У даследчым цэнтры Кадараш на поўдні Францыі пачалося будаўніцтва першага ў свеце эксперыментальнага тэрмаядзернага рэактара ІТЭР. Цырымонію адкрыў прэзідэнт Эмануэль Макрон — пад музыку з кінасагі «Зорныя войны», піша bbc.com.
Навукоўцы сур'ёзна называюць ІТЭР штучным сонцам. У вакуумнай камеры памерам з 10-павярховы дом — 30 м у вышыню і столькі ж у дыяметры — плануецца ў прамысловым маштабе прайграць працэс тэрмаядзернага сінтэзу, які сілкуе энергіяй нашу зорку.
У тэорыі тэрмаядзерны сінтэз — невычэрпная крыніца энергіі. Усяго некалькіх грамаў вадароднага паліва дастаткова, каб забяспечыць цяплом і электрычнасцю тысячы дамоў, а «брыкет» памерам з ананас можа замяніць 10 тыс тон вугалю.
Толькі ў адрозненне ад традыцыйных цеплавых або атамных электрастанцый, тэрмаядзерны рэактар не забруджвае атмасферу выкідамі парніковых газаў і не пакідае таксічных радыеактыўных адходаў.
«Мы натхняліся Сусветам і зоркамі, дзе тэрмаядзерны сінтэз стварае энергію на мільярды гадоў наперад», — заявіў генеральны дырэктар ІТЭР Бернар Біга.
Удзельнікі праекта падкрэсліваюць: ІТЭР — эксперыментальны рэактар. Гэта не тэрмаядзерная электрастанцыя, а пляцоўка для беспрэцэдэнтнага фізічнага эксперыменту.
Аднак, калі ўсё пойдзе па вызначаным плане, гэты эксперымент вызначыць будучыню ўсёй энергетыкі на планеце.
ІТЭР — самая маштабная навуковая будоўля ў гісторыі чалавецтва. У эксперыменце бяруць удзел 35 краін: Індыя, Кітай, Расія, ЗША, Паўднёвая Карэя, Японія і краіны ЕС (плюс Вялікабрытанія і Швейцарыя) — гэта 80% усёй сусветнай эканомікі і больш за палову насельніцтва планеты.
Асноўны аб'ём фінансавання (45%) узяў на сябе Еўрасаюз. Астатнія выдаткі краіны-ўдзельніцы дзеляць пароўну.
Палівам рэактара служаць дзве разнавіднасці вадароду (іх называюць ізатопы) — дэйтэрый і трытый. У адрозненне ад нафты, газу і ўранавай руды, запасы і таго і іншага практычна не абмежаваныя: адзін у прамысловых маштабах здабываецца з вады Сусветнага акіяна, другі — з літыю, у выніку досыць нескладанай рэакцыі.
Але галоўнае адрозненне, па словах навукоўцаў, гэта абсалютная бяспека тэрмаядзернага рэактара, паколькі там папросту няма чаму выбухаць.
