Газета «Беларусы і рынак» вырашыла пагутарыць з паслом Украіны Ігарам Кізімам і высветліць, як падзеі жніўня 2020-га паўплывалі на эканамічныя ўзаемаадносіны, што перашкаджае росту тавараабароту, дзе схаваныя рэзервы і чаго чакаць ад 2022 года.
- Вы чатыры з паловай гады ўзначальваеце дыпмісію нашага паўднёвага суседа. Як ацэньваеце развіццё нашых адносін? Ці можна сказаць, што час пасля жніўня 2020-га стаў самым складаным у адносінах двух дзяржаў? Бо вас нават адклікалі ў Кіеў, а гэта здараецца, толькі калі паміж дзвюма дзяржавамі ўзнікаюць сур'ёзныя трэнні.
— За гэты час былі і пад'ёмы, і спады, мне прыйшлося бачыць і тое, і іншае. Вядома ж, пасля ўкраінскай рэвалюцыі 2014 года адносіны паміж нашымі краінамі некалькі змяніліся. Пасля фактычнага піку гандлёва-эканамічнага супрацоўніцтва (па вашай статыстыцы, у 2012 годзе тавараабарот шчыльна наблізіўся да 8 млрд долараў, па нашай ён склаў 7,3 млрд) наступіла некаторае астуджэнне, і тавараабарот упаў. Таму я быў рад, што з маім прыездам у Мінск у 2017 годзе аб'ёмы двухбаковага гандлю сталі павялічвацца і ў дакавідным 2019 годзе дасягнулі амаль 5,5 млрд даляраў.
На маю думку, менавіта пандэмія стала прычынай пагаршэння эканамічнай статыстыкі ў мінулым годзе: па дадзеных Белстата, тавараабарот знізіўся да 4,5 млрд даляраў, згодна з украінскай статыстыкай — да 4,2 млрд. але калі пасля выбараў у жніўні 2020 года палітычныя адносіны паміж Украінай і Беларуссю змяніліся, гэта негатыўна паўплывала і на эканамічныя адносіны. Абодва гэтых фактары працягваюць (у рознай ступені) аказваць ўздзеянне на гандлёва-эканамічныя адносіны і ў гэтым годзе. Паўплывалі яны і на ўсе іншыя сферы нашага супрацоўніцтва. Але першапрычынай я ўсё ж лічу менавіта пандэмію: спыніліся асабістыя кантакты, якія многае вырашалі, што ў эканамічнай частцы, што ў палітычнай, што ў культурнай.
У свой час важную ролю ў актывізацыі двухбаковых адносін гулялі тры сустрэчы кіраўнікоў нашых дзяржаў. Былі праведзеныя два Форумы рэгіёнаў Украіны і Беларусі.
Адзначу, што пасольства і я асабіста вялікія надзеі звязвалі з трэцім Форумам рэгіёнаў, які павінен быў прайсці ў Гродне ў кастрычніку 2020 года. Бо першыя два далі сур'ёзны штуршок эканамічнаму супрацоўніцтву. Я вельмі спадзяваўся, што трэці замацуе гэтую тэндэнцыю, а фармат форумаў канчаткова стане асноўным драйверам развіцця міжрэгіянальнага супрацоўніцтва і двухбаковых адносін у цэлым.
Важна было і тое, што на другім форуме, у кастрычніку 2019 года, адбылася асабістая сустрэча нядаўна абранага прэзідэнтам Уладзіміра Зяленскага і Аляксандра Лукашэнкі. Скажу шчыра, любы дыпламат марыць аб такіх сустрэчах, таму што пасля іх усе астатнія механізмы міждзяржаўнага супрацоўніцтва пачынаюць працаваць настолькі больш эфектыўна, што многія пытанні, для вырашэння якіх часам патрабаваліся месяцы, калі не гады, здымаюцца з павесткі за дзень, а то і за гадзіну.
За гэты час удалося арганізаваць у тым ліку афіцыйны візіт Аляксандра Лукашэнкі ў Кіеў. Быў запланаваны афіцыйны візіт Зяленскага ў Беларусь, але падзеі жніўня 2020-га ў Беларусі ўнеслі свае карэктывы. Палітычныя кантакты паміж нашымі краінамі на найвышэйшым і высокім узроўні былі прыпыненыя.
Але ў нядаўна прынятай стратэгіі знешнепалітычнай дзейнасці Украіны ёсць пункт, прысвечаны Беларусі, і ў ім, у прыватнасці, сказана, што развіццё прагматычнага ўкраінска-беларускага гандлёва-эканамічнага супрацоўніцтва адпавядае інтарэсам Украіны. У цэлым, на маю думку, эканамічныя адносіны павінны заставацца пад мінімальным уплывам палітыкі. Ва ўсякім выпадку, на цяперашнім этапе.
— А атрымліваецца?..
- Судзіце самі: за дзевяць месяцаў 2021 года мы ўжо практычна выйшлі на паказчыкі ўсяго 2020 года — 4,2 млрд даляраў тавараабароту (паводле ўкраінскай статыстыкі) і, паводле прагнозаў, нават перавысім вынік 2019-га. Пры гэтым беларускі экспарт складае 3,1 млрд даляраў, украінскі — 1,1 млрд. і аб'ём паставак прадукцыі з Беларусі расце хутчэй.
— Прыгожая карцінка. Але ў ёй напэўна шмат чорнага — нафты.
— Дакладна. Беларускі экспарт больш чым на 50 % складаецца з нафтаперапрацоўкі і нафтахіміі: рознае паліва, бітум і гэтак далей. За восем месяцаў 2021 года 48,3% у беларускім экспарце складаюць прадукты нафтаперапрацоўкі, 5,3 % — мінеральныя ўгнаенні, 4,8 % — бітум.
Напрыклад, павялічыўся аб'ём экспарту бензіну: практычна ўвесь імпартаваны Украінай 92-і бензін — гэта пастаўкі з Беларусі. Структура астатняй часткі вашага экспарту адрозніваецца тым, што няма важкіх доляў — тая ці іншая таварная група складае некалькі адсоткаў.
- Атрымліваецца, нашы адносіны ў застоі? І, акрамя паставак нафтапрадуктаў, нічога не расце?
— Я б не стаў рабіць такія высновы пра «застой». Паўтаруся, вялікі ўплыў на нашы гандлёва-эканамічныя адносіны аказвае пандэмія. Напрыклад, пры аналізе вынікаў «дакавіднага» 2019 года можна бачыць, што тэмпы росту нашага экспарту былі вышэйшымі, чым беларускага (калі не ўключаць у яго пастаўкі нафтапрадуктаў). У нас быў рост каля 15 %, у вас — 5 %. Пры гэтым у нас гэта шырокая група тавараў — ад паставак металапрадукцыі да прадуктаў сельскагаспадарчай перапрацоўкі. Відавочна, што цяпер сітуацыя змянілася і тэмпы нашага экспарту ў Беларусь скараціліся, а аб'ёмы беларускага, перш за ўсё за кошт прадукцыі нафта- і газаперапрацоўкі, павялічыліся. У цэлым тавараабарот таксама павялічваецца: за восем месяцаў бягучага года амаль на 45 %, хоць прырост украінскага экспарту значна саступае беларускаму — 12 % супраць 60 %, але прырост усё ж ёсць у абодвух бакоў.
- Дзе схаваныя рэзервы?
- Пакуль рост тавараабароту ў асноўным адбываецца за кошт павелічэння беларускага экспарту. Наша краіна — адкрыты рынак для беларускіх экспарцёраў. Але мы маглі б ужо ў гэтым годзе дасягнуць значна лепшых вынікаў, калі б не уведзенае урадам Беларусі ліцэнзаванне імпарту з Украіны 32 тавараў і прадузятае стаўленне да ўкраінскіх таварах з боку некаторых беларускіх мясцовых уладаў.
Ёсць рэзервы для далейшага росту гандлю і за кошт паглыблення прамысловай кааперацыі. Тут, я мяркую, мы можам істотна нарасціць аб'ёмы экспарту ў абодвух напрамках за кошт камплектуючых, запчастак і іншай машынна-тэхнічнай прадукцыі з вялікім утрыманнем дабаўленай вартасці.
Яшчэ адзін рэзерв-зняцце штучных абмежаванняў, створаных Еўразійскай эканамічнай камісіяй. У прыватнасці, на сёння дзейнічаюць шэсць антыдэмпінгавых пошлін супраць ўкраінскай металапрадукцыі, у якой зацікаўленыя і беларускія прадпрыемствы. Гэтыя фактары істотна абмяжоўваюць аб'ёмы ўкраінскага экспарту ў Беларусь, як і адсутнасць роўных умоў для ўкраінскіх і беларускіх кампаній пры іх удзеле ў беларускіх дзяржаўных закупках.
Не бяруся судзіць, якім будзе вынік па выніках года, але, мяркуючы па тым, што за дзевяць месяцаў тавараабарот склаў 4,2 млрд даляраў, то верагоднасць дасягнення планкі ў 5,5 млрд высокая. Наша сальда двухбаковага гандлю заўсёды было моцна адмоўным і ў гэтым годзе толькі павялічыцца — з-за «нафцянкі», бо па астатніх пазіцыях ўзаемны рост у гандлі паміж нашымі краінамі супастаўны.
— Якія перспектывы нармалізацыі эканамічных адносін паміж дзвюма краінамі? Ці магчыма «адвязаць палітыку ад эканомікі»?
— Як я ўжо казаў, Украіна зацікаўленая ў далейшым развіцці гандлёва-эканамічных адносін з Беларуссю. На сённяшні дзень бакі разглядаюць магчымасць аднаўлення працы двухбаковых рабочых органаў па пытаннях супрацоўніцтва ў сферы гандлю і ў асобных сектарах эканомікі, перш за ўсё для таго, каб мінімізаваць негатыўныя наступствы пандэміі, а таксама з улікам цяперашняй палітычнай кан'юнктуры.
Галоўнае, на мой погляд, гэта ўзаемны давер. Украіна ніколі не мела намераў і не планавала што-небудзь пагаршаць у двухбаковых адносінах. Ніхто з высокіх чыноўнікаў ва Украіне не казаў аб тым, што «будуць пастаўленыя на паўзу» нашы гандлёва-эканамічныя або гуманітарна-культурныя сувязі. Для нас, як, думаю, і для беларусаў, важна захаваць узаемную прысутнасць на рынках.
— Чаго вы чакаеце ад тавараабароту паміж нашымі краінамі ў 2022 годзе? Якім ён будзе, у якіх галінах можа быць сканцэнтраваны рост, а ў якіх — падзенне?
— Увогуле, у тавараабароце Беларусь была для Украіны важным партнёрам, займаючы чацвёртае месца. Цяпер яна адкацілася на сёмае.
Чатыры з паловай гады пасольства ў Беларусі спрабавала зрабіць усё, каб нашы адносіны, перш за ўсё гандлёва-эканамічныя, развіваліся. І сёння абодва бакі павінны прыкласці максімум намаганняў для таго, каб не страціць дасягнуты ўзровень супрацоўніцтва і захаваць тыя механізмы, якія гэтаму спрыяюць.
Вельмі хацелася б захаваць і тэмпы росту двухбаковага тавараабароту, але, баюся, у наступным годзе зрабіць гэта будзе нялёгка. Думаю, з-за эфекту высокай базы ў наступным годзе статыстычныя паказчыкі істотна знізяцца. Бо павелічэнне гандлю адбываецца ў асноўным за кошт паставак беларускіх нафтапрадуктаў і ўгнаенняў ва Украіну. Думаю, гэты трэнд захаваецца і ў наступным годзе. Для вас наш рынак — прэміяльны, і той жа МНПЗ (які з нядаўніх часоў пашырыў вытворчую лінейку) «заточаны» пад яго.
Нельга забываць і пра беларуска-расійскую інтэграцыю, паколькі ў перспектыве яна таксама можа аказаць негатыўны ўплыў на ўкраінска-беларускі гандаль.
Спадзяюся ўсё ж такі, што сумесна з беларускім бокам мы стабілізуем сітуацыю і двухбаковыя гандлёва-эканамічныя адносіны будуць развівацца ў духу прагматызму і ўзаемнай выгады. І тут вельмі важна не зрабіць палітычна няправільных крокаў накшталт прызнання часова акупаванага РФ ўкраінскага Крыма расійскім.
