёгка прыжыўся і упісаўся ў тутэйшы сялянскі мэнталітэт.
Такая была мая эміграцыя, а насамрэч ‑‑ «доўгая дарога дадому». Цяпер, падсумоўваючы яе вынікі, неаднойчы думаю:
а можа і ня варта было нікуды зьяжджаць?Праўда, эміграцыя ўзбагаціла жыцьцё, задаволіла прагу пазнаньня сьвету і не была страчаным часам. Асабліва цёпла ўспамінаю працу на «Свабодзе», але і з улікам гэтага, на падставе уласнага досьведу, за Янам Максімюком магу кожнаму параіць, што перш чым зьехаць за мяжу ‑‑ няхай ён добра падумае.
