Леван Буадзэ цудоўна гаворыць па‑беларуску: правільна, выразна, прыгожа, толькі зь невялікім грузінскім акцэнтам, які дадае ягонай мове прывабнасьці… Таму, перш чым распытаць пра тыя глябальныя задачы, якія ён вырашае, я не магла не пацікавіцца, як мой суразмоўнік так дасканала вывучыў беларускую…
Ляван Буадзэ: Для мяне стала традыцыяй вывучаць мову краіны, у якой я працаваў. Так я вывучыў францускую, троху ўзбэцкую мову. Са славацкай было лягчэй, бо ў Славакіі ўсе на ёй размаўляюць… У Беларусі, на жаль, беларускую мову можна пачуць рэдка. І гэтая дыскрымінаванасьць, якая выразна заўважная — не хачу верыць, што гэта спэцыяльная палітыка, — але менавіта яна падштурхнула мяне да вывучэньня беларускай. Для мяне гэта было выражэньнем маёй пазыцыі: нацыянальная мова вельмі важная, і я, небеларус, інвэстую ў гэта свой час, каб падкрэсьліць значнасьць мовы і культуры для незалежнай дзяржавы. З сваімі супрацоўнікамі мы вырашылі, што будзем у офісе гаварыць па‑беларуску — і вось ужо каля году стараемся трымацца свайго рашэньня.
У мяне была настаўніца, спадарыня Марына Абрагімовіч, я шчыра ёй удзячны за дапамогу.
НБ: Чым Вы займаецеся ў прадстаўніцтве Арганізацыі аб’яднаных нацыяў? І як увогуле ацэньваеце эфэктыўнасьць дзейнасьці ААН у сёньняшнім сьвеце?
ЛБ: Паколькі ААН — вельмі вялікая, разгалінаваная арганізацыя, то натуральна, што пытаньне пра эфэктыўнасьць яе працы час ад часу ўзьнікае. Я працую канкрэтна ў Праграме разьвіцьця ААН (ПРААН). Гэта самае вялікае агенцтва ў сыстэме ААН. Праблема ААН, як і іншых міжнародных арганізацый, у тым, што краіны‑ўдзельніцы — а іх 192 — маюць розныя інтарэсы.
Прыярытэты ПРААН фарміруюцца глябальнымі праблемамі чалавецтва: жабрацтва, голад, экалёгія, даступнасьць адукацыі, праблемы СНІДу — вось кола таго, чым мы займаемся.
Цяпер мы скіроўваем сваю работу на дасягненьне «Мэтаў тысячагодзьдзя». «Мэты тысячагодзьдзья» — гэта дакумэнт, які ставіць вельмі канкрэтныя задачы, дае індыкатары, якіх трэба дасягнуць да 2015 г.: напрыклад, удвая скараціць колькасьць людзей, якія жывуць за рысай жабрацтва, і яшчэ 50 такіх індыкатараў, якія павінны палепшыцца.
НБ: А якія задачы вырашае ПРААН у Беларусі?
ЛБ: Беларусь досыць разьвітая краіна, і тут наша дапамога больш не фінансавая, а кансультацыйная, тэхнічная. Тут ёсьць праблемы, зьвязаныя з наступствамі аварыі на ЧАЭС, экалягічныя праблемы, праблемы СНІДу, рэгіянальнага разьвіцьця. Ва ўсіх гэтых галінах мы досыць добра супрацоўнічаем з уладамі. Акрамя нашай праграмы ў Беларусі працуюць іншыя агенцтвы ААН: ЮНІСЭФ, Упраўленьне Вярхоўнага Камісара ААН у справах бежанцаў, Сусьветная арганізацыя аховы здароўя, Група Сусьветнага банку.
Індэкс узроўню чалавечага разьвіцьця ў Беларусі досыць высокі — яна на 64‑м месцы ў агульным сьпісе, першая сярод краін СНД (Расея на 67‑м месцы).
Мне падаецца, мы зрабілі вялікую работу супраць распаўсюджваньня СНІДу. На шчасьце, СНІД для Беларусі — ня вельмі вялікая праблема, не катастрофа. Але дзякуючы нашым прэвэнтыўным мерам, спадзяюся, не захварэла шмат людзей. Таксама падаецца важным, што дзякуючы прэпаратам, якія мы закупляем, тыя людзі, што цяпер хварэюць, могуць жыць доўга і паўнавартасным жыцьцём.
Мне падаюцца важнымі праекты, зьвязаныя з экалёгіяй. Напрыклад, з забалочваньнем раней асушаных тэрыторый. Гэта ж вельмі важна. Калі Бог стварыў балота, значыць яно патрэбна. Беларускія балоты патрэбныя для захаваньня экалягічнага балянсу. ПРААН выдзяляе сродкі, каб вярнуць самыя вялікія зь іх у экасыстэму.
Адзін з галоўных напрамкаў нашай дзейнасьці — укараненьне тэхналёгій, якія спрыяюць памяншэньню колькасьці выкідаў вуглякіслага газу і памяншэньня парніковага эфэкту. Агулам кажучы, мы працуем, каб якасьць жыцьця людзей стала лепшай.
НБ: Мне здаецца, што чалавецтва цяпер ужо назьбірала досыць рэсурсаў, каб пазбыцца голаду, беднасьці. Дык што перашкаджае гэтаму? Нейкае глябальнае зло? Ці прырода чалавека такая, што яго не хвалююць праблемы іншых людзей? Чаму дасюль ёсьць столькі бедаў, крызісаў?
ЛБ: Я таксама згодзен, што грошай, рэсурсаў ужо дастаткова. Філязофія разуменьня, што няма чужой бяды, якраз і ляжыць у аснове дзейнасьці ААН. Усе краіны ААН падпісалі дэклярацыі пра тое, што глябальныя праблемы — эканамічныя, экалягічныя — трэба вырашаць глябальна. Аднак не заўсёды ёсьць жаданьне высокаразьвітых краін аддаваць свае рэсурсы на гэтыя мэты.
Вось цяпер ідзе фінансавы крызіс, вельмі сур’ёзны, магчыма, самы сур’ёзны пасьля Вялікай дэпрэсіі. Улады ў розных краінах укладаюць агромністыя сродкі, каб падтрымаць эканоміку. Напрыклад, ЗША ўжо ўклалі сотні мільярдаў даляраў у гэта. Калі стала неабходна, то ўлады знаходзяць такія грошы. Але калі ідзецца пра праблемы іншых краін, складана атрымаць нават невялікі адсотак ад гэтых сумаў. Таму вельмі важна, каб разьвівалася разуменьне таго, што на Зямлі ўсё ўзаемазьвязана, і праблемы ў нас агульныя. Голад у Афрыцы — гэта праблема для Эўропы і Амэрыкі.
І трэба зазначыць, што такое разуменьне ёсьць і расьце. Скандынаўскія краіны даюць на мэты ААН 1% ад ВУП. Гэта дастаткова многа.
І яшчэ адзін вельмі сур’ёзны фактар: ці могуць слабаразьвітыя краіны вырашыць свае праблемы, нават калі высокаразьвітыя краіны дадуць грошы? Вельмі часта гэта немагчыма. Калі ня мець адпаведных структур, адпаведных мэханізмаў, выдзеленыя грошы проста растануць, уцякуць у пясок… Таму важна яшчэ і дабіцца, каб выдзеленыя грошы ішлі на адпаведныя мэты.
НБ: Дык Вы аптыміст ці пэсыміст? Чалавецтва справіцца з сваімі праблемамі?
ЛБ: Аптыміст адназначна. Чалавецтва зрабіла бязьмежна многа для таго, каб вырашаць свае праблемы. І крызісы — і эканамічныя, і грамадзкія, і экалягічныя — гэта, у прынцыпе, нармальныя працэсы. Упэўнены, што чалавецтва іх пераадолее. Нявырашаныя сытуацыі, канфлікты здараюцца, але ўпэўнены, што яны не фатальныя. Канфлікты ёсьць у многіх краінах, улучна з маёй Радзімай, Грузіяй.
НБ: Ці даўно былі дома?
ЛБ: Нядаўна. Я кожны год там бываю.
НБ: Зь якімі ўражаньнямі вярнуліся?
ЛБ: Вельмі цяжкія ўражаньні. Цяпер Грузія знаходзіцца, мне падаецца, у самым цяжкім за апошняе стагодзьдзе становішчы. І галоўнае нават ня тое, што там цяпер вайна. Самае галоўнае — беспэрспэктыўнасьць сцэнараў. Мы ня зможам выйсьці з становішча непераможанымі, і ў гэтым трагедыя нашага народу. Грузіны — бесканфліктныя, мірныя людзі. Мы любім сядзець за сталом, сьпяваць, а не ваяваць. Але на працягу апошніх дваццаці гадоў нам чамусьці не шанцавала… Чаму? Цяжка сказаць. Тут справа нават не ў кіраўніцтве. Справа хутчэй у геапалітычным кантэксьце. Калі б мы жылі ў іншым месцы, дзе мы нікому не былі б патрэбныя, то гэта было б для нас больш бясьпечна. А цяпер… Замежная і ўнутраная палітыка былі ня ўзважаныя. І вось мы маем вынікі.
НБ: Беларусы ўвогуле мала інфармацыі маюць пра Грузію.
ЛБ: У расейскіх мэдыях, якія дамінуюць ў Беларусі ў асьвятленьні падзеяў у Грузіі, аб’ектыўную інфармацыю знайсьці амаль немагчыма. У інтэрнэце ёсьць, канечне, больш аб’ектыўныя крыніцы, але яны недаступныя для большасьці беларусаў. Вельмі складана атрымаць аб’ектыўную інфармацыю і з грузінскіх крыніц. Калі ёсьць вайна — то аб’ектыўнасьці чакаць не прыходзіцца ні ад аднаго з бакоў. Таму высновы можна рабіць толькі самому, пабачыўшы ўсё на свае вочы.
НБ: Калі я рыхтавалася да размовы, то плянавала пагаварыць з Вамі пра культуру Грузіі, сучасны стан літаратуры. Але пасьля таго, што Вы расказалі, я сумняюся, ці да месца будзе такое пытаньне.
ЛБ: У постсавецкі час грузінская культура разьвіваецца ў складаных умовах. Напрыклад, сучаснаму грузінскаму кіно яшчэ спатрэбіцца час, каб дасягнуць узроўню, на якім яно было, напрыклад, у савецкія часы. А што да літаратуры, дык мне больш падабаюцца грузінскія клясыкі. Здаецца, ніхто з новых грузінскіх пісьменьнікаў іх яшчэ не пераўзышоў.
НБ: А ці чытаеце нешта зь беларускай літаратуры?
ЛБ: Мне цяжка гэта рабіць. Чытаю «Нашу Ніву» (вось ужо тры гады я яе падпісчык), ARCHE, гістарычныя выданьні, вельмі цікаўлюся гісторыяй ВКЛ. Гэта дапамагло асабіста мне адысьці ад стэрэатыпу Беларусі як правінцыі Расеі і прыйсьці да высновы пра тое, што Беларусь — эўрапейская дзяржава, унёсак якой у эўрапейскую культуру і гісторыю вельмі вялікі.
НБ: Вашыя ўражаньні ад Беларусі і беларусаў?
ЛБ: Самыя добрыя. Я пабачыў, які аблудны стэрэатып, што прадстаўляе беларусаў самымі савецкімі, дэнацыяналізаванымі, адсталымі. За чатыры гады я ўпэўніўся, што гэта ня так. Беларусы — вельмі ўраўнаважаны народ, які вельмі паважае іншыя народы, мае сваю вялікую культуру і мову. Цяпер у мяне шмат сяброў‑беларусаў і я часта гавару: «Ў нас, у Беларусі…» Калі празь некалькі месяцаў я адсюль зьеду, мне будзе не хапаць Беларусі…
НБ: Вы сказалі раней, што Грузіі не пашанцавала. А Беларусі пашанцавала?
ЛБ: Усё адносна. Калі мы былі малымі і гулялі ў вайну, то не маглі нават уявіць, што калісьці да нас у Грузію прыйдзе сапраўдная вайна. А яна прыйшла. Мы вырашаем канфлікты ХХІ‑га стагодзьдзя мэтадамі ХІХ‑га і ХХ‑га. Вас чара гэтая абмінула.
НБ: Як Вам падаецца, у гэтым канфлікце беларусы на чыім баку? Грузіі ці Расеі?
ЛБ: Трэба выразна разумець, што гэты канфлікт не паміж народамі. Не паміж грузінамі, асэтынамі, абхазамі, расейцамі. Гэта канфлікт геапалітычнага раскладу. Апошнія дзесяць гадоў Грузія імкнулася на Захад. Добрая ці благая гэта была ідэя… Грузія, як сувэрэнная дзяржава, магла выбраць той ці іншы шлях. І не адна краіна ня мае права дыктаваць іншай яе палітыку. І Расея ня мела права дыктаваць. Але іншае пытаньне, ці ўяўляла нашае кіраўніцтва сур’ёзнасьць намераў Расеі… Трэба ўлічваць палітычныя рэаліі, і ў гэтым сэнсе ў мяне шмат пытаньняў. Не была дасканала пралічаная сытуцыя. І вось мы атрымалі становішча, у якім нам ніхто ня можа ўжо дапамагчы… Гэта найгоршы варыянт з усіх, якія мы маглі мець.
Але нават цяпер, у стане канфлікту, вы не пачуеце ў Грузіі антырасейскіх настрояў і выказваньняў. Таму гэта не канфлікт паміж народамі.
НБ: А якое можа быць выйсьце? Чым гэта скончыцца?
ЛБ: Як грамадзянін я лічу, што трэба — ня ведаю, як і калі гэта стане магчыма, — узнавіць сур’ёзную дыскусію паміж Расеяй і Грузіяй, каб пераасэнсаваць усё, што мы губляем і набываем. Але гэта неабходна, і гэта адзіны магчымы шлях.
***
Леван Буадзэ намесьнік кіраўніка офіса Праграмы разьвіцьця ААН у Беларусі. Ён грузін, нарадзіўся і жыў у Тбілісі, там атрымаў эканамічную адукацыю, якую працягнуў у Вялікай Брытаніі. Вось ужо 12 год працуе ў ААН, працаваў у Швайцарыі, Славаччыне, Узбэкістане.
