Скобла, як падаецца, знаўца ўсяго пра ўсіх беларускіх паэтаў, як тое і належыць укладальніку анталёгіяў, сказаў мне: «Твой Голуб — аднакашнік Разанава». Голасны выклік «Ня можа быць!» быў задушаны намаганьнем волі, пасьля чаго яго замяніла маё — былога гарадзенца — паўпакрыўджанае пытаньне, адрасаванае самому сабе: «Зрэшты, а чаму і ня можа быць?»
- Сьпявала капэля
Крынічна,
крыштальна
і ясна.
І роўных ня мела
У поўдзень — на полі,
у поўнач — ля прасьніц.
Ды гэтага мала:
Ля зорак капэля сьпявала!
Гучала капэля…
Ды нечаму сьціхла заўчасна,
Ці помач тады не пасьпела,
Ці лёс у жанчын пакручасты?
У «Балядзе Берштаўскай капэлі» Голуб надзвычай ляканічны ў выбары выяўленчых сродкаў. Прадмет, абраны паэтам, вызначае і вобразную сыстэму. У балядзе — гаворка пра лёс сельскай пэнсіянэрскай капэлі, што сьпявала старыя сялянскія песьні. Такіх сьпеўных, вэтэранскіх калектываў у Беларусі мноства. Іншы раз яны — апошняе, што напаўняе жыцьцё старых творчым сэнсам. Бо каб ня было штотыднёвых рэпэтыцыяў, яны б сустракаліся толькі на паховінах. А так — паховіны перамяжаюцца з канцэртамі, горыч стратаў зьмяняецца радасьцю сустрэчаў. Да тае пары, покуль не сыходзяць апошнія.
- Дык дзе ж ты, капэля?
Хай радасьцю сум твой засьвеціць,
Дзе бэзам прасторам кіпела.
Ды падаюць словы на вецер…
Маўчаньне стаіць акапэльна.
Сьмяртэльна.
Акапэльнае маўчаньне, роўнае сьмерці, — вобраз агромністай сілы. Кожны, хто хоць аднойчы ў жыцьці чуў хоравыя сьпевы — прыкладам, у храме, — памятае тую цішу, што наступае ў момант змаўканьня мэлёдыі. І тое, што вясковы хор успрымаецца паэтам як хор храмавы, пераносіць трагедыю невялічкай — вымерлай, замоўклай назаўжды! — беларускай вёскі ў разрад усясьветнай трагедыі. Бо сьмерць вэтэранскага сьпеўнага калектыву для сапраўднага паэта — гэта штосьці кшталту прадвесьця будучай — мажлівай! — сьмерці цэлага народу. Гэтак баляда становіцца грознай засьцярогай.
Мяне ўразіла гэта баляда. Раптам я падумаў аб тым, што мая дарагая цешча сьпявае ў такім — вэтэранскім — хоры. І за адзінаццаць гадоў я аніводнага разу ня быў на іхным канцэрце.
Калі такое ўзгадваеш пасьля вершаў, значыцца паэт — сапраўдны.
- Пад наглядам сядзіб
І вільготных вяргіняў
Дзед ля лазьні сядзіць,
Як тутэйшы Вэргілі.
Прачытаеш — і ўзгадваеш, што тутсама, у Горадні, недаацэнены ўладамі і народам Аляксей Карпюк напісаў раман «Карані», дзе з эпічным спакоем, кшталту Вэргіліевай «Энэіды», распавёў пра пагібель старэчы Лаўрэна, занядбанага ўласнымі дзецьмі (ня Лір Шэксьпіра, але нападоб таго). Ці ўжо пра Дантэ ўзгадваеш, пера-перакладзеным Уладзімерам Скарынкіным (праз мову-пасярэдніцу, здаецца, з геніяльнага перакладу Лазінскага — бо які ж ідыёт падрыхтуе пераклад-падрадоўнік для «перакладніка», што не валодае італьянскай мовай?), — там Вэргілі ладзіць экскурсію для паэта па нетрах пекла. Можа, пра гэту паэтычную біяграфію Вэргілія ўзгадвае Голуб, для якога правінцыйнае жыцьцё — накшталт існаваньня жывога чалавека ў пекле? Праўда, мы памятаем, што акрамя Дантэ ў Пекле пабываў і вярнуўся адтуль жывым Арфэй. Таксама паэт.
Правінцыя, што становіцца для шматлікіх паэтаў другім вірам, для Голуба — натуральны жыцьцёвы асяродак. Можа, таму што насамрэч Горадня — куды меншая правінцыя, чым Менск. Менск проста вельмі вялікі ды сталічны. Але адымеце ад яго сталічную функцыю, і счэзьне ўсялякая аўра, як і належыць гораду, пазбаўленаму адчувальнай гістарычнай міталёгіі.
- У дастапомнай брамы лёс
З паданьняў, занядбаных зьдзекам,
Пазбыўся сьпеваў і калёс,
А памятка сядзіць у дзеўках.
Дзе балем цешыўся палац
І бушавала жарсьцяў безьліч,
Дарэмна сьлёзкай паліваць
Нябыт азызлы і аблезлы?
Падмурак: каецца рагоз.
Алеі знак: уздых кунегі.
Няма і духу пітных доз,
Што вус замочвалі Сапегам.
Голуб нібыта працягвае тую лінію, да якой належала і Ларыса Геніюш, каторая ласкава называла яго ў сваіх лістах «Галубком». Вялікім паэтам, незапатрабаваным нацыяй, позна выпадае прыждаць прызнаньня. Геніюш — пасьля сьмерці. Але тут, вядома, прычынай быў яе трагічны лёс, жыцьцё, што загнала яе ў Зэльву. Голуб чакае прызнаньня пакорліва, не прэтэндуючы, не спрабуючы ўварвацца ў сталічную паэтычную тусоўку. І ягоныя браты па пяры, што добра — лепей ад чытачоў — ведаюць яму цану, маўкліва цешацца з таго, што ён працягвае жыць там, ня ў Менску, ня робячы канкурэнцыі натоўпу ахвотнікаў атрымаць прэмію ад уладаў ці апазыцыі.
Але ж мог бы!
- Зара шматкроп’е сухара
Зіме ня крошыць на спадніцу,
А ў дым закручвае зара
Ядловец з пахам паляндвіцы.
Абліскавічаны нажом,
Ня церпіць стол пакутнай пусткі.
І лезе прагна на ражон
Гурок, прыкметна, што распусьнік.
Ня ўзмах сыгнальнага сьцяжка
Для бульбы вызначыў напрамак:
Гастрылі вока спадцішка
На бульбу ў корабе і краме…
…Зацьмяць кілбасы бляск калёс
У апраменьні ўласным бляскам.
Не апанурыцца на знос
Шана калёсам і кілбасам!
На лугавіне ручніка
І бацька бохан, сын акраец
Здалёк віну паражняка
Штрафною мерай пакараюць.
Голубаў «Мясаед» — кшталту «Рыбнай лаўкі» маладога Забалоцкага. Той самы бляск вобразаў, рубэнсаўскія фарбы, неверагодная насычанасьць паэтычнай тканіны, якую немажліва абарваць — нават цытату для рэцэнзіі цяжка выбраць, — вырваць. Але ж лёс Забалоцкага — рэпрэсаванага, няшчаснага, які перакладаў «Слова пра паход Ігаравы» ў бытнасьць сваю качагарам у правінцыйнай кацельні — аніяк не супадае зь лёсам Юркі Голуба, што не прайшоў ні церазь якое-кольвек дысыдэнцтва. Няўжо пачуцьце паэтычнай незапатрабаванасьці падмяняе трагедыю рэальнага жыцьця?
Ня думаў, не гадаў:
Закон — заўжды як дышла.
Ня выйшла галадаць,
Сьпяваць затое — выйшла.
І расшчапляўся сьвет
Жадной на грукат клямкай.
Як боскі запавет —
Цягні латынь за лямку.
Але пачуцьце трагедыі народу ў Голуба сапраўднае, не прыдуманае.
- Я ня зьведаў калымскіх мук
З абцугамі,
даносам,
крэчам.
Толькі посах з уласных мук
Перад мукамі тымі кленчыць…
Нам зь нявер’я паўстаць у рост,
З душаў злосна аддзёршы ветах,
Каб на полі айчынным рос
Колас праўды, як промень веку.
Голуб знаходзіць зернейка, здатнае прарасьці ў колас праўды, у паэзіі. Нездарма праходзяць ляйтматывамі скрозь тканіну яго паэзіі — паўтаруся, шчыльную тканіну, на цытаты не разьдзерці — чужыя ніткі: Багдановіча, Янішчыц, Геніюш. Ён нібыта параўноўвае сваіх сучасьнікаў з папярэднікамі — і не на карысьць сучасьнікаў.
- А з бляскам сабе макіяж
Наводзіла пані эпоха.
Кідаліся сэрцы ў Ля-Манш,
Клінок не залежваўся ў похвах.
Калі ж са здрабнелай шчакі
Сплылі неўзабаве румяны,
Ніхто да старэчай рукі
Ня кінуўся ў міг безымянны.
Чапляецца думка адна,
Праверыцца, пэўна, па часе:
Ня з тога выпадку, аднак,
І мор на герояў пачаўся?
Гэты палянізм, натуральны для гарадзенца, «бляск», для Голуба — яшчэ адна прыступка ўсходцаў, што выводзяць з правінцыйнасьці ў іншы паэтычны сьвет. Як Ля-Манш у яго вершах нагадвае пра Байрана і Экзюпэры, пра сьпевакоў вялікіх эпох, так Лазенкі нагадаюць яму пра вялікую польскую паэзію, пра легендарныя часіны Станіслава-Аўгуста, пра музыку Шапэна, пра вершы Норвіда. Голуб — паэт вялікай культуры, ня вычытанай, але засвоенай, не наўмысна падкрэсьленай, але пранізьлівай. Ён, вядома, награшыў, паспрабаваўшы ўсе верагодныя і неверагодныя паэтычныя формы, ад санэтаў да трыялетаў, але пры гэтым так і не спадобіўся Соф’і Шах, якая напорыста пляце вянок за вянком санэтаў, хоць ты яе ў кнігу рэкордаў Гінэса занось. Голуб ня схільны да экспэрымэнтаў дзеля экспэрымэнтаў, да гульбішчаў на аркушы паперы. Можа, таму што ён не забыўся ўрокаў Вэргілія ды Арфэя і памятае: у пекле будзённасьці — не да пагулюшак.
І толькі тады, калі паэт ператварае будзённасьць — не адрываючыся, не зьлятаючы ад яе ўвышыню, але пачуўшы мэлёдыю вышэйшых сфэраў у сьпевах сельскай капэлі — будзённасьць становіцца Жыцьцём.
