Гісторыю былога начальніка аддзела па наглядзе за дазнаннем іПастанова Мінаблсуду прызнала за Осіпавым права «на пакрыццё маёмаснай і маральнай шкоды, нанесенай яму ў выніку незаконнага асуджэння і ўтрымання пад вартай», а таксама «права на аднаўленне працоўных правоў», парушаных незаконным прысудам.аператыўна-вышуковай дзейнасцю Генпракуратуры Сяргея Осіпава, у чыю кампетэнцыю ўваходзіў нагляд за аператыўнай дзейнасцю МУС, Дэпартамента фінансавых расследаванняў і Дзяржаўнага мытнага камітэта, пры шматгадовай практыцы, якая склалася ў краіне, можна лічыць унікальнай.Прысуджаны ў лютым 2007 судом Мінскай вобласці за хабарніцтва і злоўжыванне службовым становішчам да васьмі гадоў пазбаўлення волі, канфіскацыі маёмасці і пазбаўлення правоў займаць пасады, звязаныя з выкананнем
арганізацыйна-распарадчых абавязкаў, тэрмінам на пяць гадоў, у красавіку гэтага года ён быў прызнаны невінаватым і выпушчаны на свабоду.
Нядаўна вызвалены з месцаў пазбаўлення свабоды Сяргей Восіпаў на мінулым тыдні наведаў рэдакцыю «БелГазеты». «Вы пісалі пра абвінаваўчы прысуд, — пачаў ён размову, — напішыце і пра апраўдальны. Можна проста нататку, як з залы суду». Спрабуючы высветліць прычыны распачынання крымінальнай справы і наступнага апраўдання, карэспандэнт «БелГазеты» выйшла за рамкі прапанаванага фармату. Успамінаючы перанесеныя выпрабаванні, юрыст са шматгадовым стажам патлумачыў, што адкрываецца высокапастаўленаму ў мінулым супрацоўніку праваахоўных органаў, калі ён апынаецца па той бок кратаў.
«Ухіл быў абвінаваўчым»
— Наколькі складана невінаватаму, асуджанаму з парушэннем закона чалавеку выйсці на волю?
— Вельмі складана. Ужо само па сабе распачынанне крымінальнай справы т.зв. карупцыйнай скіраванасці ў пэўнай ступені дазваляе нядобрасумленныя асобам у асабістых інтарэсах распраўляцца з непажаданымі ім людзьмі, стала найвышэйшай мерай пакарання — велічэзныя тэрміны, уціск у правах, невыкарыстанне амністыі і інш. Усе тры гады і тры месяцы, праведзеныя пад вартай, я звяртаўся са скаргамі, прайшоў усе інстанцыі судовай сістэмы і Генпракуратуры. Доўгі час адказы былі стандартнымі адпіскамі — «Прысуд вынесены законна і абгрунтавана, мера пакарання справядлівая». Гэта было вельмі цяжка. І маральныя пакуты пераносіліся складаней, чым фізічныя.
— Пры якіх абставінах вам высунулі абвінавачанне?
— Крымінальная справа ў дачыненні мяне была распачатая непасрэдна Генпракуратурай па адным надуманым эпізодзе абвінавачання па падзеях 2001, які нібыта адбыўся ў Маскве — у неўсталяваным месцы, у неўсталяваны час, пры адсутнасці прадмета хабару, без
Маё асуджэнне стала магчымым таму, што судовае разбіральніцтва было праведзенае павярхоўна, акалічнасці, якія маюць істотнае значэнне, не высвятляліся, абгрунтаваныя хадайніцтвы падсуднага і абароны не прымаліся пад увагу.
Роля пракурора ў судзе заключалася толькі ў абвяшчэнні загадзя вызначанага рашэння. У мяне асабіста склалася ўражанне, што калі б дыспазіцыя артыкула прадугледжвала найвышэйшую меру пакарання, дзяржабвінаваўца без ваганняў агучыў бы яе ў дачыненні да мяне, пры гэтым гледзячы абыякава ў стол і ўяўляючы сабой толькі нейкі элемент інтэр’ера залы судовага паседжання. Здавалася, што вырашаецца не лёс чалавека, а нешта далёкае, другараднае, якое не мае да гэтай справы ніякага дачынення.
— Як ацэньваеце працу следства Генпракуратуры, якая высунула вам абвінавачванне?
—
— Вы чакалі абвінаваўчага прысуду?
— Не, не чакаў. Спадзяваўся на аб’ектыўнасць суду да апошняга моманту. Аднак у зале суду я быў арыштаваны і дастаўлены ў СІЗА N1 Мінска, дзе, насуперак і ў парушэнне закона, паводле якога пракурорскія работнікі павінныя ўтрымлівацца асобна, быў змешчаны ў перапоўненую камеру. Адразу ж стала вядома, што дастаўлены пракурор Генпракуратуры. Утрымліваўся я ў гэтай камеры на працягу трох сутак разам з падазраванымі і асуджанымі за забойства, разбойны напад, з наркаманамі і г.д. Карацей, «красой» злачыннага свету.
Нагавор
— Як пазнаёміліся з галоўным сведкам абвінавачання і чаму ён наважыўся на нагавор?
— Знаёмства адбылося ў 2001 у Маскве, падчас майго навучання ў Расійскай акадэміі дзяржслужбы. Аднойчы ў госці ў інтэрнат заехаў знаёмы, захапіўшы свайго прыяцеля П. Мае стасункі з гэтым чалавекам насілі павярхоўны характар. Бачыліся мы некалькі разоў. Апынуўшыся ў чарговым зняволенні, П. накіраваў да мяне сваю жонку і адваката з просьбай дапамагчы яму. Я адмовіўся. Магчыма, гэта і паслужыла прычынай нагавору.
Магчымыя і іншыя варыянты: напрыклад, імкненне П. дамагчыся змякчэння пакарання сабе як «змагару з карупцыяй». Амбіцыі, на мой погляд, таксама адыгралі не апошнюю ролю: для прафесійнага махляра, ды яшчэ неаднаразова судзімага, абгаварыць пракурора і «аформіць» яго па этапе — гэта як тэст на пацверджанне яго «суперпрафесіяналізму». Гэтым ён бравіраваў і падчас судовага разбіральніцтва.
— Акцэнтуючы ўвагу на шматразовай судзімасці выпадковага знаёмага, вы даяце зразумець, што людзям, якія парушылі закон, нельга верыць?
— Заявы як судзімых, так і неасуджаных павінныя разглядацца ў аднолькавым фармаце. Разам з тым, яны мусяць быць даследаваныя ў сукупнасці з іншымі доказамі, чаго ў маёй крымінальнай справе не было.
Справа для падручніка
— Ці згодныя Вы з меркаваннем былога супрацоўніка МУС, падпалкоўніка міліцыі, які быў асуджаны і правёў у калоніі больш за год, што заявіў «БелГазеце»: на ўсіх беларускіх праваахоўнікаў не хапае рэальных злачынстваў, даводзіцца іх мадэляваць, а не раскрываць?
— У калоніі «Віцьба» пасля вызвалення асуджаныя праводзілі мяне шматзначнымі позіркамі, а то і проста казалі: «Справа ясная! Свае свайго выцягнулі!» Гэта зусім не так. Генпракуратура, прэзідыум Вярхоўнага суду і Мінскі абласны суд у другім слуханні справы прынялі рашэнне аб маёй поўнай невінаватасці пад грузам відавочных, бачных, вобразна кажучы, нават слепа грубых прабелаў у доказнай базе. А дакладней, у сувязі з яе адсутнасцю ў варыянце, адпаведным
Магчыма, аднойчы мы станем сведкамі таго, як «справа Осіпава» ўвойдзе ў падручнікі па правазнаўстве, па якіх будуць навучацца будучыя пакалення юрыстаў, як прыклад дзейнасці Генпракуратуры ва ўмовах, калі яна застаецца без належнага кантролю з прычыны залішняга даверу да яе.
— Ці маеце намер высунуць прэтэнзіі следчаму і суддзю, намаганнямі якіх апынуліся на зоне?
— Мяне асудзілі і апраўдалі па адных і тых жа абставінах, нічога новага, пакуль я знаходзіўся ў месцах пазбаўлення волі, у справе не з’явілася. Бясспрэчна, з такой доказнай базай крымінальную справу заводзіць было немагчыма ў прынцыпе.
Зыходзячы з практыкі, якая склалася, у дачыненні да асоб судовай і праваахоўнай сістэмы, якія дапусцілі падобную памылку, абавязаныя ўжыць адпаведныя меры ўздзеяння. Я чакаю мер, адэкватных сітуацыі, але ініцыяваць іх сам пакуль не буду. Паглядзім, якое рашэнне вынесуць праваахоўныя структуры, службовыя асобы якіх датычныя да майго незаконнага асуджэння.
З пачуццём грэблівасці
— Ці збіраецеся скарыстацца пастановай Мінаблсуду, які даў права на пакрыццё маёмаснай і маральнай шкоды, нанесенай у выніку незаконнага асуджэння і ўтрымання пад вартай па прысудзе, а таксама права на аднаўленне на працы?
— Так, безумоўна. Я маю намер скарыстацца ўсімі правамі, якія належаць мне па законе, у т.л. на аднаўленне на працы. Зразумела любому, што аднаўленне на працы, якой прысвяціў вялікі адрэзак жыцця, — гэта і стаж для пенсіі, і заробак, у якім мае патрэбу мая сям’я.
— У якую суму ацэньваеце перанесеныя пакуты?
— Перанесеныя мною пакуты не эквівалентныя любой грашовай ўзнагародзе, але я не адмоўлюся ад пакрыцця маральнай шкоды ва ўстаноўленым законам парадку.
— Працягваеце верыць у ідэалы, захоўваючы высокае меркаванне пра сваё ведамства?
— Калі вы хочаце даведацца, ці затаіў я злосць на сваіх калегаў, пра што пыталіся мяне неаднаразова як у калоніі, так і па вяртанні дадому, то са здзіўленнем нават для самога сябе павінен канстатаваць: не. Здзіўляюся сам, адкуль узялося ўва мне столькі спакою, вытрымкі і цярплівасці! Гады нягодаў толькі загартавалі мяне і ўмацавалі ў чалавекалюбстве яшчэ больш. Але я прызнаю і нянавісць. Гэта ў маім разуменні вельмі высокае пачуццё, і яго трэба быць вартым. У дадзеным выпадку адчуваю толькі расчараванне і пачуццё грэблівасці ў дачыненні да асобных службовых асоб, скажам так, нетрадыцыйнай прававой арыентацыі. Не сумняюся, што сістэма пракуратуры і суду рана ці позна адрыне іх і да іх падобных, як нешта іншароднае.
— Пакаранне, вызначанае Вам прысудам, жорсткае — восем гадоў зняволення ў калоніі ва ўмовах узмоцненага рэжыму з канфіскацыяй маёмасці. Вы згасілі пазоў на карысць дзяржавы?
— Так, мая сям’я вымушаная была выплаціць усю суму памерам у Br14 млн., каб я здабыў права на
У адстойніку
— Юрыст з вашым досведам напэўна аказаўся запатрабаваным у месцах пазбаўлення свабоды, дзе многія зняволеныя маюць патрэбу ў кваліфікаванай юрыдычнай дапамозе…
— На зоне звычайна вельмі негатыўнае стаўленне да былых работнікаў праваахоўных органаў, асабліва да пракурораў і суддзяў. У вачах многіх асуджаных я быў нібы асноўны вінаваты ў іх бедах, які міжволі адказвае за ўсе судовыя памылкі. Нічога не ведаючы пра мяне, пераважная маса была гатовая абразіць толькі за папярэдняе месца працы. Вось гэта сапраўдная трагедыя! Бывалі правакацыі, але я магу абараніць сябе, што і рабіў.
— Няўжо былыя супрацоўнікі праваахоўных органаў не адбываюць пакаранне ў спецыяльных атрадах, ізаляваных ад злачынцаў, якім супрацьстаялі па родзе службы?
— Адно з самых цяжкіх уражанняў у мяне засталося ад камеры N207 ў СІЗА N1 Мінска, дзе я правёў першыя трое сутак пасля арышту ў зале суду. Памяшканне камеры — адстойнік — цалкам адпавядае свайму прызначэнню: плошча прыкладна 8 кв.м, удзень у там часам знаходзілася прыкладна 15–20 чалавек. Размяшчаецца камера ў паўпадвальным, ледзь асветленым, сырым памяшканні, прызначаным выключна для кароткачасовага — на 2–3 гадзіны — утрымання асоб, якія прыбываюць з этапу, а таксама дастаўленых канвоем у суд для разгляду крымінальных справаў.
У гэтым памяшканні — у адрозненне ад звычайных тыпавых камераў — не прадугледжана спальных месцаў, не даецца пасцель, няма рукамыйніка для асабістай гігіены, няма элементарных умоваў для прыёму ежы, стала і крэслаў, няма магчымасці прыгатаваць кіпень, радыё, цалкам адсутнічае ацяпленне.
У лютым 2007 на працягу трох сутак майго знаходжання тэмпература ў камеры не перавышала 10–12 градусаў, а з залы суду я быў дастаўлены ў лёгкім адзенні. Калі першыя суткі заставаўся на нагах, то ў наступныя праз стомленасць даводзілася міжволі класціся на брудную падлогу і спаць не больш за 2–3 гадзіны па чарзе. На працягу трох сутак не праводзілася ніякай санітарнай уборкі — і гэта пры вялізнай колькасці людзей і бесперапынным курэнні 24 гадзіны ў суткі. У тым памяшканні не было абсалютна нічога, што адпавядала б самым мінімальным, прымітыўным чалавечым патрэбам!
Шчыра кажучы, я быў узрушаны ўбачаным — нават за шматгадовую пракурорскую дзейнасць не мог уявіць, што такое магчыма цяпер. На жаль, памылкова лічыў, што такое засталося ў мінулым. Я быў разам з усімі, на агульных падставах. Ніякіх прэферэнцый як пракурорскага работніка, хоць гэта і прадугледжана законам, у мяне не было.
— Чым займаліся ў зняволенні?
— Працаваў. У Мінску выкладаў права і эканоміку — многія зняволеныя працягваюць навучанне ў вечаровых школах; працаваў цэнтр рэабілітацыі асуджаных, які дае магчымасць павышаць узровень ведаў. У «Віцьбе» чытаў лекцыі па адміністратыўным праве для тых, хто рыхтаваўся да вызвалення, працаваў бібліятэкарам.
— Што чытаюць зняволеныя?
— Усё, што ёсць у бібліятэцы. Я перачытаў класіку — Някрасава, Чэхава, Дастаеўскага, на якіх не хапала часу на свабодзе, хтосьці цікавіўся дэтэктывамі. Каля 7% зняволеных рэгулярна падпісваюцца на газеты, у іншых на прэсу, відаць, не хапае сродкаў.
— У размове з «БелГазетай» адзін грамадзянін, які выйшаў з месцаў пазбаўлення волі, расказаў, быццам без грошай і падтрымкі з волі пражыць у калоніі немагчыма — ежа ў сталовых пакідае жадаць лепшага…
— Гэта так. Харчаванне для нармальнага чалавека неналежнае, а прадукты ў краме ў бедным асартыменце, да таго ж існуе абмежаванне па суме — Br175 тыс. у месяц. Пратрымацца дапамагалі перадачы ад родных.
ДАВЕДКА
Сяргей Восіпаў нарадзіўся ў 1955 у Жлобіне. Пасля заканчэння ў 1983 г. Харкаўскага юрыдычнага інстытута працаваў у Жлобінскай міжрайпракуратуры следчым, памочнікам, старшым памочнікам. У 1988–1992 — пракурор Лельчыцкага раёна Гомельскай вобласці; у 1992 — намеснік пракурора Партызанскага раёна сталіцы. У 1998 — начальнік аддзела па наглядзе за дазнаннем і
Да ведама:
Апраўдальны прысуд — рэдкая падзея ў Беларусі. У савецкія гады іх доля не перавышала 2% ад усёй масы вынесеных прысудаў пры норме ў развітых дзяржавах у 10–20% і вышэй. У 2008, па дадзеных Вярхоўнага суду РБ, апраўданы ўсяго 191 чалавек на 68 530 асуджаных (0,28%); у 2009 — 187 апраўданых на 62 064 асуджаных (0,3%).
