Фота Анатоля Клешчука
Андрэй Федарэнка працягвае традыцыі беларускага рэалізму. Гэта няпроста – пасьля геніяльных папярэднікаў-клясыкаў і масы графаманаў, што паўзьлі ў тым жа кірунку. Мы і пачалі размову зь пісьменьнікам акурат зь Янкі Брыля. Якім мае быць беларускі рэалізм пасьля Брыля, Быкава?
«Мы не сышліся з Брылём»
«Наша Ніва»: Ці ёсьць у беларускай рэалістычнай літаратуры будучыня?
Андрэй Федарэнка: Я б не пісаў, каб ня бачыў, што толькі за гэтым напрамкам будучыня. Авангардызм, постмадэрнізм – другасныя. Яны – спадарожнікі рэалізму.
«НН»: Якім мае быць беларускі рэалізм пасьля Брыля?
АФ: Я ніколі не разглядаў Брыля як рэаліста ў поўным сэнсе гэтага слова. У ягоных карацельках цалкам адсутнічаў вымысел. Гэта ня ёсьць сапраўдным рэалізмам. Ён пісаў тое, што бачыў. Я ведаю, што мая думка будзе разыходзіцца з агульнапрынятай, але я не лічыў яго пісьменьнікам у чыстым выглядзе. Брыль ня ўмеў выдумляць, а пісьменьнік у вялікай ступені – гэта выдумшчык. Брыль быў бытапісальнікам. Ён веў дзёньнік жыцьця, друкаваў яго, не перапрацоўваючы. І дзякуючы гэтаму ён пражыў такі доўгі век. Брыль правільна разьмяркоўваў жыцьцё, ён ніколі не перапрацоўваўся. Гляджу ў акно, пішу, што бачу, друкую гэта, нармальна пачуваюся – вось як пісаў Брыль.
«НН»: Калі не памыляюся, Брыль вельмі станоўча адгукаўся пра Вашу творчасьць?
АФ: Было некалькі спробаў, як з майго, так і зь ягонага боку, не прыміце гэты факт за нейкае фальшывае самалюбаваньне, сысьціся зь ім. Але ў мяне не ўдалося гэтага зрабіць ні з Брылём, ні з Быкавым. Мне нават зараз крыўдна, Брыль прыходзіў, хваліў мяне, замаўкаў і чакаў, калі я, у сваю чаргу, пахвалю яго. Я спрабаваў рабіць гэта, чырванеючы, заікаючыся. Але Брыль настолькі чакаў новага, што яго не задавальнялі мае словы. І так пасьля некалькіх ягоных візытаў да мяне мы не сышліся. Ён перастаў тэлефанаваць, і пісаць мне, і цікавіцца пра мяне, наколькі я ведаю.
«НН»: Ці былі Вы на пахаваньні Брыля?
АФ: Не, ня быў.
«Крыўдна, што мяне ведаюць як дзіцячага пісьменьніка»
«НН»: Што Вы адчувалі, калі выйшла Вашая кніга «Гісторыя хваробы»?
АФ: Гэтае пачуцьце немагчыма перадаць, гэта незабыўна. Я ўсё жыцьцё марыў стаць пісьменьнікам, і мне здавалася, што я ім ніколі ня стану. Мне казалі мае першыя чытачы, з Дубаўцом улучна, што так, як пішу я, могуць пісаць усе. Таму, калі выйшла кніга, я хадзіў зь месяц, як уколаты наркотыкам. І, на маё зьдзіўленьне, я пачаў атрымліваць удзячныя лісты ад чытачоў, добрую крытыку.
«НН»: Ці ня крыўдна Вам, што чытачы ведаюць Федарэнку як пераважна дзіцячага пісьменьніка?
АФ: Нядаўна Глёбус задаў мне акурат такое самае пытаньне. Крыху крыўдна, бо раман «Рэвізія» і аповесьць «Нічые» мусілі былі перавысіць тыя дзіцячыя творы, якія я пішу толькі дзеля таго, каб адпачыць ад сур’ёзных рэчаў. Я не ўважаю свае дзіцячыя творы за літаратурную працу і вельмі зьдзіўляюся, што яны ідуць.
«НН»: «Шчарбаты талер» выйшаў сумарным накладам каля 60 тысяч асобнікаў, ён стаў сапраўдным бэстсэлерам.
АФ: Я толькі магу падзячыць чытачам, але мне здаецца, што гэта проста шчасьлівы зьбег акалічнасьцяў. Калі адзін за адным зьнікаюць такія калосы, як Быкаў, як Брыль, то на такім тле можна пачытаць і Федарэнку.
«Попыт на літаратуру ёсьць»
«НН»: Якія водгукі прыходзілі на Вашу досыць супярэчлівую аповесьць «Нічые»?
АФ: Як ні дзіўна, толькі станоўчыя. Затое Законьнікаву пасьля выхаду аповесьці ў «Полымі» тэлефанавалі і казалі: што вы друкуеце такі ашалелы нацыяналізм? Там 90% дакумэнтальных зьвестак. Я два гады працаваў над кнігай. Мне вельмі дапамог гісторык Ляхоўскі, я проста гатовы яму пакланіцца. Ён даставаў мне такія фантастычныя рэчы, якіх дакладна ня бачыў Быкаў са сваёй аповесьцю «На Чорных Лядах». Мне было проста непрыемна чытаць яе, бо там узяты эпізод са змаганьня УПА, а Быкаў перавёў гэта на Слуцкі збройны чын, дзе быць такога не магло.
«НН»: Ці лічыце Вы, што ў беларускім грамадзтве ёсьць цікавасьць да літаратуры?
АФ: Ёсьць. Лісты па-ранейшаму прыходзяць, людзі клічуць на выступы. Я толькі пра сябе гавару. Але вось з Алесем Наварычам і зь ягоным «Літоўскім ваўком» таксама сапраўдны ажыятаж. Знаёмка, якую я ня бачыў трыццаць гадоў, знайшла нумар тэлефона Наварыча, патэлефанавала яму дадому. У нейкіх лякальных момантах цікавасьць, канечне, ёсьць.
«НН»: Ці часта Вы ладзіце выступы перад чытачамі апошнім часам?
АФ: З прынцыпу зусім не сустракаюся. Я не люблю, я баюся аўдыторыі, мне здаецца, што яна непрыхільна ставіцца да выступоўцы, што ім патрэбны выступы кшталту Задорнава. Ім патрэбныя хохмы.
«НН»: Але Арлоў ці Хадановіч зьбіраюць поўныя залі.
АФ: Арлоў трохі іншы творца, а Хадановіч тым больш. Я, дарэчы, вельмі люблю і цаню Хадановіча. Гэта выключная зьява ў нашай літаратуры. Я пра гэта і яму гаварыў і буду пра тое самае пісаць.
«Варта перакладаць свае творы»
«НН»: Чаму ў Беларусі няма літаратурнай раскруткі, як, напрыклад, у Расеі?
АФ: Вы ўжо згадалі Арлова, які раскручвае сябе як мага. Я думаю, што гэта праз праблемы з мовай. Таму ўсё сваё я апошнім часам перакладаю на расейскую мову. У тых жа «Нічыіх» я амаль цалкам зьмяніў першую частку: зрабіў паўстанцаў адназначнымі героямі без усялякіх купюраў. Я думаю, што ўсё ж варта пісаць па-расейску, калі першая публікацыя прайшла па-беларуску.
«НН»: Ці ёсьць вартыя аўтары ў беларускай расейскамоўнай літаратуры?
АФ: Па шчырасьці, я ня ведаю такіх. З таго, што я чытаў па-расейску, здолеў прачытаць старонкі дзьве, ня болей. Гэта не літаратура.
«Мне сьніцца Сыс»
«НН»: Хто б зь сёньняшніх пісьменьнікаў мог бы быць годны званьня Народнага?
АФ: Я думаў над гэтым пытаньнем. У першую чаргу – гэта Іван Пташнікаў. У другую – Уладзімер Някляеў.
«НН»: Каго зь цяперашніх беларускіх аўтараў Вы чытаеце з асалодай?
АФ: Хадановіча, Глёбуса, Сьцяпана. З маладзейшых – Югасю Каляду вельмі хваляць, але яна не зусім мой аўтар. Балахонаў падабаецца. Люблю Някляева. Часта перачытваю Мележа. Раўняюся на двух апошніх творцаў. З замежнага чытаю Мапасана, Фолкнэра, якога чамусьці разьлюбіў. Скандынаўскую дзіцячую літаратуру.
«НН»: Ці часта Вы сёньня прыгадваеце Сыса?
АФ: Кожны дзень. Ён сьніцца мне. Мы з Наварычам былі адзіныя, хто прыехаў зь Менску на пахаваньне Толіка...
«Няма куды ехаць»
«НН»: У 2001 годзе вы сур’ёзна разважалі над магчымасьцю эміграцыі альбо над верагодным сыходам у вёску. Ці зьмянілася што-небудзь цяпер?
АФ: Мне няма куды зьяжджаць. Я б зь вялікай радасьцю зрабіў гэта, але нейкімі ненармальнымі каранямі я зьвязаны то з працай, то зь сябрамі, то зь Менскам, то з жонкай. Я разрываюся. А наконт замежжа я зразумеў, што мы там мала патрэбныя. Цяпер я перапісваюся з Славамірам Адамовічам і ў курсе ўсіх падзеяў, што адбываюцца зь ім у Нарвэгіі. Застаецца толькі ўнутраная, вясковая эміграцыя.
«НН»: Ці разьлічваеце атрымаць якую-небудзь дзяржаўную прэмію?
АФ: Мяне вылучалі. І тады ў дзёньніку я занатаваў: «Божа, дапамажы, каб мне не далі яе». І Бог паслухаў мяне. Можа быць, мяне яшчэ вылучаць на прэмію, але я не хачу ні вылучэньня, ні атрыманьня.
«НН»: Як паставіліся да фільму, што нядаўна быў зьняты паводле Вашага сцэнара?
АФ: Я ненавіджу гэты фільм, я не глядзеў ніводнай ягонай сэрыі, там нічога не было зь мяне, усё ад сцэнарыста. Мне было радасна, што я перамог сярод 50-ці гэтых расейскамоўных сцэнарыстаў. Паказаў, што мы ўмеем пісаць на нашай мове.
«НН»: Як бы Вы ацанілі сытуацыю з саюзамі пісьменьнікаў?
АФ: Я нічога не разумею ў ёй, таму і не хачу адказваць. Асабіста я застаюся сябрам старога Саюзу.
«Я прымушаю сябе верыць»
«НН»: Гэтай вясной Вы ня ўзгадвалі ўласнага ўрыўку з кнігі «Смута» (з 1993-га году)? Дазвольце яго працытаваць: «Зусім патаемна я прымушаю сябе верыць, што мой народ – калі ня ўвесь, дык хоць бы частка школьнікаў і студэнтаў – задумваецца, чаму Бог пусьціў яго ў сьвет менавіта беларускім народам, а не якім іншым. Я ня веру, але прымушаю сябе верыць».
АФ: Менавіта гэты ўрывак ня згадваў, хоць і ўспамінаў нешта падобнае.
