28 жніўня паэт і грамадзкі дзеяч Генадзь Бураўкін адзначыў сваё 70-годзьдзе. Звычайна, з добрага творцы атрымліваецца дрэнны палітык і – наадварот. Генадзь Бураўкін – шчасьлівае выключэньне з гэтага няпісанага правіла. Ён – выдатны паэт і выдатны палітык, якіх Беларусі заўсёды бракавала. Калі Бураўкін ачольваў Дзяржкамітэт па тэлерадыёвяшчаньні, беларускае тэлебачаньне было беларускамоўным. Калі Бураўкін прадстаўляў Беларусь у Нью-Ёрку, на флягштоку перад ААН лунаў бел-чырвона-белы сьцяг… Сёньня паэт і экс-дыплямат асэнсоўвае пражытыя гады і піша кнігу ўспамінаў.
(Міхась Скобла:) «Генадзь Мікалаевіч, апошнім часам Вас рэдка можна застаць у Менску – вы ўсё на лецішчы. Асвойваеце жанр мэмуараў?»
(Генадзь Бураўкін:) «Я гэты жанр так і не засвоіў і засвойваць яго, скажу шчыра, мне ня вельмі хочацца. Але цяпер падступаюся да вельмі важнай для мяне кнігі, у якой ужо ёсьць назва – «Вузлы памяці». У ёй я прыгадаю падзеі, якіх быў сьведкам ці ўдзельнікам. У кнізе ня будзе храналёгіі, проста вузлы памяці, якія я пастараюся разьвязаць. На гэта, відаць, пойдзе некалькі гадоў. Няхай паэтычная муза трохі адпачне. Як пойдзе праца – ня ведаю, чамусьці я зь нейкай асьцярогай падступаюся да гэтай кнігі».
(Скобла:) «Нядаўна прэзыдэнт Украіны Віктар Юшчанка ўзнагародзіў ордэнамі трох беларускіх пісьменьнікаў – Ніла Гілевіча, Сяргея Законьнікава і Алеся Пашкевіча. У Вас таксама ёсьць дзяржаўныя й недзяржаўныя ўзнагароды. А якая зь іх для Вас самая дарагая?»
(Бураўкін:) «Па-першае, я хацеў бы шчыра павіншаваць сваіх сяброў, якія сталі ўкраінскімі ардэнаносцамі. Я рады, што братняя краіна адзначыла іх заслугі. А наконт маіх узнагародаў… Для мяне самая дарагая з тых, якія маю, – Дзяржаўная прэмія імя Янкі Купалы, якую я атрымаў за кнігу «Варта вернасьці». Значку з выявай нашага прарока я ня так часта, але нашу заўсёды з гонарам: ён мне грэе душу».
(Скобла:) «Газэта «Наша Ніва» нядаўна правяла плебісцыт – хто з сучасных пісьменьнікаў найбольш варты званьня «Народны». І гэтае чытацкае веча вызначыла, што найбольш вартыя двое – Алесь Разанаў і Вы. Скажыце, а калі б быў падпісаны адпаведны ўказ, ці прынялі б Вы гэтае званьне ад сёньняшняй улады?»
(Бураўкін:) «Тут я прыгадаю сытуацыю з маім украінскім сябрам Дзьмітром Паўлычкам. Яму надалі званьне Героя Ўкраіны. І ўказ пра гэта падпісаў тагачасны прэзыдэнт Украіны Леанід Кучма, да якога Паўлычка быў у вельмі жорсткай апазыцыі. І Дзьмітру было нялёгка ў той сытуацыі – што рабіць? Прымаць – не прымаць? І ён усё ж такі вырашыў прыняць званьне. А потым ён мне расказаў, як усё адбывалася. Паўлычку паклікаў да сябе Кучма й сказаў наступнае: «Дзьмітро Паўлычка быў тады, калі быў Шчарбіцкі. Дзьмітро Паўлычка быў тады, калі Ўкраінай кіраваў Краўчук. Дзьмітро Паўлычка ёсьць цяпер, калі кірую я. І Дзьмітро Паўлычка будзе й пасьля, калі прыйдзе нехта новы. Ён – будзе! Таму я буду ў гісторыі аўтарам указу пра наданьне Дзьмітру Паўлычку званьня Героя Ўкраіны».
Так што ў гісторыі бываюць няпростыя рэчы. І ня трэба ў залішняй зацятасьці часамі адкідаць рацыянальнае зерне, якое бывае і ва ўчынках ня вельмі вялікіх рацыяналістаў-кіраўнікоў.
Цяпер што датычыць маёй асобы, каб ты не падумаў, што я пазьбягаю адказу. Я абсалютна спакойны. У нас сёньня такая ўлада і такія кіраўнікі, якія ніколі не падумаюць пра званьне для мяне. Ніколі».
(Скобла:) «Вы шмат гадоў адпрацавалі ў органах дзяржаўнай улады. А ці мелі дачыненьне да адзначэньня дзяржавай вашых калегаў-пісьменьнікаў?»
(Бураўкін:) «Вядома ж, меў. Таму што даволі ладны час быў сябрам Камітэту па прысуджэньні Дзяржаўных прэмій Беларусі. Прымаў удзел у абмеркаваньні й галасаваньні. Апрача таго, са мной часам раіліся на вельмі высокім узроўні пра вартасьці таго ці іншага пісьменьніка. Спадзяюся, што мая думка ўлічвалася падчас прыняцьця рашэньня. Памятаю, мы з Нілам Гілевічам і Анатолем Анікейчыкам на Камітэце ваявалі за прэмію Ўладзімеру Караткевічу. Мы вельмі рашуча і актыўна змагаліся, але тады яе Караткевіч не атрымаў. Прэмія яму была прысуджаная праз год. Але ўжо, на вялікі жаль, пасьмяротна».
(Скобла:) «Нядаўна ў інтэрвію нашаму радыё сьпявак Валеры Дайнэка прызнаўся, што лічыць сваёй сьпявацкай візытоўкай Вашу песьню «Зачарованая». Яе спэцыяльна тройчы аранжавалі, паколькі з узростам зьмяняецца голас, а песьню гэтую Дайнэка хоча па-ранейшаму сьпяваць. «Зачарованай» ужо гадоў трыццаць. А якая Ваша апошняя па часе напісаньня песьня?»
(Бураўкін:) «Даволі складанае для мяне пытаньне… Справа ў тым, што кампазытары й сьпевакі – такія людзі, якім хочацца гучаць. Гэта пісьменьнік можа напісаць твор, пакласьці ў стол і чакаць лепшых часоў, каб яго апублікаваць. А сьпеваку й кампазытару хочацца, каб адразу – сьпяваць. Песьні апошняга часу, якія мне дарагія, – гэта «Малітва» Эдуарда Ханка, якую сьпявала яго дачка Сьвятлана. Гэта «Суперніца» Мікалая Сацуры, якую выконвала Алеся. Гэта пару песьняў Міколы Яцкова, у прыватнасьці тая, якую сьпявала Нэлі Багуслаўская. Але сёньня, на жаль, ня так часта я чую свае новыя песьні. Старыя часам гучаць, а новыя – не. А вершы для песьняў у мяне ёсьць. Але кампазытары, відаць, з-за майго прозьвішча цікавасьці да іх не праяўляюць.
Ды й наогул, беларускіх песьняў амаль няма новых. Гучыць расейскамоўная папса – бяздарнае, бездапаможнае пляценьне словаў, дзе няма ні пачуцьця, ні майстэрства – абы што».
(Скобла:) «Вы – герой апавяданьня Васіля Быкава «Інтэграцыя» – твора, вельмі змрочнага, дзе ўсе апазыцыянэры, прайграўшы вайну за незалежнасьць, страляюцца на вачах Галоўнакамандуючага. А ці былі Вы героем якіх-небудзь больш жыцьцярадасных твораў?»
(Бураўкін:) «Я такую тэму не вывучаў, матэрыялаў не зьбіраў. Ну, а што можна згадаць? Ну, я ўпамінаюся ў «Сказе пра Лысую гару». Некалі вельмі сымпатычна пару маіх песьняў згадваў у сваіх апавяданьнях Уладзімер Дамашэвіч. Але паўтаруся, я спэцыяльна падобную фактуру не падбіраў».
(Скобла:) «Вы многа гадоў сябравалі з Васілём Быкавым. Таму даруйце за такое пытаньне: дзе нарадзіўся Быкаў?»
(Бураўкін:) «Афіцыйна месцам нараджэньня Быкава лічацца Бычкі. Я думаю, гэта й таму, што Бычкі й Быкаў вельмі стасуюцца між сабой. Хоць сам Васіль мне гаварыў, што не ў Бычках ён нарадзіўся, а ў Чарапоўшчыне».
(Скобла: ) «Менавіта. Ва ўсіх анкетах і аўтабіяграфіях, якія я пабачыў у асабістай справе пісьменьніка, Быкаў уласнаручна месцам свайго нараджэньня называў Чарапоўшчыну. Дык мо варта вярнуць гэты тапонім у біяграфію Быкава?»
(Бураўкін: ) «Ну, я нават ня ведаю. Я нарадзіўся ў вёсцы Шуляціна, пасьля вайны яе ня стала на зямлі. Недалёка ад Шуляціна была вёска Тродавічы, і цяпер у маіх дакумэнтах напісана, што я нарадзіўся ў Тродавічах. Хоць я паўсюль падаю вёску Шуляціна, усюды, нават у энцыкляпэдычных даведніках, зрабілі месцам майго нараджэньня Тродавічы. Але ж гэта няпраўда. Магчыма, нешта падобнае адбылося і ў Васіля Быкава».
(Скобла:) «У сваёй нядаўна выдадзенай кнізе мэмуараў Пятро Краўчанка згадвае, як Вы ў бытнасьць сваю прадстаўніком Беларусі пры ААН выканалі адну гістарычную місію ў Белым доме. У Краўчанкі пра гэта – два радкі. А ці не маглі б Вы ўспомніць той выпадак больш падрабязна?»
(Бураўкін:) «Гэта адбылося ў 1991 годзе, пасьля вядомых падзеяў у Белавескай пушчы. Трэба было адвезьці ў Вашынгтон дакумэнты пра дэнансацыю дамовы пра ўтварэньне СССР і дакумэнты пра ўтварэньне СНД. Памятаю, мы сабраліся разам: прадстаўнік Савецкага Саюзу (пазьней – прадстаўнік Расеі) Юлій Варанцоў, прадстаўнік Украіны Генадзь Удавенка і я. Сталі раіцца – хто павязе? Па традыцыі, гэтая роля павінна была быць у Варанцова. Але Юлій Міхайлавіч, як вельмі інтэлігентны і тонкі палітык, дыплямат і чалавек, сказаў: «Цяпер сталіца СНД – Менск. Таму дакумэнты ў Вашынгтон павінен везьці прадстаўнік Беларусі Генадзь Мікалаевіч Бураўкін». Так і атрымалася. Я паехаў і ўручыў дакумэнты спачатку дзяржсакратару Бэйкеру, а потым – Бушу-старэйшаму».
(Скобла: ) «І якая была іх рэакцыя?»
(Бураўкін: ) «Тады толкам ніхто нічога ня ведаў. Таму яны пыталіся – а якія настроі ў Менску? А што там будзе? Але й я сам дакладна ня ведаў. Таму расказаў ім пра Беларусь, прачытаў міні-лекцыю. Зь іх боку былі выказаныя пажаданьні, што новаствораная Садружнасьць незалежных дзяржаваў павінна ісьці па цывілізаваным шляху свабоды і дэмакратыі. Так што сапраўды, мне лёс падараваў такую гістарычную місію, і я яе выканаў».
(Скобла: ) «У тых жа мэмуарах Краўчанка піша, як ягоны папярэднік, міністар замежных спраў БССР Гурыновіч, калі прыяжджаў у Нью-Ёрк на сэсію ААН, падчас прыёмаў ад сваіх суачыньнікаў-эмігрантаў хаваўся ў курылцы. Вы згадвалі ў друку, што калі працавалі ў Нью-Ёрку, сустракаліся з Наталяй Арсеньневай, Янкам Запруднікам, Вітаўтам Кіпелем... А з кім усё ж пазьбягалі сустрэчаў? Ці былі такія?»
(Бураўкін: ) «Былі й такія. Няшмат, але былі. Прычым, мяне самі эмігранты папярэджвалі, з кім ня варта сустракацца. Там было некалькі чалавек, у чыёй біяграфіі было дастаткова сур’ёзнае супрацоўніцтва з фашыстамі. Я не хачу гаварыць, што ў іх былі рукі ў крыві, але супрацоўніцтва з акупантамі было. Што я маю на ўвазе пад супрацоўніцтвам? Калі гэтыя людзі ўдзельнічалі ў падрыхтоўцы карных акцый, калі яны падказвалі людзей, якіх немцы ці паліцыянты забівалі. І вось калі яны зьяўляліся на прыёмах, мне ці Янка Запруднік, ці Масей Сяднёў, ці Вітаўт Кіпель гаварылі: «Спадар Генадзь, вунь сядзяць той і той – зь імі няясна…» Я ведаю, што ваенныя злачынцы вельмі строга перасьледуюцца ў ЗША. Гэтыя людзі там былі на волі, але прэтэнзіі да іх з боку савецкіх уладаў былі».
(Скобла:) «Згадаўся цікавы факт з гісторыі сусьветнай літаратуры. Пасьля 12 гадоў фашысцкай дыктатуры, у 1945 годзе ў Мюнхэне выйшла літаратурная анталёгія «De profundis» («Зь нябыту»), куды ўвайшлі творы 65 нямецкіх пісьменьнікаў, якія пры Гітлеру зусім ня мелі магчымасьці друкавацца. Ці зьявіцца калі-небудзь падобная анталёгія ў нас? Ці наша літаратура больш здольная да мімікрыі, і публікавацца нашы пісьменьнікі калі не ў пераплёце, то на плоце – а ўсё роўна будуць?»
(Бураўкін:) «Я думаю, што такія пісьменьнікі, якія абралі формай свайго супраціву маўчаньне, ёсьць і ў нас. Можа, яны не зусім маўчаць. Проста яны пішуць тое, што чытачы ня ведаюць. Нешта падобнае было ў Савецкім Саюзе ў 50-я і 80-я гады. І мы праз дзесяцігодзьдзі чыталі творы, якія раней і не маглі быць прачытаныя. Але яны былі, гэтыя сьведчаньні і дакумэнты эпохі. Так і цяпер. Такія творы абавязкова пішуцца. Я не магу сказаць – дзе яны, чые яны, але што яны ёсьць – не сумняваюся. І прыйдзе час – яны будуць прачытаныя. Тут, праўда, ёсьць небясьпека. Калі на паліцах кнігарняў няма новых кніг Віктара Казька ці Ніла Гілевіча, то на іх месца лягуць абсалютна выпадковыя, бяздарныя, кан’юнктурныя рэчы. Сьвятое месца пустым не бывае».
(Скобла) «Нядаўна па тэлеканале EuroNews я пабачыў тэлесюжэт пра ўнікальнага чалавека, якога завуць Здэнэк Кажышэк. Ён чэх. Гэта чалавек, якога немагчыма закаваць у ланцугі. Спрабавалі шмат разоў: апляталі ланцугамі рукі, ногі, тулава, усё цела, а ён перад тэлекамэрамі за дзьве хвіліны вызваляўся. Калі можна будзе сказаць: мы – народ, які немагчыма закаваць у ланцугі?»
(Бураўкін:) «Гэта выдатны паэтычны вобраз, нават сымбаль. Такую самую здольнасьць – вызваляцца з ланцугоў няволі – маюць і беларусы. Але чамусьці яны іх ня часта выкарыстоўваюць. Імкненьні да свабоды, да самастойнасьці, да годнасьці нацыянальнай мае суайчыньнікі праяўляюць у недастатковай ступені. Але здольнасьць такая ў Беларусі ёсьць. Я ў гэтым не сумняваюся. І мне вельмі хацелася б, каб мая краіна на поўную моц гэтую сваю здольнасьць у хуткім часе праявіла!»
