Фота Надзеі Бужан
Пакуль у кожнага на вуснах «Тры чарапахі» і «Партызанская», Лявон Вольскі плануе даць першы пасля каранавіруснага прыпынку жывы канцэрт — на адкрытым паветры ў дворыку Lidbeer bar 27 чэрвеня.
— Як ваш канцэрт падладзіцца пад сённяшнія ўмовы?
— Слухачы будуць трымацца на адлегласці, павольна праходзіць на пляцоўку, што ў цяперашніх умовах небяспечна, бо на ўваходзе можа ўтварыцца чарга. Але будзем спрабаваць, мы ж не павінны баяцца абсурдных захадаў з боку ўладаў.
— Вы адзін з першых, калі не першы, беларускіх музыкаў, хто стаў даваць анлайн-канцэрты: як выканаўца пачувае сябе ў такім фармаце?
— Досыць нішто сабе. Я нават здзівіўся, што, калі ты не бачыш твараў і рэакцый — толькі плывуць ухвальныя смайлікі, — таксама адчуваюцца, так бы мовіць, напоўненасць залы і еднасць.
— Ці актуальны яшчэ знакаміты чорны спіс музыкаў?
— Апошнім часам і канцэртаў не было, але, як толькі пачынаецца закручванне гаек, з’яўляюцца і чорныя спісы.
Напачатку апошняй лібералізацыі я казаў, што ў любы момант яна для нас можа скончыцца, хоць унутры і спадзяваўся, што плявузгаю. Гэтая ўлада пакідае за сабой права на любыя рашэнні.
Так здарылася пасля падзей 2010 года, калі ўсё адкацілася на шмат гадоў назад. Яшчэ дзейнічала ліберальнае канцэртнае заканадаўства — не трэба было ніякіх гастрольных пасведчанняў, толькі паведаміць пра будучы выступ, — таму чыноўнікам даводзілася тэлефанаваць на канцэртныя пляцоўкі, шантажаваць дырэкцыю, дасылаць комплексную праверку. А праз некаторы час вярнуліся «гастролькі» — доўгі працэс, калі арганізатар падае дакументы на правядзенне канцэрта, а яму адмаўляюць без тлумачэння прычын. Цяпер невядома, калі ўвогуле канцэрты ў звыклай форме вернуцца, але, каб забараніць выступ сёння, дастаткова будзе спаслацца на пандэмію.
Фота Надзеі Бужан
— Апошнім часам вашы песні пратэснай тэматыкі гучаць асабліва дарэчы. Ці бачыцца вам, што ў грамадстве цяпер адбываецца нешта надзвычайнае?
— Сапраўды, раней такога градусу кіпення не было. Я быў назіральнікам на выбарах 2010 года і ўжо тады бачыў, што народ стомлены ўладай. Людзі ішлі на выбарчы ўчастак не для таго, каб выпіць і закусіць у буфеце, — яны прыходзілі быццам у варожы лагер. Ніхто не глядзеў на чальцоў выбарчых камісій як на сяброў, большасць злосна кідала свой бюлетэнь і адразу сыходзіла. Але шокавымі метадамі тады ўсё вярнулі на свае месцы.
Пасля Плошчы, а гэта ж было напярэдадні навагодніх святаў, я заехаў у гіпермаркет «Карона»: людзі глядзелі адно на аднаго з недаверам і схаванай злосцю — свой ці чужы. Але так званы просты народ у мястэчках і вёсках, думаю, усё задавальняла. Цяпер жа ім няма чаго губляць. Не даюць трактар — ну і не давайце, хай усё зарастае.
Спрагназаваць нешта вельмі цяжка: у руках дзяржавы сілавыя метады, але адным рэпрэсіўным апаратам калі і можна задушыць народнае незадавальненне, то толькі да пэўнай ступені і на некаторы час.
— Вы памятаеце момант, калі ў 1994 годзе на прэзідэнцкіх выбарах перамог Аляксандр Лукашэнка? Што вы тады рабілі і як адрэагавалі?
— У той час я быў досыць апалітычны, але ніяк не мог падумаць, што пройдзе такі кандыдат. Мне здавалася, народ па ўзроўні знаходзіцца значна вышэй і такога чалавека, які ўвесь час непрыемным голасам крычыць з трыбуны, не абярэ. Пасля першага тура я быў у шоку, прыйшло адчуванне поўнай катастрофы, і яно не падманула. Некалькі гадоў ва ўсіх колах творчай інтэлігенцыі, куды ні трапляў, паўсюль жалоба, людзі бачылі, што да ўлады прыйшло нешта страшна некультурнае і яно выкарыстоўвае страшна некультурныя метады. Гэтая фрустрацыя паўтаралася пасля кожных выбараў. Толькі пасля мінулых я падумаў — і мне было непрыемна ад гэтай думкі, — што ўсё прайшло ціха-спакойна, і дзякуй Богу.
Фота Надзеі Бужан
— Мы сёння ганарымся, што вонкава ў параўнанні з 1990-мі ў нас усё чыста і прыгожа. А як пры гэтым рэжыме змянілася грамадства ўнутры?
— На праспекце Незалежнасці ў нас, можа, і чыста, але зайдзіце ў які двор і паглядзіце на сметніцы, з якіх вывальваюцца бутэлькі, я ўжо не кажу пра спальныя раёны, дзе смецце паўсюль. Не сказаў бы таксама, што, як часта кажуць, у нас добрыя дарогі, нават у Мінску, а тым больш паміж невялікімі населенымі пунктамі, дзе часам можна проста скалечыць аўтамабіль.
А як змяніўся народ, цяпер цяжка сказаць, бо я не чакаў такіх абурэнняў, каб людзі былі настолькі бясстрашнымі. Такое ўражанне, што ім няма чаго губляць. Цяпер з кім ні размаўляеш, ніхто дзейную ўладу не падтрымлівае.
Раней яшчэ бывала, сядзеш у таксоўку і чуеш: «А што вы хаціце, затое вайны няма». Асабліва пасля падзей ва Украіне тая частка, якая не ведала, куды хіснуцца, казала, што хай заробак і нізкі, але прынамсі няма вайны. Рыторыка пра стабільнасць і «краіну для народа» ўсё працягваецца, але што гэта за стабільнасць, калі яны да пяцісот ніяк не могуць дапаўзці. Народ такога не любіць.
— Вы неяк казалі, што амаль усе вашы карпаратывы канчаюцца «шалёнымі скокамі і крыкамі «Жыве Беларусь!». Наколькі магутны, па вашых назіраннях, пласт так званых «свядомых»?
— У пэўны ж час стала небяспечна дэманстраваць свае погляды, на дзяржаўнай працы за бел-чырвона-белы сцяжок на стале маглі скараціць, таму шмат хто перайшоў у традыцыйнае беларускае падполле. І такіх досыць шмат. У дзяржаўных прадпрыемствах падчас нашых карпаратываў «Жыве Беларусь!» звычайна не крычалі, хоць, зрэшты, таксама бывала, а ў прыватных людзі нармальна дэманструюць свае погляды, шмат хто салідарны. Ды і паглядзець проста па вуліцы. Мне дастаткова прайсці кіламетр у цэнтры Мінска, каб нехта падышоў і сказаў: «Мы з вамі».
— Раскажыце пра свой досвед удзелу ў пратэсных акцыях.
— Самая першая была, здаецца, у 1989-м у Курапатах — з разгонам, затрыманнямі. Памятаю, прыехалі вадамёты, тады ўсе былі шакаваны дзеяннямі міліцыі. У 1994-1995-м на праспекце былі проста шматтысячныя акцыі, тады, дарэчы, рэальна можна было ўсё змяніць, але лідары на гэта не рашыліся, па-сур’ёзнаму дзейнічаць не было каму. А ўлада тым часам дзейнічала рашуча: яна глядзела на ўсё гэта, так па-саўгаснаму, брала ломік і давала па галаве. Урэшце ўсё паступова затухла, але я паспеў прайсці ў акцыях шмат кіламетраў.
Фота Надзеі Бужан
— Ці даводзілася вам, каб жыць і спяваць у Беларусі, ісці на кампрамісы?
— Ясна, даводзілася. Апошнім быў паход да Праляскоўскага ў 2008 годзе. Ён быў нейкім вялікім начальнікам, і рокеры адправіліся да яго разбірацца наконт чорнага спіса. Я ішоў на сустрэчу з дзіцячай цікаўнасці, што робіцца ў гэтым прыстанку зла, а ісці трэба было ў самае пекла — Адміністрацыю прэзідэнта. Урэшце выканаўцы і без гэтай сустрэчы атрымалі б дазвол на выступы: Еўропа тады нешта Беларусі паабяцала і самым простым спосабам пайсці насустрач было зняць забарону на канцэртную дзейнасць пэўнай групы музыкаў. Улада тады паказала Еўропе: маўляў, глядзіце, у нас усё нармальна. Адразу быў зладжаны нейкі фестываль, у якім я не ўдзельнічаў, бо не хацеў падтрымліваць легенду пра тое, што ў нашай краіне ўсё можна. Праз некалькі гадоў усё стала яшчэ горш — нават у кавярнях не было як сыграць, усё адсочвалася. І нам засталіся толькі хутары і замежжа.
— А як вы думаеце, ці варта творчаму чалавеку ісці на кампраміс з дзяржавай?
— Колькі я ні хадзіў да чыноўнікаў, гэта ніколі нічога не вырашыла.
Напрыканцы 1980-х даводзілася рабіць так званае літаванне тэкстаў, то-бок атрымліваць атэстацыю альбо прасіць для бедных рокераў рэпетыцыйнае памяшканне. Калі цягаўся па літаванне, меў пры сабе паперу ад Саюза пісьменнікаў за подпісам Танка і Барадуліна: маўляў, мае тэксты нармальнага мастацкага ўзроўню і не нясуць шкоды. Гэта нічога не дало, мне сказалі «не» і ўсё.
Альбо Праляскоўскі падчас той сустрэчы ў 2008-м сказаў пра забарону на выступы: «Можа, гэта перагібы на месцы». Канечне, гэта былі не перагібы на месцы, а спланаваная палітыка. Я не ведаю, навошта кампраміс. Пісьменнікі выдаюць творы і ў незалежным Саюзе альбо за свае грошы — што, трэба ісці ў паралельны? Альбо няўжо так класна жыць афіцыйным выканаўцам, якія патрабуюць ад прафсаюзаў 40% запаўняльнасці залы і ведаюць, што іх рэйтынг ніякі? Вы, напэўна, не ведаеце, пра што я кажу: прадзюсар дзяржаўнага спевака прыязджае на прадпрыемства, напрыклад, у Салігорск і кажа: «Вось, калі ласка, такі і такі спявак, ён удзельнічаў у канцэрце «За Беларусь!», вось здымак, дзе прэзідэнт цісне яму руку, забяспечце яўку вашых супрацоўнікаў у такой колькасці, каб мы маглі адбіць выдаткі». Пара чалавек, можа быць, прыходзіць на канцэрт па поклічу сэрца. Гэта шоў-бізнэс з беларускім тварам.
— А каго вы слухаеце на сучаснай нашай рок-сцэне?
— Калі кагосьці не назаву — пакрыўдзяцца. Цяпер шмат таленавітых, своеасаблівых гуртоў, раней такога не было. Іншая справа, што ніякай рэалізацыі пры гэтай уладзе яны не атрымаюць: альбо ў інтэрнэце, альбо за мяжой. Яны ж не могуць папрасіць забяспечыць ім сорак адсоткаў запаўняльнасці залы і мусяць рубіцца сумленна. Каб гэта была Польшча ці Украіна, можна было паехаць з турам — у Валожыне ці якім Івянцы прыйшло б трыста чалавек.
А ў нас бывае так, што нейкі гурт, які іграе жывую музыку, збіраецца выступіць умоўна ў Пружанах, дасылае ў Дом культуры райдар, каб спраўдзіць, што там ёсць неабходная тэхніка, і атрымлівае адказ: «Ну, прыязджайце». Музыкі прыязджаюць, а там стаяць дзве калонкі і пульт. «Мы ж не можам іграць». — «Як вы не можаце іграць?» — «Нам трэба гэта і гэта». — «Вот інцірэсна, Дарафеева магла іграць, а вы не можаце». Ціпа разбэсціліся. У ДК не разумеюць, што Дарафеева спявала пад поўны плюс, а музыкі ззаду імітавалі ігру, так можна сыграць і ў полі на камбайне. Нам трэба было працаваць раней, каб такога не было, але ўсе згаджаліся з парадкам, ігралі на дзяржаўных канцэртах. На нас таксама выходзілі, каб «Крамбамбуля» выступіла на «Славянскім базары».
— На сёлетнім?
— Першая прапанова была гадоў пятнаццаць таму. Калі мы запыталіся пра ганарар і райдар, павісла паўза, пасля якой цёця сказала: «У нас беларускія артысты без ганарару выступаюць». На што мы адказалі, што папросту не можам сабе гэтага дазволіць, чым выклікалі нямое незадавальненне.
Апошні раз з намі звязаліся перад каранавірусам, наша менеджарка дзеля цікавасці патлумачыла, як у нас робяцца справы, там падумалі, але супраць сваіх прынцыпаў не пайшлі і прапанавалі толькі частку ганарару. Мы сказалі, маўляў, тады прабачце, хоць усё роўна не сталі б удзельнічаць — гэта той самы «нізкі мастацкі ўзровень», якім, чамусьці, кляймілі «Дзецюкоў».
— Яшчэ рана для юбілейных пытанняў, але ўсё ж: хутка ў вас круглая дата — што вы ў сваім узросце зразумелі пра жыццё?
— Нічога. Некаторы досвед, дзякуй Богу, ёсць: я ведаю, чаго рабіць не трэба і з якімі постацямі не сустракацца, я навучыўся адмаўляцца ад прапаноў, з якіх, ведаю, нічога добрага не атрымаецца. І па-ранейшаму лічу за лепшае любіць людзей і давяраць ім.
— Як жыць у Беларусі, калі навокал адбываюцца абсурдныя рэчы?
— Раней дапамагала, што можна было з’ехаць куды-небудзь на тыдзень: з іншых тэрыторый на гэта глядзець прасцей, у галаву прыходзяць правільныя рашэнні. Праз каранавірус усё вельмі абвастрылася, таму трэба ўзяць сябе ў рукі і паспрабаваць не даць нянавісці табой авалодаць.
У гэтай кашмарнай сітуацыі трэба дзейнічаць так, як дыктуе сумленне, і кожнаму на сваім месцы рабіць тое, што ад яго залежыць. Я не ведаю, што раіць — мне б хто параіў, але перамены патрэбныя, бо сістэма цалкам гнілая, ад сілавых структур да дзяржаўных творчых саюзаў. У нас ужо адбываецца нешта такое, чаго ніколі не было, — зноў прыходзіць цікавы час.
