Каардынатар руху «За Свабоду» па Гомельскай вобласці Пётр Кузняцоў апісвае ў сваім блогу візіт у КДБ. Размова са следчым ішла пра падзеі ў Мінску 19 снежня. Кузняцова выклікалі на гутарку, нягледзячы на тое, што ў той дзень ён не быў у сталіцы.
Сёння па позве я наведаў Упраўленне КДБ па Гомельскай вобласці. Мэта гэтага выкліку была, як мне растлумачылі, апытаць. У адпаведнасці з заканадаўствам і ў рамках крымінальнай справы аб масавых беспарадках у Мінску.
Не ведаю, ці варта апісваць будынак КДБ, у якім я асабіста апынуўся ўпершыню. Установа як установа. Кабінеты — тыпу мянтоўскіх. Сціплаватыя ў параўнанні з чыноўнікамі з адміністрацый. Адзіная дэталь, якая кінулася ў вочы — дзверы. Масіўныя, драўляныя, але... без нармальных рысораў. Увесь час жудасна ляскаюць. Не ведаю, можа, так спецыяльна задумана, гэткая псіхалагічная фішка: чалавек з палёгкай выходзіць, а ззаду яму — бах!.. Як звон... Можа і спецыяльна, а можа — па неабдуманасці.
Адразу агаваруся: для мяне ў вялікай ступені сюрпрызам было тое, што мяне выклікалі на гэтае апытанне, бо ў Мінску я не быў, і, больш за тое, загадзя публічна заяўляў, што не збіраюся. Прычыны было дзве. Па-першае, ні ў адным з кандыдатаў (як ні сумна) я не бачыў лідара, які мог бы рэалізаваць свой пераможны сцэнар, а хадзіць проста так, каб стварыць масавасць для палітыкаў, якіх я не падтрымліваю, не бачыў сэнсу. І, па-другое, у гэты дзень я займаўся каардынацыяй назірання за ходам галасавання, якое арганізоўвала мая арганізацыя — Рух «За Свабоду!».
Таму што трэба ад мяне чэкістам, я зразумець не мог, хоць цьмяна здагадваўся, што нейкая таемная мэта ў іх была. Забягаючы наперад, скажу, што, відавочна, я меў рацыю. Перада мной быў выбар. Я мог лёгка адмовіцца адказваць на пытанні. На любыя пытанні. Мае дзеянні былі б цалкам законна апраўданыя. Так да мяне сёння зрабіў, напрыклад, абласны кіраўнік Аб'яднанай грамадзянскай партыі Васіль Палякоў. Але буду шчыры: мне так не хочацца. У мяне ёсць дакладнае жыццёвае крэда, устойлівая грамадская, грамадзянская і палітычная пазіцыя, і адзін з маіх прынцыпаў — агучваць іх усюды, дзе толькі можна, пажадана гледзячы ў вочы суразмоўцу. Мне няма чаго баяцца з пункту гледжання закона. Я магу казаць усё, што хачу, усім, каму захачу. І я павінен гэта рабіць: хай яны бачаць, чуюць і ведаюць – наша справа годная і мы пераможам!
Праўда, яны — служкі рэжыму — вельмі любяць маніпуляваць нашымі словамі. І такая пагроза існавала. І я разумею, якую адказнасць на сябе ўзяў, калі нейкую маю думку ім удалося (у пісьмовым пратаколе) сказіць. Але спадзяюся, я такога не дапусціў. Пра гэта крыху ніжэй...
І вось: апытанне. Пасля першых тэхнічных «закідонаў» пра сямейнае становішча і членства ў палітычных арганізацыях — першая маленькая правакацыя: каго менавіта Вы ведаеце з дэмакратычных актывістаў, вось з сябраў «За Свабоду».
— Ды ўсіх ведаю, натуральна, — адказваў я.
— Не, канкрэтна, скажыце хоць адно прозвішча, — настойвае следчы.
— Не хачу, — адказваю я, успомніўшы геніяльнага прафесара Праабражэнскага.
Але праз секунду мяне нешта кальнула.
— Ведаеце... Аднаго чалавека я вам з задавальненнем назаву. Яго зваць Юрый Панчук. Ён быў прыняты ў Рух «За Свабоду» нашмат раней за мяне, пажылы чалавек. Ужо не ведаю, кім і як... Ён са Жлобіна. Вы яго самі напэўна ведаеце, таму што гэта той чалавек, які ў фільме на БТ «Плошча. Жалезам па шкле» фігураваў як гомельскі прадпрымальнік і расказваў пра тое, што да яго нібыта звярталіся для вырабу заточаных металічных штыроў, што, натуральна, хлусня. Дык вось, гэтага вашага «дэмактывіста» я называю з задавальненнем, больш за тое, заяўляю як абласны кіраўнік «За Свабоду», што ў найбліжэйшы час зраблю ўсё, каб яго ў нашай арганізацыі не было.
Вось у гэты момант я адчуў, што правільна зрабіў, што не адмовіўся адказваць на яго пытанні. Мне проста вельмі многае хацелася сказаць... Зноў жа: каб бачылі, каб чулі, каб ведалі...
Далей былі даволі нудныя пытанні аб тым, як я уступіў у Рух, ці даўно і так далей. Яны былі настолькі нуднымі і настолькі нецікавымі, што я зрабіў невялікую рэмарку: «Давайце я проста не буду на іх адказваць. Ну, падумайце самі: калі гэтыя дэталі не маюць значэння нават для мяне, то якое дачыненне яны могуць мець для такой канторы, як ваша?».
Ён, вядома, са мной не пагадзіўся...
І тут пачалося цікавае.
— Адкуль вы бераце грошы на сваю дзейнасць?
— Не хачу адказваць. У мяне і цяпер у кашальку немалая па беларускіх мерках сума грошай: ці павінен я перад вамі даваць справаздачу: адкуль і навошта?
— Што вы думаеце пра пагромы, якія адбыліся ў Мінску?
— Ведаеце, я шмат чаго думаю аб гэтых пагромах. Скажу вам галоўнае. У кожнай дыктатуры ёсць свой Рэйхстаг. Вось Гітлер падпаліў Рэйхстаг, абвінаваціў у гэтым палітычных апанентаў і кінуў у канцлагеры. І гэты Рэйхстаг — пункт невяртання. З яго пачынаецца гібель любой дыктатуры. У тым ліку і нашай, дамарослай. Страчаная падтрымка народа. Значыць, сіла рэжыму толькі ў слабасці альбо адсутнасці апазіцыі. Таму я ўпэўнены, я нават ведаю ў душы, што ўсё, што адбылося, ажыццявілі спецслужбы. Для таго, каб развязаць сабе рукі ў пераследзе палітычных апанентаў. Уласна, што мы цяпер і назіраем.
Можа, я памыліўся. Можа, не трэба было так. Але шчыра: гэта такое задавальненне — гаварыць ім гэта проста ў вочы!
— Як вы асабіста ставіцеся да гэтых пагромаў?
— Я асабіста перакананы ў праве народа на паўстанне, на пратэст, на вуліцу. Калі ўрад не слухае свой народ — што застаецца народу? Я быў на плошчы ў 2006 годзе. Калі ва Украіне была Аранжавая рэвалюцыя, я пражыў у намётах на асфальце 2 месяцы. Але я скажу пра сябе, пра сваю ідэалогію. Я вывучаў гісторыю барацьбы з дыктатурай вельмі ўважліва, у маштабе сусветнай гісторыі. І я магу дакладна сказаць, і гэта не мая нейкая пацыфічнасць, не баязлівасць, але перамагчы дыктатуру можна толькі шляхам мірных пратэстаў. Любая спроба гвалтоўнага зрынання моцнай дыктатуры (якой, безумоўна, з'яўляецца і цяперашняя беларуская) асуджаная, па-першае, на падаўленне — таму што ўсе сілавыя, фінансавыя і арганізацыйныя рэсурсы ў руках моцнай дыктатуры. І па-другое, яна толькі развяжа рукі дыктатару на кроў, гвалт, рэпрэсіі. Таму я шчыры прыхільнік права на пратэсты, вуліцы, але выключна мірнымі метадамі.
— Значыць, вы таму не паехалі ў Мінск, што ведалі, што там рыхтуюцца такія беспарадкі? (Адчуваеце, які падкол следчага? :))
— Не, не таму. Я не паехаў таму, што лічыў і лічу, што ні адзін з палітыкаў, якія арганізоўвалі гэты мітынг, не мае дастатковых асабістых, лідарскіх і палітычных якасцяў, каб рэалізаваць уласны сцэнар. Я публічна пра гэта пісаў і казаў, што лічу Плошчу з гэтымі лідарамі бессэнсоўнай. Праўда, я не чакаў такога, я прагназаваў, што збярэцца 15 тысяч чалавек, памерзнуць і разыдуцца. Але, у любым выпадку, я меў рацыю ў тым, што сцэнару ў гэтых лідараў не будзе — да пагромаў яны відавочна не маюць дачынення, гэта быў сцэнар спецслужбаў.
Тут мне стала зразумела, што гутарка падыходзіць да канца... Але ён перайшоў у апошні наступ.
— Ну вось скажыце як грамадзянін, які за мірныя акцыі: ці думаеце вы, што людзі, якія б'юць шкло, павінны панесці пакаранне ў адпаведнасці з заканадаўствам РБ?
Тут я адчуў, што мяне «разводзяць» на якое-небудзь выказванне ў стылі тых, хто ўжо пакаяўся альбо кандыдатаў, што абвінавачваюць адзін аднаго. Мала што...
— Я лічу, што пакаранне можа быць толькі адэкватным віне. У гэтым слабасць нашай сістэмы правасуддзя. Ведаеце, 15 гадоў (за «масавыя беспарадкі») — гэта зашмат за тры разбітых шыбіны, тым больш калі не існуе доказаў, што іх білі менавіта дэмакратычныя актывісты і палітыкі. Гэта тое ж самае, што сталінскія расстрэлы за скрадзеныя з поля каласкі. Гэта мая пазіцыя: заканадаўства РБ такое недасканалае, што ўжываць яго ў палітычных пытаннях літаральна - злачынства.
— Ці азначае гэта, што вось калі мы цяпер вас адпусцім, то вы выйдзеце і пачняце біць шкло, раз вы не прызнаяце нашага заканадаўства ў дачыненні да людзей, якія займаюцца палітыкай?
Вось тут як быццам нават прагучала прыхаваная пагроза...
— Не, не азначае. Я нават вуліцу пераходжу на зялёнае святло, і гэта праўда. Ведаеце, любое нацыянальнае заканадаўства будуецца на нацыянальнай традыцыі і нацыянальным менталітэце. Я ўпэўнены, што ў беларускім менталітэце няма такога, каб выйсці з КДБ і пачаць граміць усё запар. Вось з гэтага пункту гледжання я вельмі законапаслухмяны грамадзянін.
Тут прагучаў фінальны акорд нашай «гутаркі». Акорд, які ў пэўным сэнсе можна трактаваць як пагрозу:
— Я толькі хачу, каб вы разумелі, што за ўсе дзеянні, якія вы здзяйсняеце, заўсёды давядзецца адказваць! Па законе!!! — «стрэліў» мне ў твар, нават падвысіўшы голас, следчы.
— Вядома... Тым больш што я, як ужо сказаў, — вельмі законапаслухмяны грамадзянін, — адказаў я.
На гэтым, уласна, сама размова скончылася. Але гэта было яшчэ не ўсё. Выявілася, што пасля ўсяго гэтага трэба яшчэ з паўгадзінкі «паваяваць» за фармулёўкі. У пісьмовым пратаколе, які ён вёў. А там было за што «паваяваць»... Напрыклад, ён пытаўся, з якіх сродкаў фінансуецца Рух «За Свабоду», я адказваць адмовіўся. У пісьмовым пратаколе чытаю: «Я адмаўляюся адказваць, з якіх сродкаў я атрымліваю ўзнагароду за дзейнасць у Руху». Атрымліваецца, я прызнаю, што атрымліваю ўзнагароду, але адмаўляюся адказваць, з якіх сродкаў. Добрая падстава... Бо Рух — грамадская арганізацыя, значыць, некамерцыйная паводле Статута, і калі б я такое падпісаў, яго маглі б ліквідаваць. Адмовіўся падпісваць. Давялося перафармуляваць правільна.
Або вось: апісанне майго стаўлення да Плошчы і мае заявы аб датычнасці да пагромаў спецслужбаў былі сфармуляваныя так: «Лічу, што кандыдаты да гэтага не маюць дачынення, але дапускаю, што яны маглі быць справакаваныя правакатарамі». Натуральна, адмовіўся падпісаць, перафармуляваў як трэба было.
Або апошні штрых. Мае размовы аб супярэчлівасці беларускага заканадаўства і адэкватнасці пакарання ён, відавочна, не ўспрыняў, і напісаў проста: «Я выступаю за мірныя акцыі пратэсту і лічу, што ўсе людзі, датычныя да пагрому ў Мінску 19 снежня 2010 г., павінныя быць пакараныя ў адпаведнасці з заканадаўствам РБ». Паколькі стала відавочна, што растлумачыць яму маё стаўленне да ўжывання заканадаўства немагчыма, я папросту настояў на тым, каб гэты абзац выкраслілі наогул.
Вось так, сцісла, я схадзіў у КДБ... Па-рознаму можна ацэньваць маё рашэнне ўступіць з імі ў гутарку. Але асабіста я ўпэўнены, што зрабіў правільна. Правільна яшчэ і таму, што гэта дало мне магчымасць зрабіць некаторыя высновы, а, магчыма, і сёе-тое зразумець...
Пасля вяртання з «канторы» паўстала пытанне: навошта ім усё гэта? Дзясяткі людзей, якіх апытваюць цяпер па ўсёй краіне, цалкам банальнымі пытаннямі, адказы на якія зразумелыя? Апытанні, якія не маюць юрыдычнай перспектывы: апытваных немагчыма зрабіць падазраванымі.
Пасля гэтай «гутаркі» ў мяне ўзніклі наступныя версіі:
1) Запалохаць. Як мага большую колькасць людзей прывесці ў сваю «крэпасць», каб, так бы мовіць, адчулі энергетыку, панерваваліся і зразумелі: за ўсімі сочаць, усіх ведаюць, нікога не выпусцяць;
2) Дэзінфармаваць. Падчас усёй размовы мяне не адпускала адчуванне, што ён хоча ўкласці мне ў галаву думкі: «Ты перакананы, але ты — наіўны, ты там не быў, і ёсць мноства фактаў, якіх ты не ведаеш, насамрэч кандыдаты, можа, і былі справакаваныя, але дакладна не намі, карацей, зразумей: зрабілі кандыдаты, якія, хай самі і не хацелі, але маніпулявалі іншымі людзьмі». Вось усё гэта караценькімі фразамі неяк складалася ў адзіную мазаіку. Хто ведае: можа, выклікаючы для такіх «размоваў» найбольш актыўных грамадзян, якія з'яўляюцца распаўсюднікамі і генератарамі інфармацыйных падставаў, яны маскіруюць пад пытанні сваю лінію, якую хочуць данесці да большай колькасці людзей?
3) Заблытаць, унесці сумятню ў мазгі — тая ж логіка, што і ў папярэднім пункце.
4) Выкарыстоўваць факты размоваў з актывістамі ў сваіх мэтах. Памятаеце, напрыклад, што ён зрабіў з маёй адмовай адказваць на пытанне аб фінансаванні Руху «За Свабоду»? Калі б я няўважліва перачытаў пратакол і падпісаў яго, то нават факт маёй адмовы адказваць на пытанне быў бы сфармуляваны такім чынам, што гэта дало б падставы для закрыцця арганізацыі. А сфармуляваны «па-іхнаму» адказ на пытанне аб ужыванні заканадаўства заўтра маглі б паказаць па БТ са сцверджаннем, што «рэгіянальныя актывісты асуджаюць лідараў-тэрарыстаў». Любы факт проста спаткання гэбіста з актывістам можа даць першаму дзясяткі козыраў у рукі, незалежна ад таго, адказваў ты на іх пытанні ці не адказваў (што добра відаць на маім прыкладзе, бо я і адказваў, і не адказваў) — таму што мы жывем у неправавой дзяржаве.
Але... Але Рэйхстаг, пункт невяртання, для гэтай дыктатуры ўжо пройдзены. Асабіста для мяне гэта ўсё больш відавочна. І сённяшні дзень мяне ў гэтым лішні раз пераканаў.
