Павел Латушка. Фота Надзеі Бужан
— Першая спроба была, калі я толькі тыдзень прапрацаваў міністрам культуры і быў выкліканы ў Адміністрацыю прэзідэнта да кіраўніка Уладзіміра Макея па прапанове яго намесніцы Наталлі Пяткевіч, якая зрабіла мне абструкцыю, што я прымушаю на «Славянскім базары» больш шырока выкарыстоўваць беларускую мову, што я іду шляхам нацыяналізму: «Вы ведаеце падыходы кіраўніка нашай дзяржавы, за двухмоўе» — і гэтак далей.
Трэба аддаць належнае Макею, ён тады сказаў — гэта была размова на тры асобы, — што падтрымлівае пазіцыю міністра культуры, накіраваную на тое, каб больш шырока выкарыстоўвалася ў беларускім грамадстве беларуская мова пры разуменні, што гэта не павінна ажыццяўляцца спосабам гвалту. Так што першая маленькая перамога ў мяне была, я атрымаў гэты карт-бланш.
Пазней такіх прыкладаў было шмат. Людзі, якія ўвогуле не прымалі беларускую мову, на жаль, таксама былі. Як кажуць, пра людзей, якія адышлі, не кажуць дрэнна, але быў такі чалавек у нашай дзяржаўнай сістэме, які лічыў, што няма беларускага народа, няма беларускай культуры і беларускай мовы. Ён зрабіў наступны крок, жорсткі і прынцыповы, што нібыта я прымушаю ўсю кінастудыю «Беларусьфільм», усё справаводства перавесці на беларускую мову. Ніколі я такіх даручэнняў не даваў, ні вусных, ні пісьмовых, але ён зрабіў так спецыяльна, каб зноў-такі аслабіць мае пазіцыі і перапыніць мой даволі адкрыты і станоўчы падыход.
(Гаворка пра дырэктара «Беларусьфільма» Уладзіміра Замяталіна. У 1990-я ён быў намеснікам кіраўніка Адміністрацыі прэзідэнта, таксама займаў пасаду віцэ-прэм’ера. Вядомы сваімі антыбеларускімі выказваннямі. Памёр у 2019 годзе. — заўв. НН)
Я казаў так: я нікога ніколі не буду прымушаць — я буду толькі вітаць, калі хтосьці будзе публічна ці пісьмова выкарыстоўваць беларускую мову, я заўсёды буду гэтаму спрыяць, але прымусіць нікога я не маю права.
Пазней былі сітуацыі, калі ішла прэмія «За духоўнае адраджэнне», канцэрт, і з канцэрта выкрэсліваліся музычныя творы на вершы Купалы і Коласа.
Я ставіў пытанне вельмі рэзка адной з кіраўніц сярэдняга ўзроўню Адміністрацыі прэзідэнта, якая пазней працавала першым намеснікам міністра культуры: прабачце, Штраўс, Моцарт — гэта наша духоўнае адраджэнне, а Купала і Колас — не наша духоўнае адраджэнне?
Тым больш гэта быў юбілейны год, калі не памыляюся, бадай 120-годдзе з нараджэння. Для мяне гэта была дзіўная і непрымальная сітуацыя, і я сказаў, што не буду візаваць праграму падобнага канцэрта. Яна вымушаная была адступіць.
(Гаворка пра Ірыну Дрыга, якая з 2014 па 2018 год была намесніцай міністра культуры, цэнзуравала п'есы і спектаклі. Менавіта яна падпісала пастанову аб змене межаў ахоўнай зоны мемарыяла «Курапаты», дзе ў сталінскія часы расстрэльвалі людзей, што дазволіла тут з’явіцца скандальна вядомаму рэстарану «Паедзем паядзім». Цяпер узначальвае галоўнае ўпраўленне культуры і аналітычнай работы ў Мінкульце. — заўв. НН)
І вось гэтая барацьба фактычна прысутнічала амаль штодня. Абсалютна пастаянна я павінен быў пераконваць, што права выкарыстання беларускай мовы, яе развіцця і існавання ёсць перадусім тут, у межах Беларусі.
