Калі вы думалі, што вас гэта не тычыцца, можаце быць упэўненым, што тычыцца. Абсалютная большасць жыхароў нашай краіны патэнцыйна могуць быць апытаныя або дапытаныя праваахоўнымі органамі. Амаль у кожнага ёсць сваяк / сябар / знаёмы, які за апошнія 6 месяцаў затрымліваўся праваахоўнымі органамі. А, значыць, і ў вас могуць захацець удакладніць нейкую інфармацыю.
Калі ласка, прачытайце і запомніце гэтыя парады. Гэта важна.
Парада першая. Памятайце, вы маеце права на юрыдычную дапамогу адваката.
Вы маеце права атрымаць юрыдычную дапамогу адваката заўсёды і ўсюды. Так, зусім заўсёды і зусім усюды. Хто б і пры якіх абставінах вас не апытваў / дапытваў, вы маеце права патрабаваць юрыдычную кансультацыю адваката. Нават калі вы ў КДБ у 3 гадзіны ночы, нават калі вы на памежнай заставе за 300 км ад Мінска. Артыкул 62 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь гарантуе кожнаму (!) права карыстацца юрыдычнай дапамогай адваката ў любы момант (!).
Вы можаце заявіць, што настойваеце на юрыдычнай дапамозе адваката і не будзеце ўдзельнічаць у апытанні і допыце да таго моманту, пакуль не будзе прадастаўлены адвакат.
Калі ў вас ужо ёсць складзены дагавор з адвакатам, можна патрабаваць, каб прыехаў менавіта ваш адвакат. Калі ў вас няма дамовы з адвакатам, настойвайце, каб вам далі магчымасць заключыць дамову з адвакатам, у тым ліку далі магчымасць патэлефанаваць сваякам і сябрам, каб яны склалі дамову з адвакатам у вашых інтарэсах.
Парада другая. Памятайце, што вы маеце права не даваць паказанні супраць сябе і вашых блізкіх.
Права не даваць паказанні супраць сябе павінна трактавацца максімальна шырока. Гэта не толькі здзяйсненне вамі якіх-небудзь супрацьпраўных дзеянняў. Гэта здзяйсненне вамі і вашымі блізкімі любых дзеянняў. Напрыклад, вы маеце права адмовіцца ад пытання пра абставіны знаёмства з канкрэтным чалавекам, паколькі такім чынам вы будзеце даваць паказанні ў тым ліку і пра сябе. Вы маеце права не адказваць на пытанне аб сваіх службовых абавязках, паколькі гэта тычыцца вас.
Вам могуць нагадаць аб крымінальнай адказнасці сведкі за адмову ад паказанняў і дачу загадзя ілжывых паказанняў. Памятайце, што адказнасць за адмову ад дачы паказанняў не тычыцца выпадкаў адмовы ад дачы паказанняў супраць сябе і сваіх блізкіх.
Парада трэцяя. Памятайце, вы маеце права адмовіцца ад удзелу ў апытанні.
Зараз будзе трохі тэорыі, але яна важная, каб зразумець сутнасць вашых правоў. Вас могуць выклікаць у якасці сведкі. Допыт у якасці сведкі рэгулюецца КПК. Перад допытам вам абавязаны растлумачыць вашы правы мець адваката і не сведчыць супраць сябе і сваіх блізкіх (гл. параду першую і другую).
Але вельмі часта грамадзян апытваюць не як сведак і не ў рамках КПК. Так часцей за ўсё робяць ГУБАЗіК, ДФР, РУУС. Такія апытанні праводзяцца ў рамках аператыўна-вышуковай дзейнасці. Закон Аб аператыўна вышуковай дзейнасці дае права грамадзянам адмовіцца ад удзелу ў аператыўна-вышуковых мерапрыемствах (за выключэннем тайных).
Таму, як толькі вас выклікалі (забралі, павезлі) і вырашаюць з вамі пагаварыць, удакладніце, у якім статусе вы знаходзіцеся. Калі сведка і будзе допыт у рамках КПК, то вы маеце права не сведчыць супраць сябе і сваіх блізкіх (гл. параду другую). Калі ж вы не сведка, а будзе праводзіцца апытанне, то вы маеце права наогул нічога не казаць. Больш за тое, можаце патрабаваць, каб вас адпусцілі, паколькі ўдзел у такіх дзеяннях павінен быць выключна добраахвотным. Нагадаю, што параду першую (аб юрыдычнай дапамозе адваката) ніхто не адмяняў — пры правядзенні аператыўна-вышуковых мерапрыемстваў вы таксама маеце права патрабаваць прысутнасці адваката.
Парада чацвёртая. Памятайце, вы маеце права не паведамляць паролі ад тэлефонаў, камп'ютараў, электроннай пошты і акаўнтаў сацсетак.
Насамрэч гэта права непасрэдна выцякае з права не даваць паказанні ў дачыненні да сябе і сваіх блізкіх. Я проста яго вылучыў асобна ў сілу вялікай значнасці інфармацыі, якая закрыта паролем. Падумайце 10 разоў перш, чым сказаць пароль супрацоўнікам праваахоўных органаў.
Парада пятая. Не спяшайцеся з адказамі на пытанні, адказвайце выразна.
Калі вы вырашылі даваць паказанні — не спяшайцеся адказваць на пытанне. Паўтарыце пытанне ў галаве, сфармулюйце ў галаве адказ на пытанне, і толькі пасля гэтага агучце яго. Адказ на пытанне павінен змяшчаць толькі тую інфармацыю, якую ў вас прасілі. Не варта распавядаць нешта падрабязна (калі толькі вы свядома не сведчыце супроць свайго змоўшчыка). Бывалі выпадкі, калі падрабязныя адказы на пытанні і развагі на агульныя тэмы давалі праваахоўным органам тую інфармацыю, якую яны наогул не планавалі атрымаць у рамках апытання / допыту.
Парада шостая. Уважліва чытайце дакументы, выпраўляйце недакладнасці і рабіце заўвагі.
Усе вашыя паказанні павінны быць дакладна, карэктна і правільна зафіксаваныя. Па магчымасці даслоўна. Калі нешта зафіксавана недакладна — выпраўляйце. Калі нейкія вашы словы не адлюстраваны ў пратаколе — патрабуйце дапаўнення пратаколу. Вам могуць сказаць, што гэта ўсё роўна, вам могуць сказаць, што тут запісана правільнай мовай і г.д., але гэта насамрэч важна і павінна быць зафіксавана менавіта тымі словамі, якія вы казалі. Настойвайце! Калі гэтыя вашы фразы не з'явіліся ў пратаколе або адлюстраваны недакладна — выпраўляйце і дапісвайце іх самі і засведчвайце сваім подпісам.
Калі вы падпісваеце нейкі дакумент — можаце зрабіць любыя заўвагі, якія ў вас былі ўвесь гэты час. Вы прасілі адваката, а вам яго не далі — зазначце гэта. Вы прасілі шклянку вады, але вам не далі — зафіксуйце. Вам трэба было патэлефанаваць родным, але вам сказалі, што вы не маеце права на званок — пішыце. У вас балела галава, жывот, вы перажывалі за сваю сабаку — рабіце адзнаку ў пратаколе. Вы нават не разумееце, як гэта можа быць важна. Проста паверце і не бойцеся рабіць заўвагі, выпраўленні і паметкі ў дакументах перш чым іх падпісаць.
Парада сёмая. Запамінайце від працэсуальнага дзеяння, пасаду і прозвішча, імя супрацоўнікаў.
Я ведаю, што гэта складана. Але гэта таксама і вельмі важна. Запомніце як мінімум назву дакумента, які вы падпісваеце і назву органа, які праводзіў дзеянне. Спытайце аркуш паперы і ручку, каб запісаць. Вы маеце на гэта права. Таксама, як маеце права рабіць любыя паметкі падчас працэсуальных дзеянняў. Калі вам не далі паперы і ручкі, калі вам забараняюць рабіць пазнакі — зазначайце гэта ў пратаколе перш, чым паставіць свой подпіс.
Парада восьмая. Адключыце эмоцыі, уключыце галаву.
Гэта, мабыць, складаней за ўсё. Вы апыняцеся ў асяроддзі, у якім не бывалі раней. Вам будзе страшна з-за нявызначанасці. Людзі, якія вас будуць атачаць у гэты момант, будуць рабіць усё, каб гэты стан захоўваўся ў вас максімальна доўга.
Яны будуць прыходзіць і сыходзіць. Яны будуць казаць шмат незразумелых слоў. Яны будуць называць нумары артыкулаў і тэрміны. Некаторыя могуць ціснуць, некаторыя могуць пагражаць, іншыя будуць усміхацца. Яны будуць казаць, што хочуць дапамагчы вам.
Памятайце, гэтыя людзі не могуць быць вашымі сябрамі. У вас з імі дакладна розныя мэты. Я ведаю кучу прыкладаў, калі ў абмен на патрэбныя паказанні супрацоўнікі праваахоўных органаў абяцалі адразу адпусціць і не праводзіць ператрус у доме ў састарэлых бацькоў, а па выніку пасля атрымання гэтых паказанняў адразу везлі на ператрус і «закрывалі» на 72 гадзіны.
Таму паспрабуйце адключыць эмоцыі. Паспрабуйце думаць галавой. Прасіце шклянку вады. Супакойцеся. Калі побач ёсць адвакат — пагаворыце з ім яшчэ раз. Ён адзіны, хто сапраўды гуляе ў вашай камандзе. Калі адваката няма — патрабуйце прысутнасці адваката (гл. параду першую).
Памятайце, што б вам ні казалі — за сценамі і варотамі гэтай установы абавязкова ёсць вашы блізкія, знаёмыя і сябры. Яны любяць вас і перажываюць за вас. Яны гатовыя зрабіць усё, каб вам дапамагчы. І яны абавязкова вам дапамогуць. Ваша задача захоўваць самавалоданне, вытрымку, думаць галавой, і не кіравацца эмоцыямі.
