З пункту гледжання Фінляндыі, вайна паміж Расіяй, Грузіяй і Украінай пацвердзіла правільнасць захавання прынцыпу татальнай абароны і прызыўной арміі. У той жа час расійская аперацыя па захопе Крыма выклікала дыскусію аб слабасцях фінскай мадэлі абароны, звязаных з фінансавымі і матэрыяльнымі недахопамі і працаёмкай мабілізацыяй рэзервістаў. У выніку Фінляндыя пачала інвеставаць у павышэнне ўзроўню боегатоўнасці арміі і ўпершыню пасля распаду СССР абвясціла аб павелічэнні мабілізацыйнага патэнцыялу. Фінскія ўзброеныя сілы застаюцца ў кадрыраваным стане і сканцэнтраваны на падрыхтоўцы прызыўнікоў, што абцяжарвае ацэнку іх рэальных абарончых магчымасцяў.
Прызыўная армія і абарончая дактрына
Пасля 1991 года Фінляндыя захавала асновы дактрыны абароны, сфарміраванай у 1950-х і 1960-х гадах: усеагульная вайсковая павіннасць, высокі патэнцыял для мабілізацыйнага разгортвання, заснаванага на тэрытарыяльнай абароне і татальнай абарончай сістэме. Аргументамі для захавання такой сістэмы абароны былі пастаяннае пачуццё пагрозы з боку Расіі, сацыяльна-палітычная прыхільнасць да прызыву на ваенную службу і эканамічны крызіс 1990-х гадоў, які перашкаджаў дарагой прафесіяналізацыі ўзброеных сілаў. Гэта адрознівае Фінляндыю ад большасці краін рэгіёна, якія з канца 1990-х гадоў укладаюць сродкі ў экспедыцыйныя магчымасці для патрэб аперацый НАТА па ўрэгуляванні крызісаў.
Фінляндыя па-ранейшаму лічыць прызыўную армію больш таннай і больш эфектыўнай. Абарона вялікай тэрыторыі (338 тыс. км2) і працяглай мяжы з Расіяй пры невялікай колькасці насельніцтва (5,5 млн чалавек) патрабуе ўключэння ўсяго народа ў абарону краіны. Абавязковая ваенная служба таксама з'яўляецца важнай часткай грамадзянскага выхавання — яе праходзяць каля 70% мужчын у год (у перыяд халоднай вайны было каля 95%) (для параўнання: у Беларусі толькі 30% мужчын прызываюцца на ваенную службу). У будучыні старэнне грамадства стане праблемай для фінскай арміі. Меншая колькасць прызыўнікоў можа прывесці да дыскусіі аб большай адкрытасці фінскіх узброеных сіл для службы жанчын. У 2017 годзе 81% грамадзян падтрымлівалі прызыў.
Фінляндыя мяркуе, што будучы перыферыйнай краінай у адносінах да свайго цывілізацыйнага цэнтра (Захад), якая мяжуе з патэнцыйна варожай дзяржавай, яна павінна пастаянна дэманстраваць волю і гатоўнасць абараняць свой суверэнітэт. Яна робіць гэта, навучаючы прызыўнікоў (больш за 20 тыс. чалавек у год) (для параўнання: у Беларусі ў год на тэрміновую службу прызываецца таксама каля 20 тыс. чалавек пры насельніцтве 9,4 млн чалавек) і рэзервістаў (каля 18 тыс. чалавек у год) (для параўнання: у Беларусі ў год на ваенныя зборы ў войска прызываецца да 5 тыс. чалавек). У той жа час Фінляндыя прадугледжвае такія інвестыцыі ў абарону, якія не будуць успрымацца Расіяй як развіццё наступальных магчымасцяў. З пункту гледжання Фінляндыі, стрымліваючым фактарам з'яўляецца, перш за ўсё, высокі патэнцыял мабілізацыйнага разгортвання (у 2017 годзе ён склаў 230 000 салдат, што складае больш за 4% насельніцтва), што павышае цану магчымай агрэсіі. Узброеныя сілы Фінляндыі ў мірны час уяўляюць сабой вучэбную структуру з невялікай колькасцю прафесійных салдат (8 000 чалавек), арыентаваных на працу з прызыўнікамі. Аднак гэта прыводзіць да найвялікшай слабасці фінскіх сухапутных войскаў — нізкага ўзроўню боегатоўнасці падраздзяленняў. Мабілізацыя рэзервістаў адымае шмат часу, у той час як у Расіі ўздоўж мяжы ёсць злучэнні, якія могуць хутка пачаць наступальныя аперацыі. Ваенна-паветраныя сілы і флот Фінляндыі больш прафесійныя, чым сухапутныя сілы, г.зн. яны маюць больш высокі ўзровень боегатоўнасці.
На стан ваенных сіл Фінляндыі таксама ўплывае недастатковы абаронны бюджэт. Патрэбы арміі часта саступаюць іншым прыярытэтам, такім як сацыяльныя выдаткі, таму да фінскіх прагнозаў павелічэння расходаў на абарону варта падыходзіць з асцярожнасцю. Іх даўгачасная стагнацыя ў памеры каля 1,5% ВУП прыводзіць да недахопу ваеннай тэхнікі і абсталявання, у тым ліку для патрэб мабілізацыі. Напрыклад, у апошнія гады колькасць ваенных караблёў скарацілася, а ў парламенцкай справаздачы за 2014 год указвалася на недастатковую колькасць супрацьтанкавага ўзбраення і сродкаў супрацьпаветранай абароны.
Найбольш важным відам фінскіх узброеных сіл з'яўляюцца сухапутныя сілы, якія валодаюць значнымі артылерыйскімі і бранятанкавымі магчымасцямі. У мірны час яны складаюцца з пяці скадраваных брыгад (у тым ліку арктычнай і танкавай) і двух палкоў (спецназу і абароны Хельсінкі). Падчас вайны асноўнай ударнай сілай сухапутных войскаў з'яўляецца аператыўны кампанент (каля 35 тыс. салдат). Задача тэрытарыяльнага арганізаванага кампанента (каля 125 тыс. салдат) складаецца ў тым, каб запаволіць суперніка.
Ваенна-марскі флот адказвае за бяспеку марскіх транспартных маршрутаў і прадухіляе доступ да фінскага ўзбярэжжа (важнасць усталявання марскіх мін).
Традыцыйная роля ВПС заключалася ў тым, каб забяспечыць перавагу ў паветры, але дзякуючы мадэрнізацыі знішчальнікаў F/A-18 Hornet, завершанай у 2016 годзе, іх задачы былі пашыраныя да непасрэднай падтрымкі іншых відаў узброеных сіл (атрыманне магчымасці прымянення па наземных цэлях ракет JASSM і прэцызійных бомбаў JDAM і JSOW). Як для краіны з насельніцтвам 5,5 млн. чалавек, у Фінляндыі моцная баявая авіяцыя — 62 мадэрнізаваных знішчальніка F/A-18 Hornet.
Адаптацыя да новых выклікаў
Нягледзячы на захаванне ключавых элементаў абарончай дактрыны, узброеныя сілы Фінляндыі рэфармуюцца пад уплывам новых тэндэнцый у галіне ваенных тэхналогій і бяспекі. Інвестыцыі ў наступальныя здольнасці — самая важная змена. Таксама важна павысіць узровень боегатоўнасці і большай адкрытасці для міжнароднага супрацоўніцтва.
Колькасць vs якасць. Пасля заканчэння халоднай вайны Фінляндыя правяла рэформы ўзброеных сіл на карысць адыходу ад колькасці да інвестыцый у якасць падрыхтоўкі і аснашчэння салдат. Гэта азначала паступовае скарачэнне персаналу і колькасці рэзервістаў, што было звязана са скарачэннем рускай арміі пасля распаду СССР. З 1990-х гадоў Фінляндыя больш чым удвая зменшыла колькасць узброеных сіл ваеннага часу — ад 530 да 230 тыс. Гэта было таксама звязана з неабходнасцю эканоміі бюджэту, што мае вырашальнае значэнне для самай глыбокай рэформы 2013—2014 гадоў, праведзенай пасля фінансавага крызісу. Мабілізацыйная кампанента была зніжана з 358 да 230 тыс. чалавек. Больш за ўсё пацярпелі сухапутныя сілы, колькасць якіх падчас вайны скарацілася з 265 да 160 тыс. Таксама быў скарочаны прафесійны персанал (з 15 да 12,3 тыс., у тым ліку цывільных службоўцаў), маштаб падрыхтоўкі рэзерву (з 25 да 18 тыс. рэзервістаў у год) і агульная колькасць структур ва ўзброеных сілах (з 51 да 32), дзякуючы іх кансалідацыі, цэнтралізацыі лагістыкі і ліквідацыі аднаго ўзроўню камандавання (гэта значыць 4-х рэгіянальных камандаванняў, кампетэнцыі якіх былі перададзены брыгадам).
Аналагічная тэндэнцыя прасочваецца ў аснашчэнні ўзброеных сілаў. Фінляндыя паступова выводзіць або мадэрнізуе ваенную тэхніку і абсталяванне перыяду халоднай вайны (галоўным чынам савецкае), надаючы асаблівую ўвагу набыццю меншай колькасці больш тэхналагічна дасканалых сістэм. З-за бюджэтных абмежаванняў яна аддае перавагу закупкам з рэзерваў іншых армій (напрыклад, танкаў Leopard з Германіі і Нідэрландаў, ракетных пускавых установак MLRS з Нідэрландаў, САУ K9 з Карэі). Яна рэдка вырашае набыць новае абсталяванне, як у выпадку замены савецкіх сістэм супрацьпаветранай абароны Buk на нарвежска-амерыканскую NASAMS-2. У цэлым сухапутныя сілы Фінляндыі маюць абмежаваную колькасць сучаснай зброі і тэхнікі (у асноўным для аператыўных сіл) і ўсё яшчэ маюць вялікі арсенал часоў халоднай вайны (у асноўным для рэгіянальных сіл). З 2021 года Фінляндыя будзе выдзяляць дадаткова 150 млн еўра ў год на набыццё зброі і ваеннай тэхнікі. У найбліжэйшае дзесяцігоддзе Хельсінкі плануе набыць новыя шматмэтавыя судны (1,2 млрд еўра) і знішчальнікі (7—10 млрд еўра). Чакаецца, што да 2022 года гэтыя амбіцыйныя праграмы мадэрнізацыі павялічаць абаронны бюджэт да 2% ВУП (павялічваючы дзяржаўны доўг). У іх рэалізацыі Фінляндыя, верагодна, захоча размеркаваць выдаткі паміж пакупкамі ў Швецыі і ЗША. Кошт абодвух тэндараў, велізарных для Фінляндыі, павялічвае рызыку затрымак запланаваных інвестыцый.
Расійска-ўкраінская вайна выклікала дыскусію ў Фінляндыі пра армейскую рэформу, завершаную ў 2014 годзе. У выніку ў чэрвені 2017 гады краіна прыняла новы дакумент стратэгічнага планавання («Справаздача ўрада аб абароне»), у адпаведнасці з якім мабілізацыйны патэнцыял быў павялічаны да 280 тыс. салдат, што павінна ўзмацніць у асноўным рэгіянальны кампанент. Аднак значэнне гэтага выпраўлення рэформы не варта пераацэньваць, так як павелічэнне ўзброеных сіл падчас вайны будзе дасягнута часткова за кошт уключэння ў мабілізацыйныя планы няўлічаных прызыўнікоў і памежнікаў. Гэта таксама не вырашае праблему недастатковай колькасці прафесійных салдат (у фінскай арміі каля 600 пасад застаюцца вакантнымі з-за эканоміі бюджэтных сродкаў) і ставіць пытанне аб гарантыі забеспячэння ўзбраеннем і ваеннай тэхнікай мабілізаваных рэзервістаў. Цалкам магчыма, што тэхнічны прагрэс і празмерная загружанасць прафесійнага кампанента падрыхтоўкай рэзервістаў прымусяць Фінляндыю павялічыць лік прафесійных салдат.
Звычайны і гібрыдны канфлікт. Фінская армія сканцэнтравана на развіцці здольнасці супрацьстаяць звычайнай атацы. Аднак высновы крымскай аперацыі прымусілі яе пачаць надаваць больш увагі супрацьдзеянню гібрыдным пагрозам. У рамках гэтага яна ўзмацніла памежнікаў (асабовы склад, узбраенне, новыя паўнамоцтвы), абнавіла праграму вучэнняў, зрабіла шэраг змен у заканадаўства, што дазволіла хутчэй рэагаваць на з'яўленне дыверсійных груп і экспрапрыяцыю маёмасці паблізу ваенных аб'ектаў, калі ёсць падазрэнні, што яна можа быць выкарыстана супраць абараназдольнасці дзяржавы.
Баявая гатоўнасць. Хоць дыскусіі аб неабходнасці павышэння ўзроўню боегатоўнасці ўзброеных сіл працягваюцца на працягу доўгага часу, толькі апошнія некалькі гадоў прынеслі шэраг новых рашэнняў у гэтай галіне. Яны ўключалі абнаўленне базы дадзеных рэзервістаў (900 тыс.), павелічэнне маштабаў іх падрыхтоўкі (у 2012—2014 гг. з-за дэфіцыту бюджэту яны пакрывалі толькі 4—5 тыс. рэзервістаў у год, у цяперашні час 18 тыс.) і падрыхтоўку дадатковых авіябазаў для дзяжурных пар знішчальнікаў (QRA). Акрамя таго, з 2016 года прэзідэнт мае права загадваць праводзіць раптоўныя вучэнні з прыцягненнем да 25 тыс. рэзервістаў (без абавязковага папярэджання за тры месяцы). Гэта напрамак умацавання абараназдольнасці таксама ўключаны ва ўрадаваю «Справаздачу аб абароне», у якой некаторыя прызыўнікі вылучаюцца для хуткага папаўнення войскаў у выпадку крызісу або канфлікту (аналаг нашых мабілізацыйных прадпісанняў). Іх ваенная служба была падоўжаная з 6 да 12 месяцаў. З 2018 года Фінляндыя павінна дадаткова выдаткоўваць 55 млн еўра на год на павышэнне ўзроўню боегатоўнасці арміі. Вышэйзгаданыя змяненні накіраваны на пераадоленне перавагі Расіі ў выпадку раптоўнага канфлікту і павышэнне гнуткасці рэагавання на нерэгулярныя дзеянні.
Патэнцыял наступлення/ удару ў адказ. Адступленнем ад прынцыпу развіцця строга абарончых здольнасцяў з'яўляецца купля 70 амерыканскіх ракет JASSM (паветра-зямля) у 2012 годзе, ужо інтэграваных з фінскімі самалётамі. Яны маюць радыус дзеяння да 350 км, што для Фінляндыі ўпершыню ў гісторыі азначае магчымасць паразы цэляў у тыле войскаў праціўніка. У той жа час Фінляндыя мадэрнізавала ракетныя пускавыя ўстаноўкі MLRS для выкарыстання кіраваных боепрыпасаў GMLRS з далёкасцю да 70 км і балістычных ракет ATACMS да 165 км. Пакуль гэта адзіная дзейнасць Фінляндыі, якую можна разглядаць як нарошчванне ўласных наступальных здольнасцяў. Магчымасці ў гэтых адносінах абмежаваныя бюджэтнымі праблемамі.
Міжнароднае супрацоўніцтва. Фінскія ўзброеныя сілы, якія да нядаўняга часу кіраваліся прынцыпам самаабароны, усё часцей дэманструюць гатоўнасць атрымання і аказання ваеннай дапамогі. Мы гаворым не толькі аб пагадненні з НАТА Host Nation Support, але і пра змены ў законе з чэрвеня 2017 года, якія дазваляюць Фінляндыі прасіць аб ваеннай падтрымцы іншыя краіны, ЕС і міжнародныя арганізацыі. У той жа час Фінляндыя зможа адправіць салдат за мяжу з мандатам на выкарыстанне сілы, каб дапамагчы іншай краіне. Для фінскай абароннай палітыкі гэта важныя змены, таму што да гэтага часу закон дазваляў выкарыстанне ўзброеных сілаў толькі ў трох выпадках: абарона тэрыторыі, падтрымка дзейнасці дзяржаўнага кіравання і ўдзел у аперацыях па ўрэгуляванні крызісаў. Праца па ўнясенні паправак у адпаведныя законы працягваецца з 2009 года, пасля таго як Францыя актывавала палажэнне аб узаемнай дапамозе Лісабонскай дамовы (артыкул 42.7) у сувязі з тэрарыстычнымі нападамі ў 2015 годзе.
