Тое, што напісала Т.Горн пра даклад акадэміка Міхайлава ў Фрайбурскім унівэрсытэце («НН», №45) — няпраўда. Я была на дакладзе і магу з упэўненасьцю гаварыць пра поўнае неразуменьне аўтарам нататкі сэнсу сказанага.
Гаворка ішла пра культурную ідэнтыфікацыю Беларусі ў маштабах Эўропы, сёньняшнія палітычныя і культурныя праблемы ў краіне, магчымасьці розных варыянтаў іх рашэньня. Тое, чаму быў прысьвечаны даклад і як ён быў зроблены, сьведчыла ня толькі пра неабыякавасьць А.Міхайлава ў дачыненьні да Беларусі, але й заклапочанасьць ейнымі праблемамі.
Мяне як беларуску не зьняважыла ніводнае слова ў дакладзе, больш за тое, я даўно не сутыкалася з такім поўным і аб’ектыўным аналізам сытуацыі ў Беларусі, якую не магу ацаніць інакш як катастрафічную.
Дзяржаўная ўлада ў Беларусі стварае немагчымыя ўмовы існаваньня і разьвіцьця свабоднага мысьленьня і інстытутаў, здольных гэтае крытычнае мысьленьне падтрымліваць. Гаворка не ідзе пра тое, што ёсьць добрыя кірункі думкі і дрэнныя: проста ў свабоднай краіне розныя меркаваньні маюць права быць выказаныя.
Закрыцьцё Коласаўскага ліцэю, ЭГУ, незалежных СМІ — прыметы гуманітарнай катастрофы, якую толькі сьляпы можа не заўважаць. Я не разумею, чаму чалавека, які канстатуе гэтыя факты, трэба называць антыбеларусам і крытыкаваць за няслушнае прадстаўленьне краіны за яе межамі.
Праблема гуманітарных ведаў у Беларусі зусім ня ў тым, што нехта трансьлюе іх на расейскай мове, а нехта па-беларуску. Праблема ў тым, што трансьлюецца і кім трансьлюецца. Калі булачнік пячэ хлеб дрэнна, у яго не пытаюцца пра культурную ідэнтычнасьць: яго хлеб проста нельга есьці. Даруйце за спрашчэньні, але ў Беларусі сапраўды адсутнічае дастатковая колькасьць спэцыялістаў, якія маглі б вырабляць і трансьляваць веды на такім узроўні, каб «прадукт» вытрымліваў канкурэнцыю ня толькі на мясцовым рынку, але й сусьветным.
Гэта занадта простае выйсьце, якое сьведчыць пра недалёкасьць тых, хто яго выбраў, — схавацца ў штучна створаных рэаліях Беларусі і крычаць, што мы лепшыя за ўсіх. Мы ня лепшыя за ўсіх. Мы іншыя, са сваімі культурнымі асаблівасьцямі, з савецкім мінулым, за памылкі якога даводзіцца расплачвацца, але гэта ні ў якай ступені не дае патураньняў і прывілей у ацэнцы ўласнага культурнага ўзроўню, хутчэй дае стымул да працы над сабой.
Спрэчкі адносна ідэнтычнасьці мне не зусім зразумелыя: я нарадзілася і вырасла ў Беларусі і нясу гэты факт над сваім існаваньнем — хочацца мне гэтага ці не, нікуды ад гэтага не падзецца. Я ня бачу прычын для сябе біць кулаком у грудзі і з гордасьцю заяўляць пра сваё грамадзянства; гэта мой асабісты выбар, і ў кожнага ён свой. Зрэшты, я ня бачу і нэгатыўных вынікаў такога стаўленьня да свайго беларускага грамадзянства.
Нацыянальная гордасьць, на мой погляд, зьяўляецца не абавязкам кожнага: падобна да аўтарытэту, яе трэба заслужыць. На жаль, я не адчуваю ў сабе ўплыву вялікай мінуўшчыны Беларусі дзесяці стагодзьдзяў назад, затое добра помню мае спачатку савецкія школы, тую рэальнасьць, у якой я пражыла 20 год. Рэгулярна чытаючы навіны пра тое, што адбываецца ў Беларусі, я адчуваю ня гордасьць, а сорам. Мне сорамна за тыя законы, якія прымае парлямэнт, мне сорамна, што ў Беларусі зьнікаюць людзі, мне сорамна за тых людзей, якія выкладаюць дзяржаўную ідэалёгію, угаворваюць дзяцей запісвацца ў піянэры, адварочваюцца, калі міліцыянэры разганяюць дэманстрацыі. Я ня ведаю, чаму я павінна ганарыцца тым, што праспэкт Скарыны пераймяноўваюць у праспэкт Незалежнасьці, чаму мне павінна падабацца бібліятэка: выбачайце, але ў мяне іншыя эстэтычныя схільнасьці, і я маю права ня толькі іх мець, але і выказваць. І я разумею, што можа быць сумна прадстаўляць такую краіну, як Беларусь.
Усьведамленьне таго, што адбываецца, дазваляе дзейнічаць і рабіць што-небудзь, каб гэта зьмяніць. Мне здаецца, што прафэсіяналізм хутчэй зьяўляецца прычынай для гордасьці, чым колер пашпарта. Можна быць глуханямым, але рабіць сваю справу добра, і тады і пра Беларусь загавораць добра. Але можна і да хрыпу спрачацца пра расейскую і беларускую мовы, а потым вырабляць халтуру. Я не сьцьвярджаю, што гэта ўзаемазьвязаныя рэчы, — проста хацелася б зрушыць акцэнты. Вывучаючы філязофію, я хачу зрабіцца прафэсіяналам у сваёй сфэры; калі нехта мяркуе, што прафэсійная этыка філёзафа дазваляе здаваць экзамэны ці выкладаць сам прадмет «дзяржаўная ідэалёгія», я зь ім не пагаджуся. Іншай магчымасьці займацца філязофіяй на тэрыторыі Беларусі на сёньня не існуе. Ні па-расейску, ні па-беларуску, ні па-кітайску.
Я стамілася ад ілжывых карцінак і гісторый: занадта шмат намаганьняў трэба потым для ўсьведамленьня і трансфармацыі таго, што адбываецца. У пэўны момант (а лепш адразу, калі хапае сьмеласьці) неабходна называць рэчы сваімі імёнамі. Для таго, каб вылечыць хворага, нядрэнна было б спачатку паставіць яму дыягназ. Мне, як беларусцы, стан культуры ў Беларусі зусім не здаецца здаровым. Я не разумею, чаму пра гэта нельга гаварыць. І пра што тады яшчэ нельга?
Лічу выступленьні акадэміка Міхайлава годным укладам у працэс трансфармацыі культурнай сытуацыі ў Беларусі. Адзіным прыстойным учынкам, які яшчэ можа зьдзейсьніць Т.Горн у сытуацыі, якая склалася, — гэта публічна прынесьці прабачэньні акадэміку Міхайлаву і апублікаваць абвяржэньне.
