— Прызначэнне генеральным дырэктарам Купалаўскага тэатра стала для вас выклікам ці пасаду ўспрынялі проста як працяг кар'еры?
— Кар'ера ніколі не была для мяне самамэтай. Вядома, кожны мужчына амбіцыйны і хоча дасягнуць вынікаў у прасоўванні па службовай лесвіцы. Я не выключэнне. Але ўспрымаю кар'еру як інструмент для рэалізацыі мэтаў і задач. Калі дзякуючы кар'еры перада мной адкрываюцца новыя магчымасці, то гэта выдатна. Думаю, жыццёвая кар'ера дала мне нямала магчымасцяў для самарэалізацыі. Прызначэнне на пасаду гендырэктара Купалаўскага тэатра — гэта выклік, і не каму-небудзь, а самому сабе. Купалаўскі тэатр мае статус «нацыянальнага». Гэта вядучая ўстанова культуры нашай краіны, захавальнік традыцый тэатральнага мастацтва — i беларускай культуры ў цэлым. Сёння Купалаўскі шмат у чым вызначае тэндэнцыі ў сферы культуры і перспектывы на будучыню. Таму часта задаю сабе пытанне: якім чынам ты зможаш з гэтым справіцца, ці зможаш працягнуць тое, што было распачата тваімі папярэднікамі?
— Што вы наогул ўкладаеце ў слова «выклік»?
— Выклік — гэта вызначэнне межаў, да якіх ты павінен прыйсці. І вызначэнне задач, якія ты ставіш перад сабой і якія трэба вырашыць. Штодня стаўлю перад сабой задачы і мэты, а гэта ўжо выклік.
— У прафесійным плане кім вы сябе больш адчуваеце? Чыноўнікам, сур'ёзным менеджарам, як вас назваў Мікалай Пінігін, ці кімсьці яшчэ?
— У маім разуменні дзяржаўны чыноўнік — гэта эфектыўны менеджар. Калі дзве гэтыя функцыі аб'яднаць у адно цэлае, можна казаць аб паспяховым кіраванні і сферамі дзяржавы, і пэўнымі ўстановамі.
— Якія месцы ў Мінску вам падабаюцца?
— Не так даўно ў мяне была сустрэча ва ўнутраным дворыку аднаго мінскага гатэля. Я сядзеў у чаканні свайго суразмоўцы і ўбачыў выдатны вобраз беларускай прыроды. Перада мной — рака, поле, а ў руках — кніга апавяданняў Чэхава. Ад таго імгнення атрымаў вялікае задавальненне. Праз сваё ўспрыняцце я візуаліст, і для мяне вельмі важна тое, што я бачу. Мне цікавыя віды горада з вышыні птушынага палёту. У Мінску ёсць месцы, адкуль можна ўбачыць усю сталіцу, шырыню праспектаў і вуліц. Ёсць выдатныя ўтульныя вулачкі, якія за апошні час удалося аднавіць. Не варта параўноўваць гістарычны цэнтр Мінска з гістарычнымі месцамі іншых еўрапейскіх гарадоў — усё яны каштоўныя па-свойму. Яшчэ люблю Grand Сafe: можна глядзець на вуліцу Леніна, аўтамабілі, якія рухаюцца, людзей, якія ідуць, — гэта адчуванне прысутнасці ў горадзе, у якім ты нарадзіўся.
— Ці трапляў у спіс любімых месцаў Мінска Купалаўскі, пакуль вы яшчэ не былі ангажаваныя тэатрам?
— Калі я скажу «не», гэта ўсіх здзівіць. Калі я скажу «так», можна будзе падумаць, што я падыгрываю, адказваючы на вашае пытанне. Але я ўсё ж такі скажу менавіта «так», таму што Купалаўскі — гэта сэрца горада, гэта месца прыцягнення ўнікальнай энергіі. Тэатр прыцягвае і сваім вонкавым абліччам, і галоўнае — унутраным зместам. Калі вы бывалі ў глядзельнай зале Купалаўскага тэатра, глядзелі спектаклі, калі ў вас да таго ж была магчымасць падняцца на сцэну, вы ўжо адчулі атмасферу гэтага месца.
Для любога беларускага тэатра, у тым ліку і для Купалаўскага, важна, каб яго наведвала як мага больш гледачоў. Нядаўна мы пачалі новы праект «Купалаўскі адкрывае сэрца», які накіраваны на працу з моладдзю. Мы хочам, каб школьнікі, студэнты пазнаёміліся з беларускай і сусветнай драматургіяй (як з класічнай, так і з сучаснай) у пастаноўцы нашых вядучых рэжысёраў, з удзелам акцёраў-купалаўцаў. У нас ёсць магчымасць праз культуру зарадзіць у душах маладых людзей любоў да Беларусі. У тэатра ёсць важная функцыя — адукацыя праз культуру. Прычым менавіта адукацыю і культуру цэментуюць дзяржава і грамадства.
— Чаго вам не хапае ў сучасным Мінску?
— Я далёкі ад таго, каб параўноўваць Мінск з іншымі сталіцамі. Лічу, што мы можам ганарыцца сённяшнім Мінскам, яго прыгажосцю і чысцінёй. Мне ў гэтым горадзе хапае ўсяго. Я магу схадзіць у тэатр, паслухаць канцэрт, паглядзець новую музейную экспазіцыю або проста выпіць кубачак кавы на якой-небудзь прыгожай вулачцы. Кожны горад індывідуальны. Ёсць свае разыначкі ў Лісабоне, свае асаблівасці ў Мадрыдзе, дзе жыццё пачынае бурліць толькі з 10—11 вечара. Ёсць свае асаблівасці ў Парыжы, які ноччу і жыве хутчэй толькі цэнтральнай вуліцай — Елісейскімі Палямі, а ў астатнім засынае. Ёсць свае асаблівасці і тут.
— Ці магчыма Купалаўскі тэатр зрабіць больш прывабным месцам для турыста, чым назіральная пляцоўка Нацыянальнай бібліятэкі або нават «Лінія Сталіна»?
— Прыцягненне турыстаў — не першашараговая задача для Купалаўскага тэатра. Я перакананы, што і ў Нацыянальнай бібліятэцы гэтая мэта таксама не стаіць на першым месцы. Людзі прыходзяць туды па веды, па кнігі. Купалаўскі тэатр дае магчымасць пазнаёміцца з нацыянальнай культурай краіны, таму лагічна і натуральна ўбачыць тут і турыста. Калі мы прыязджаем у Лондан, мы хочам пазнаёміцца з англійскім тэатрам, хочам убачыць пастаноўкі англійскіх рэжысёраў у выкананні англійскіх акцёраў на аснове англійскіх п'ес.
— Якія беларускія брэнды вам падабаюцца?
— Я люблю беларускую малочную прадукцыю. У краінах, дзе мне давялося папрацаваць, вельмі хваляць узровень нашай малочнай прамысловасці; за нашымі прадуктамі нават выстройваюцца чэргі. На пасадзе пасла я адказваў за экспарт беларускіх тавараў у тыя краіны, у якіх працаваў. Ёсць шмат тавараў, якія мы можам паспяхова прадаваць. Напрыклад, для мяне было гонарам адкрываць у адным французскім горадзе жылы квартал, створаны шклоўскімі вытворцамі дамоў. Дамы, пабудаваныя беларусамі, размясціліся на вуліцы Жылібера, імем якога названы парк у Гродна.
— За мяжой у вас ўзнікала пачуццё гонару за родную краіну? У якіх сітуацыях?
— Я адчуваў гонар, калі сцяг Беларусі пад гукі беларускага дзяржаўнага гімна ўздымаўся з нагоды афіцыйных мерапрыемстваў. Напрыклад, калі пасол уручае даверчыя граматы, то ганаровая варта прэзідэнта Партугаліі, ці караля Іспаніі, ці прэзідэнта Францыі выконвае дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь. У такія моманты ганарышся сваёй Радзімай, бо яна незалежная, яна роўная сярод роўных і яна мае права быць прадстаўленай у еўрапейскіх сталіцах.
— Ці праўда, што вы размаўлялі з прэзідэнтам Польшчы на беларускай мове?
— Так, сапраўды, гэта было перад уручэннем даверчых грамат прэзідэнту Польшчы Аляксандру Кваснеўскаму. Спачатку я размаўляў на польскай мове, але пазней, калі мы ўжо накіроўваліся ў бібліятэку прэзідэнцкага палаца ў Варшаве, я спытаў у прэзідэнта: «Ці дазволіць мне спадар прэзідэнт размаўляць з ім на беларускай мове?» Прэзідэнт звярнуўся да прысутнага памочніка па знешняй палітыцы з гэтым пытаннем, і мне падалося, што памочнік зрабіў такі выгляд, як быццам ён не зусім гатовы слухаць размову на беларускай мове. Але прэзідэнт Польшчы сказаў: «Калі ласка!», і я пачаў размаўляць па-беларуску. Дарэчы, перакладчыкам быў запрошаны вядомы беларускі пісьменнік, прадстаўнік беларускай этнічнай меншасці ў Польшчы Аляксандр Барскі. На яго вершы напісана не адна песня, напрыклад, «Мой Беластоцкі край», якую спявае калектыў «Сябры». Пазней я выкарыстаў беларускую мову ў размове з прэзідэнтам Францыі Франсуа Аландам. Падчас гэтай размовы пераклад ажыццяўляўся з беларускай мовы на французскую.
Мы — Беларусь. Наша нацыянальная мова — беларуская. Нацыянаяльная ідэнтычнасць не з'яўляецца супрацьпастаўленнем, а ўзбагачае навакольны свет. Уявіць сабе існаванне беларускай дзяржавы і перспектывы развіцця беларускай дзяржаўнасці без такога важнага элемента, як беларуская мова, даволі цяжка. Але мы пазітыўна ставімся і да рускай мовы, якая таксама жыве ў нашым грамадстве.
— Мы дачакаемся моманту, калі беларуская мова, якая гучыць у горадзе, перастане выклікаць здзіўленне ў мінакоў?
— Я не думаю, што яна сёння выклікае здзіўленне. Часта размаўляю па-беларуску і выкарыстоўваю нашу мову ў краме. Калі кажу «вялікі дзякуй», то, безумоўна, адчуваю невялікую паўзу, так як суразмоўца не ведае, на якой мове адказаць. Часцей за ўсё ён адказвае на рускай. Цікава, што часта чую словы падзякі за беларускую мову. Выкарыстанне беларускай мовы ўспрымаецца станоўча. Мне здаецца, што моладзь усё больш і больш гаворыць па-беларуску. Вось вы зараз гаворыце са мной па-беларуску.
— Якая пастаноўка Купалаўскага тэатра ваша любімая?
— Я павінен адказаць, што ўсе (усміхаецца). Вы ж памятаеце, я — менеджар. А задача менеджара — забеспячэнне максімальнай наведвальнасці ўстановы, за якую ён адказвае. Зразумела, у мяне ёсць любімыя спектаклі, некаторыя з іх, на жаль, зараз не ідуць на сцэне Купалаўскага. Мне вельмі падабаліся спектаклі Translations, «Не мой» — яны пакінулі след у маім успрыманні Купалаўскага тэатра таго перыяду.
Учора ніяк не мог вырашыць, пайсці мне ўжо з працы або застацца. Бо ішла «Пінская шляхта», і я слухаў гукавую трансляцыю са сцэны па гучнагаварыцелі. Яны ўсталяваны ў службовых памяшканнях генеральнага дырэктара, мастацкага кіраўніка, у грымёрках артыстаў. Было такое памкненне душы — я вельмі хацеў пайсці ў залу і яшчэ раз паглядзець «Пінскую шляхту».
Мне падабаецца «Местачковае кабарэ» ў пастаноўцы Мікалая Пінігіна, «Вечар» па Аляксею Дудараву, «Людзі на балоце» Аляксандра Гарцуева па творы беларускага класіка Івана Мележа і несмяротная «Паўлінка». «Паўлінка» — гэта нейкі дзіўны феномен, яе можна глядзець бясконца. Класіка таму і называецца класікай, бо яна жыве вечна. Могуць прайсці дзесяцігоддзі, стагоддзі — і яна будзе актуальнай. Мне вельмі падабаецца, што «Паўлінку» глядзяць не толькі людзі паважанага ўзросту, але і моладзь. Добрых спектакляў у тэатры шмат, а наперадзе — шмат годных прэм'ер. Дарэчы, цікавая прэм'ера — «Шляхціц Завальня» па Яну Баршчэўскаму. Калі ласка, запрашаем у Купалаўскі!
— Калі вы праводзіце сваю раніцу не ў тэатры, як яна праходзіць?
— Шчыра кажучы, вольных вечароў у мяне амаль не бывае. Яны звязаны з працай — і так было заўсёды. Калі працаваў дыпламатам, то ўсё раўты, сустрэчы адбываліся ўвечары. У сферы культуры ёсць прафесійны жарт: сфера культуры працуе ў суботу і нядзелю, калі ўсе адпачываюць, а ў панядзелак нам усім зноў на працу. У тэатры праца пачынаецца ў дзевяць гадзін раніцы, але вынікам яе з'яўляецца спектакль, які пачынаецца ў сем гадзін вечара і заканчваецца ў дзевяць, у дзесяць гадзін, а часам і пазней. Зараз складана з часам таму, што займаюся рамонтам дома: прыходзіцца сумяшчаць працу і рашэнне бытавых пытанняў. Але рамонт ужо амаль завершаны, таму спадзяюся, што ўжо хутка буду атрымліваць асалоду ад жыцця ў доме і ад прыёму гасцей. Мару праводзіць і творчыя сустрэчы.
— Асалоду ад блізкасці з прыродай атрымліваеце?
— Я не скажу, што там так ужо шмат прыроды. Але я ўсё ж такі выбіраю дом, а не жыццё на 15-м ці на 25-м паверсе шматпавярховіка. Мне падабаецца быць бліжэй да зямлі і хадзіць па ёй.
— Колькі гадзін вы спіце?
— З пункту гледжання здароўя чалавек павінен надаваць сну восем гадзiн, гэта траціна нашага жыцця. Я для сябе вырашыў, што не магу аддаваць на сон столькі часу. Калі твае сны нагадваюць кінафільм, то можна і паспаць (смяецца). Але я сплю мала. Апошнія гады працы ў Парыжы я спаў па 3—4 гадзіны. Зараз гэта 5—6 гадзін. Я магу на працягу сутак зрабіць больш.
— Якая самая яркая падзея адбылася ў вашым жыцці і ў вашай кар'еры?
— Думаю, яркіх падзей шмат. Жыццё было і застаецца вельмі цікавым. Шмат што залежыць ад нас саміх, нешта залежыць ад абставін. Яркім быў час, калі Беларусь стала незалежнай краінай. Я памятаю тыя дні, калі прымаліся адпаведныя рашэнні.
Гэта была сапраўдная радасць, гордасць, перажыванні, слёзы — усё было. Гэта быў эмацыйны парыў мільёнаў. Яркай падзеяй было нараджэнне дзяцей — дачкі і сына. Зразумела, выезд на першую дыпламатычную працу ў Беласток і прызначэнне ў 29 гадоў Надзвычайным і Паўнамоцным Паслом незалежнай Беларусі ў суседняй краіне.
— Вы былі і самым маладым міністрам культуры…
— Гэта была настолькі эмацыйная падзея, што за тры месяцы працы я схуднеў на дзевяць кілаграмаў. Гэта быў шок ад колькасці праблем і пытанняў, якія трэба было зразумець, асэнсаваць. Трэба было выпрацаваць падыходы да рэалізацыі сістэмных дзеянняў, якія б спрыялі развіццю культуры.
— Вы ўмееце ўсміхацца ў сітуацыях, у якіх хочацца плакаць?
— Чамусьці ўсе журналісты кажуць, што я мала ўсміхаюся…
— А мне здаецца наадварот…
— Дзякуй вялікі! Вы першая з журналістаў сказалі, што я пасміхаюся. Значыць, усё добра. Не лічу нармальным усміхацца тады, калі хочацца плакаць. Гэта не будзе шчырымі эмоцыямі, гэта будзе дзіўна. Але, калі трэба ўсміхацца, можа, і не заўсёды варта нешта рабіць? Усё ж такі прафесія дыпламата перш за ўсё вучыць кантраляваць свае эмоцыі. Але не заўсёды гэта можа атрымлівацца.
— У вашым жыцці было яркае, запамінальнае каханне — такое, як на тэатральнай сцэне?
— Мне здаецца, што ў жыцці не бывае шмат кахання… Чалавек шчаслівы імгненнямі, а нешчаслівы гадзінамі, але гэтыя імгненні шчасця дазваляюць нам перажыць гадзіны нягоды. Гэта настолькі прыватнае пытанне (смяецца). Я проста адкажу — было.
— Ці ёсць цяпер побач з вамі любы чалавек?
— Працытую Барадуліна:
Каханне і веру не трэба
Усім выстаўляць напаказ:
Душа Толькі чуе і неба.
— У чым для вас сэнс жыцця?
— Апошнім часам задаю сабе гэтае пытанне, але мне цяжка знайсці адказ, які я прыняў бы на 100 адсоткаў. Магчыма, сэнс жыцця — гэта праца. Якія б цяжкія моманты ні ўзнікалі, якія б складанасці ні былі на тваім шляху, трэба працаваць. На міністэрскай пасады выпрацаваў дэвіз: «Мы заўсёды працуем на пазітыў». Яго і прытрымліваюся.
— Пра што марыць Павел Паўлавіч Латушка?
— Чалавек жыве, калі ён марыць. Было б выдатна вярнуцца ў дзяцінства, прабегчыся па лужынах, ноччу з ліхтарыкам пад коўдрай чытаць кніжку. У дзяцінстве я шмат марыў. У дзяцінства не вернешся. Але я мару. Мару пастаянна і імкнуся, каб гэтыя мары сталі рэальнасцю.
Працую сёння для таго, каб як мага больш людзей цікавілася культурай, тэатральным мастацтвам. Хочацца пашыраць тэатральную прастору, выходзіць за сцены Купалаўскага тэатра і рабіць тэатральнае мастацтва больш даступным. Для гэтага мы арганізоўваем гастролі, пачалі рэканструкцыю малой сцэны тэатра. Мы плануем адкрыць тэатральную школу для дзяцей. Гэты сезон у Купалаўскім тэатры юбілейны. Але мала сказаць: «Нам — 100 гадоў!» Трэба сёння пацвярджаць такую вялікую лічбу справамі.
Учора мне прыйшла думка. Што такое культура? Культура — гэта мастацтва магчымага ў неабмежаванай прасторы. Мы робім магчымае, але прастора, а значыць, і магчымасці, неабмежаваныя! Давайце рабіць немагчымае!
