Хун Сен.
Як было ў пачатку
Калі пандэмія пачалася ў кітайскім Ухані, камбаджыйскі дыктатар пагражаў выганяць з брыфінгу журналістаў, якія носяць маску. «Прэм'ер-міністр не носіць маску, дык чаму ж вы яе носіце?» — спытаў Хун Сен.
Праз некалькі дзён камбаджыйскі дыктатар прызямліўся ў Пекіне і паціснуў руку кіраўніку Кітая Сі Цзіньпіну. Хун Сен стаў першым замежным лідарам, які наведаў Кітай у разгар эпідэміі. Хун Сен тады любым спосабам імкнуўся прадэманстраваць сваё хаўрусніцтва Кітаю, пакуль іншыя краіны імклва спынялі зносіны з ім. Камбаджыйскі прэм’ер хацеў увогуле прыехаць ва Ухань, ахоплены пандэміяй, але кітайскія ўлады пагадзіліся толькі на прыезд у Пекін.
«Што страшнейшае за эпідэмію, дык гэта паніка», — сказаў Хун Сен. Ён адмовіўся эвакуіраваць камбаджыйскіх грамадзян з Кітая і не спыняў авіязносін з Кітаем, у адрозненне ад суседніх краін.
Камбаджыйскі аўтарытарны лідар асудзіў камбаджыйскіх студэнтаў, якія з пачаткам пандэміі вярнуліся дадому з Кітая. Ён нават выказаў здагадку, што Пекін «больш не будзе прадастаўляць стыпендыі» камбаджыйцам у выніку гэтага.
Камбоджа 13 лютага 2020 года прыняла ў сваім порце круізны лайнер «Вестэрдам», які адмовіліся прымаць іншыя краіны пасля прыпынку ў Ганконгу. Хун Сен не проста асабіста вітаў поціскам рукі турыстаў, якія высаджваліся з круізнага лайнера, людзям увогуле загадалі не насіць маскі.
«Інфекцыі тут малаімаверныя, таму што ў нашай краіне занадта горача», — сказала міністр аховы здароўя краіны.
Гэта была надзвычай рызыкоўная стратэгія для Камбоджы, беднай краіны з дрэнным медыцынскім абслугоўваннем і эпіднаглядам.
Хун Сен прымяншаў небяспеку каранавіруса, каб палепшыць сярод камбаджыйцаў свой імідж моцнага палітыка, які нічога не баіцца.
29 студзеня 2020 года Хун Сен абвінаваціў мясцовых рэпарцёраў у тым, што яны празмерна раздзьмулі небяспеку кароны. Калі журналісты сказалі, што некаторыя не давяраюць сістэме аховы здароўя Камбоджы, Хун Сен адразу ж раззлаваўся: «Хто-небудзь з гэтых скептыкаў ужо заразіўся вірусам? Калі не, то адкуль яны ведаюць, што наш урад няздольны справіцца з хваробай?»
Хун Сен заяўляў у тэлезвароце, што сапраўднай хваробай, з якой сутыкнуліся людзі, быў страх, выкліканы недакладнай інфармацыяй у сацыяльных сетках, а не сама карона.
Як пачалі дзейнічаць потым?
Як толькі кавід пачаў распаўсюджвацца ў заходніх краінах, Хун Сен расцаніў каранавірус як сур'ёзную пагрозу, якая патрабуе істотных мер рэагавання. Урад хутка забараніў уезд грамадзянам Злучаных Штатаў, Італіі, Іспаніі, Германіі і Францыі, якія раней часта ездзілі ў Камбоджу на адпачынак.
У канцы сакавіка 2020 года краіна закрыла свае межы, увяла каранцінныя абмежаванні і адмяніла святкаванне мясцовага Новага года.
Яна таксама абвясціла аб пакеце стымулюючых мер і фінансаванні свайго сектара аховы здароўя і атрымала мільёны даляраў замежнай дапамогі.
Камбоджа забараніла нават паездкі між сваімі правінцыямі і адмяніла бязвізавы ўезд для турыстаў, распачала прафесійную інфармацыйную кампанію па павышэнні дасведчанасці аб гігіене і паводзінах падчас пандэміі.
У сваёй барацьбе з кавідам дыктатар пачаў абапірацца на Кітай, краіну, з якой у Камбоджы трывалыя эканамічныя і стратэгічныя адносіны. Усе апошнія гады Кітай укладваў значныя сродкі ў Камбоджу. Кітай быў імпарцёрам камбаджыйскіх тавараў нумар адзін, на долю якога прыпадае 40 адсоткаў усяго імпарту. Пекін рашуча падтрымлівае аўтарытарны ўрад Хун Сена, прапаноўваючы саюзніку дапамогу і інвестыцыі ў абмен на падтрымку Кітая ў тэрытарыяльных спрэчках у Паўднёва-Кітайскім моры.
Хун Сен не проста перастаў ігнараваць кавідную пагрозу, ён вырашыў скарыстацца надзвычайнай сітуацыяй для ўмацавання сваёй аўтарытарнай улады і яшчэ большага кантролю над краінай.
10 красавіка 2020 года парламент Камбоджы прыняў новы закон аб надзвычайным становішчы, які даў ураду шырокія паўнамоцтвы для аховы «нацыянальнай бяспекі і сацыяльнага парадку» з выкарыстаннем арміі, калі гэта неабходна.
Закон раскрытыкавалі праваабарончыя групы, паколькі ён выкарыстоўвае пандэмію для ўзмацнення рэпрэсій супраць палітычных дысідэнтаў і грамадзянскай супольнасці.
Хун Сен аргументаваў двухтыднёвы лакдаўн у сталіцы Камбоджы тым, што краіна знаходзіцца «на мяжы смерці». Парушальнікам лакдаўну давалі штрафы да 5000 даляраў, а таксама вялікія турэмныя тэрміны, урад забараняў любыя сходы і дэманстрацыі.
Урад Камбоджы абвясціў некаторыя раёны сталіцы «чырвонай зонай», у якой людзям было цалкам забаронена пакідаць свае дамы пры любых абставінах, а рынкі і дастаўшчыкі ежы не працавалі. Паліцыя нават прымушала парушальнікаў вяртацца ў свае дамы з дапамогай дубцоў. Каб не галадаць, многія жыхары Пнампеня пакідалі сталіцу і накіроўваліся ў правінцыю.
«Людзі, якія парушаюць антыкавідныя меры, павінны быць асуджаныя», — казаў камбаджыйскі дыктатар.
Турэмныя тэрміны таксама давалі людзям са станоўчым вынікам тэсту, якія адмаўляліся ад медыцынскага лячэння.
Адбываўся пераслед журналістаў і грамадзянскіх актывістаў, якія крытыкавалі ўрад за новыя рэпрэсіўныя законы.
Хун Сен акцэнтаваў увагу на тым, што неабходна забяспечыць вакцынамі супраць COVID-19 усе краіны, асабліва ўразлівыя, і ліквідаваць абмежаванні на перасоўванне медыцынскіх тавараў і паслуг праз межы.
Фота Надзеі Бужан.
«Калі я не буду спадзявацца на Кітай, на каго я буду спадзявацца? Калі я не папрашу Кітай, то каго мне яшчэ прасіць?» — заяўляў дыктатар.
І гэта праўда, бо Кітай — адзіная сіла ў рэгіёне, гатовая дапамагаць сваім хаўруснікам у абмен на вайсковае супрацоўніцтва, і пры гэтым нават заплюшчыць вочы на дыктатуру і парушэнні правоў чалавека.
«Без дапамогі Кітая ў нас не будзе вакцын для нашых людзей», — казаў кіраўнік Камбоджы.
Пастаўкі вакцыны сталі формай дыпламатыі, накіраванай на ўзмацненне ўплыву Кітая ў рэгіёне.
Хун Сен нават не стаў чакаць, пакуль СААЗ сертыфікуе кітайскую вакцыну, ён паверыў Сі на слова, што яна бяспечная, і адразу ж пачаў вакцынаваць сваіх грамадзян.
Чартарны рэйс з першай партыяй кітайскай вакцыны Sinopharm сустракаў у аэрапорце асабіста Хун Сен.
Хун Сен сустракае кітайскую вакцыну.
Мерапрыемства транслявалася ў жывым эфіры дзяржаўнага тэлебачання, на афіцыйнай старонцы прэм'ера ў сацсетках. У аэрапорце адбылася пафасная цырымонія перадачы вакцын, на якой таксама прысутнічаў пасол Кітая.
Прэм'ер Камбоджы не проста заклікаў людзей, але і сам разам з жонкай публічна атрымаў прышчэпку.
Камбоджа ператварылася ў адну з найбольш вакцынаваных краін у свеце, апярэджваючы ЗША і Брытанію. Гэта пры тым, што ў іншых бедных краінах вакцынавалі ўсяго толькі каля 3% людзей.
Поспеху Камбоджы спрыялі не толькі кітайскія пастаўкі, але і адносна невялікае насельніцтва (16,5 мільёна чалавек), створаны ўрадам эфектыўны і просты план размеркавання вакцын, абавязковасць вакцынацыі для шырокіх слаёў насельніцтва (чыноўнікаў, вайскоўцаў і суддзяў проста звальнялі за адмову ад прышчэпкі).
Апошнія гады краіна шмат інвеставала ў сістэму аховы здароўя. Камбоджа была гатовая да пандэміі і дзякуючы кваліфікаванаму кіраўніцтву і комплекснаму падыходу да праблемы.
Хаця асноўная частка паставак вакцын была з Кітая, Камбоджа не саромелася атрымліваць і дапамогу ад іншых краін, нават тых, якія яе пастаянна крытыкуюць за парушэнне правоў чалавека (ЗША, Брытаніі, Японіі).
Краіна здабывала вакцыны любымі магчымымі спосабамі: і пастаўкамі з Кітая, і праз дабрачынныя праграмы, і праз глабальны фонд COVAX, і праз прамыя закупкі з шэрагу краін.
Каля 27 мільёнаў з 30 мільёнаў доз вакцын паступілі з Кітая. Хаця інактываваная вакцыны, вырабленыя Sinopharm і Sinovac Biotech, менш эфектыўныя, чым заходнія мРНК-вакцыны Pfizer і Moderna, высокі ўзровень вакцынацыі дапамог істотна знізіць колькасць шпіталізацыі і смяротнасць у Камбоджы, нават нягледзячы на «дэльту».
Якая сітуацыя зараз?
Пнампень з'яўляецца самай вакцынаванай сталіцай у свеце: каля 99% дарослых цалкам вакцынаваны.
Краіна ўвяла хаця б адну дозу вакцыны супраць кавіду 13,7 мільёна чалавекам, старэйшым за 6 гадоў, або 85,6% ад яе 16-мільённага насельніцтва. З іх 13,05 мільёна, або 81,6%, былі цалкам вакцынаваны абедзвюма неабходнымі прышчэпкамі, а 1,83 мільёна, або 11,4%, атрымалі трэцюю дозу.
Камбоджа з 1 лістапада нават пачала вакцынаваць пяцігадовых дзяцей па ўсёй краіне.
Фота Надзеі Бужан.
Сітуацыя з кавідам у Камбоджы значна палепшылася пасля вакцынацыі ўсяго дарослага насельніцтва. Яна дазволіла паступова аднавіць эканамічную дзейнасць.
Краіна вяртаецца да нармальнага жыцця ў лістападзе: школы, фабрыкі, рынкі, афіцыйныя ўстановы больш не будуць закрывацца, нават калі адбудзецца новая ўспышка кавіду. Нават калі новая ўспышка хваробы і адбудзецца, амаль усё насельніцтва абароненае вакцынамі ад цяжкага працякання хваробы.
Лакдаўны і іншыя антыкавідныя захады адмянілі, знялі абмежаванні на паездкі на фоне штогадовага традыцыйнага рэлігійнага фестывалю Пчум Бэн. Краіна вяртаецца да нармальнага жыцця і адкрывае аэрапорты для замежных турыстаў.
