Прысьвячаецца Сяргію Жадану.
Ну, вядома, урэшце Depeche Mode у Ізраіль не прыехаў.
Можна падумаць, узапраўды мог прыехаць. Я вось, прыкладам, не сумняваўся.
Пакуль Хайфа і Бэйрут сядзелі ў сховішчах ад бомбаў, у Тэль-Авіве зачаравана сачылі за амплітудай палёту ракет, як у цырку назіраюць за паветранымі акрабатамі: даляціць – не даляціць, упадзе – не ўпадзе. Ня ўпала. Менавіта тады мае сябры, выйшлыя з былога Саюзу, ачмурэлыя ад сабачай працы начнога ахоўніка, душачыся «гашам», запіхваючы ў сябе паўфабрыкаты і праганяючы іх напоем блізкаўсходняга пралетарыяту, кока-колай, слабенька так, зусім не ад’ядаючы сабе сэрца, сталі чакаць на Depeche Mode. Ён меўся прыехаць. 3 жніўня. І, як вядома, не прыехаў. Мартын Гор і Дэйв Гэган даслалі ліст, што мы, маўляў, хацелі, гэта нашыя гукарэжысэры адмовіліся, просім прабачэньня, мы вас любім, заўсёды радыя, шоў маст гоў он ды іншыя ваніты і локшына на вушы.
Пакаленьне дворнікаў і вартаўнікоў тады канчаткова пераканалася: Мартын Гор – прыдурак і імпатэнт. І пашкадавала таго часу, калі на сьценах блёчных дамоў у далёкай ужо ў прасторы і часе краіне выводзілі ацэтонавай фарбай запаветны вэнзэль «D» і «M». І рэч тут зусім не ў вайне, кажуць яны. Сапраўдныя героі прыяжджаюць і на лінію фронту.
Сьпявайце такой бяды гэтую песеньку разам з намі: «Мы ня любім анікога, наагул, зусім нікога, і ў тым ліку Depeche Mode». Дарэчы, правільна – шэйх Насралла і ніякі не Насаралла ці пагатоў Насрулла.
* * *
Сьпярша хачу паведаміць сёе-тое Вольфу Рубінчыку, рэдактару сымпатычнага бюлетэню «Мы яшчэ тут!» і рэдактару «НН» Андрэю Дыньку. Рэч у тым, што абодва прасілі мяне напісаць для іхніх выданьняў: першы што-небудзь пра ізраільскае жыцьцё, другі – апавяданьне. Я пачаў быў пісаць і тое і другое, для першага – аптымістычныя ўспаміны-дзёньнік пра цяжкасьці эміграцыі, а для «НН» – выдумваць апавяданьне пра русалчыны сьлёзы, засмучанае каханьне і таму падобны мэзальянс. Але надоечы, каб не збрахаць, 6 лістапада, на пляцы перад Тэль-Авіўскім мастацкім музэем сустрэў купку наркаманаў, выйшлых з былога Саюзу, ім было год па 30. Яны туліліся пад тутавым дрэвам і нешта такое абмяркоўвалі. Напэўна, дзе ўзяць. Я глядзеў ім у вочы і разумеў, што пісаць пра русалчыны сьлёзы я ўжо ня здолею. Такім чынам, шаноўныя Вольфе і Андрэю, кіна ня будзе! Я напісаў вам штось больш праўдзівае. Сёе-тое з жыцьця.
Памятаеце, калі былі яшчэ відэакасэты і на іхніх карэньчыках побач з назвай у дужачках пісалі жанр: «Боев.» – баявік, «др.» – драма, «ком.» – камэдыя. І быў яшчэ адзін жанр, які сустракаўся трохі радзей: ён называўся «жизн.» («жизненное кино», кінастужка пра праўдзівае, нявыдуманае жыцьцё). Дык вось, аднойчы ў Менску ў камэрцыйным шапіку я ўбачыў касэту, дзе побач з назвай (ня памятаю ўжо якой) стаяў надпіс «жызн.». Менавіта так, праз «ы». Думаю, што гэты «жызн.» ненаўмысны, трохі кплівы такі, цынічны-разьдзяўбайскі, як само жыцьцё, лепей за ўсё апісвае жанр майго аповеду.
* * *
Рэальную гісторыю зь непрыдуманага жыцьця? Ёсьць паміж Хайфай і Галянскімі вышынямі грудок з камяністым плято. Ня дужа высокі такі пагорак, мэтраў шэсьцьдзесят увышкі. Называецца ён Ар Мэгіда. У прынцыпе проста Мэгіда, бо «ар» на іўрыце азначае «гара». Цяпер там археалягічныя раскопкі ці нешта кшталту таго. Паводле Новага Запавету, напярэдадні апакаліпсісу менавіта тут мусіць адбыцца апошняя бітва паміж сіламі Дабра і Ліха. У «Адкрыцьці» Яна Хрысьціцеля гэты пагорак называецца Армагедон.
31 сьнежня 1999 году семдзесят (а многія крыніцы чамусьці настойваюць на гэтай лічбе) чалавек, выйшлых з былога Саюзу: талкіністаў, мэталістаў, панкаў, гіпі, наркаманаў і проста харошых людзей – вырашылі адсьвяткаваць надыход новага міленіюму ў гаёчку пад гарой Мэгіда і, у выпадку канца сьвету, які гэтак назойліва ўпіхвалі народу шматлікія мэдыйныя Вангі, падмагчы чалавецтву ў фінальнай бітве зь Ліхам. Вядома, у канец сьвету тады верылася слаба, сьмех дый годзе, але, як распавядае мой сябра, навочны сьведка, тыя, што сьвяткавалі новы міленіюм пад Мэгіда, шчыра думалі пра гэтую падзею. Паміж зацяжкамі «дзеда», барбарскімі скокамі ля кастроў і любошчамі ў кустоўі яны прызнаваліся адзін аднаму – і вогнішча ўзносіла іхнія словы ў неба, – што шчыра вераць у хуткі апакаліпсіс, бо ўсе прыкметы ўжо колькі год лунаюць у паветры, ды сьвет навокал даўно нагадвае Бабілён, які неўзабаве мае быць зруйнаваны. Не, яны ня верылі – яны ведалі, яны былі пэўныя, што заўтра – алес капут, усяленскі гамон. І мае быць апошняя бітва.
А за ляском узвышаўся грудок Армагедон.
І гэтая бітва адбылася. Хоць я сам на ёй не прысутнічаў, у галаве я часьцяком пракручваю аповед сябра. У першы дзень міленіюму, нараніцу, зь цяжкасьцю, з вось такеннай галавой ад пахмельля, уся гэтая хеўра паднялася на ўзаранае археалягічнымі раскопкамі і залітае бязьлітасным ізраільскім сонцам плято, гэтыя сем дзясяткаў учора абдзяўбаных, напаленых, закінутых «калёсамі», а сёньня амаль цьвярозых пасажыраў, трымаючы драўляныя мячы, апранутыя ў фальшывая кальчугі, што цягаюць на свае сходы талкіністы і сябры рыцарскіх гурткоў.
І яны стаялі там на гэтым мулкім плято: выйшлыя з Украіны, Грузіі, Малдовы, Казахстану, Латвіі, Азэрбайджану. Гэтых 70 бакінскіх (і ня толькі) камісараў, гэтых 70 байцоў-панфілаўцаў. Чамусьці менавіта з ўсяго воінства анёлаў, арханёлаў, сямі мільярдаў жывых людзей і незьлічонай процьмы нябожчыкаў, ня кажучы ўжо пра сілы Ліха, якія ўсе паводле задумы мусілі былі прысутнічаць на прызначаным канцы сьвету, на апошні бой выйшлі толькі гэтыя семдзесят. Пасажыры, якім ня выпала паспытаць манны нябеснай, затое ўдалося пакаштаваць дасхочу камякоў маннай кашы. Якім у трэцяй клясе травілі байкі пра дзядулю Будаленіна, а ў шостай распавядалі, які ён бэд гай і ўвогуле лашок. Пасажыры, чые мазгі ў дзевяностыя пераехала камбайнам.
Яны стаялі на тым плято і разумелі, што канец сьвету скасавалі. Яны адчувалі, што наагул Дабро і Ліха пакінулі гэтую плянэту, што прароцтва, аб якім так доўга бубнілі Настрадамус і «Камсамольская праўда», у першы дзень міленіюму не збылося. Што д’ябал пабавіў іх і сачкануў, гэтаксама як праз шэсьць з хвосьцікам год іх пабавіць Depeche Mode, і што ёсьць толькі гэтае сьляпучае сонца, толькі гэтае камяністае плято, гэтае клятае неба і што біцца трэба ўсё роўна. У аповедзе майго сябра мне больш за ўсё падабаецца эпізод, калі адзін мэталіст ці хто з тае кампаніі ўскараскаўся на валун і зьвярнуўся да сваіх улюбёных супляменьнікаў з прамовай: «Ну, шо, піпл? Біцца апошнім боем будзем ці як?» І ў адказ пачулася бразгатаньне драўляных мячоў і пустых ботлаў з-пад «Стопкі» ды ўзрушаны сіп шасьцідзесяці дзевяці прапітых глотак: «Бу-у-у-дзем, братка!»
Яны падзяліліся пароўну, па-братэрску, трыццаць пяць на трыццаць пяць – сьценка на сьценку. І яны біліся на гэтым факінг Армагедоне, самі з сабой, брат з братам. Трыццаць пяць сумленна біліся за нашых, за Дабро, за мір ва ўсім сьвеце, за чырвоных, за Радзіму, за дэмакратыю, гэтаксама як другая палова, іхнія сябры, якім паводле лёсаваньня выпала быць ліхімі сіламі, з гонарам змагаліся за мангольскае іга, за псоў-рыцараў, за фашыстаў, за пракляты імпэрыялізм, за ворагаў дэмакратыі, за Бэн Лядэна, за вось Зла. Яны біліся да крыві, да пераломаў, да страсеньня мазгоў, покуль не прыехала паліцыя і не пахапала тых, хто не пасьпеў даць лататы, у пастарунак. У «аддзяленьне міліцыі Заводзкага раёну».
* * *
Цэнтар Тэль-Авіву, золкая восень, алея Ротшыльда, кавярня ў венскім стылі. Агнястрэльны імем і арыйскі прозьвішчам сюды завітвае Узі Вайль, адзін з найвядомейшых у краіне сатырыкаў. Мы сустракаемся тут пагаманіць наконт перакладу ягонай кніжкі на беларускую. Узі Вайль! Аўтар, які разумее сучаснасьць і сучаснага чалавека як мала хто. Чалавек, чые кнігі дапамаглі мне перажыць такую самотную зіму леташняга году. Сьпярша мне хацелася распавесьці яму трохі пра краіну, на мову якой я зьбіраюся перакладаць. Я зірнуў Узі ў вочы – Узі дэпрэсаваў. Я хацеў распавесьці пра постсавок, пра тое, які гнюсны смак быў у гарэлкі на выпускным, пра тое, што ён ні каліва не зьмяніўся пасьля выпускнога, у інстытуце, пра тое што і цяпер ён – паскудней ня знойдзеш, карацей, пра ўсё гэта. «Зразумела», – грымотна, усё роўна як дыктар па радыё, прагугнявіў Узі і засмучана глынуў з маленькай бутэлечкі содавую. Што табе зразумела, бівень? Я зірнуў у ягоныя акуляры-сподачкі, на ягоную недапітую содавую і выкшталцоную эўрапейскую тугу. І ў мяне зьявілася моцнае памкненьне, проста ўсьвядомленая неабходнасьць ляснуць пісьменьніка ў твар. Што ты там зразумеў, карузьлік, пра сусьветны дэпрэсьняк, пра электрычкі, пра мэтафізычныя скавышы, якія дзьмуць у гэтых электрычках, ад якіх пруцянеюць ногі ў кедах, пра... што ты разумееш, кавярны сядзюк? Я сьцяў кулакі. І ўсьміхнуўся. Мы мірна дагаманілі, дамовіліся наконт кнігі, я распавёў анэкдот, дапіў свой капучына і праводзіў Узі да таксоўкі. Мой эўрапеец ува мне перамог. Сам ня ведаю, як гэта адбылося.
Узі, ты сышоў, а жаданьне начысьціць табе пысу засталося. Як засталося яно у майго сябрука, Ігара Сыраежкіна, Цара Ерусалімскага, пасьля сустрэчы з Жанам-Клёдам Ван Дамам. Але мой сябрук стрымаўся зь іншых прычынаў.
Ігар любіць Ерусалім. У яго ён свой. Які? Тэлефанаваньні знаёмым наркадылерам шточацьвер, бандзюкаватыя, дзе зьбіраюцца адно вышлыя з былога СССР, дыскатэкі па пятніцах, гарэлка літрамі, зарыганыя прыбіральні, шотысказаўчмо, бойкі да паўсьмерці, пераламаныя рукі і рабрыны, і ён сам, Ігар Сыраежкін Першы, соль гэтага гораду, які велічнай хадой пераможца нараніцу вяртаецца дадому ў гіпсе з больніцы «Гадаса». Ён ідзе ранішнімі вулкамі, і сонца прыветна, як роўнаму, глядзіць Ігару ў твар.
Так і жыў ён жыцьцём ерусалімскага манарха, ціха-мірна, аж да самага візыту Жана-Клёда Ван Дама. Як састарэлы жыгала, які, каб давесьці сабе сваю вартаснасьць, шукае сабе ўсё маладзейшых каханак, так на схіле сваёй кар’еры Жан-Клёд шукае ўсё экзатычнейшыя мясьціны для сваіх фільмаў. Сходы маніякальных сэктаў на антычных крушнях старога гораду, кунг-фу на фоне краявідаў зь Мёртвым морам, страляніна на сярэднявечных вулках і таму падобная лухта. Кіно, якое здымалі з удзелам Ван Дама ў Ерусаліме, называецца «Тайна ордэну». Стоадсоткавая дрэнь. Калі выйдзеце на пэнсію – абавязкова вазьмеце паглядзець, і добры стул вам забясьпечаны.
Дык вось. Сьляпучая раніца. Ігар Сыраежкін з чарговым гіпсам на правай руцэ вяртаецца дадому вулкамі старога гораду і бачыць натоўп разявакаў, масоўку, бодзігардаў. І сярод іх – Ван Дам! Цэнтнэр спрэсаваных цягліц. Кумір дзяцінства. Уласнай пэрсонай. І так блізка. Здаецца, дасі пендаля яму па ягоным накачаным задзе і дастанеш потым пару кухталёў. Вось ён, кумір, можна ў пысу заехаць, здароў, Жан-Клёдзе, нагой у жывот – мус, прывітаньне ад ерусалімскіх пацаноў, красунчык, а там ужо як пойдзе, пляжыць, лупцаваць, як табе мая левая, дарлінг, дубасіць галівудзкую зорку, пакуль ня скруцяць целаахоўнікі. Потым будзе, вядома, балюча, бо целаахоўнікі вунь якія мажныя. Але якое значэньне маюць іхнія кулакі ў параўнаньні зь пендалем, рэальным пендалем пад зад самому Жану-Клёду Ван Даму, які ў позьнесавецкім гіт-парадзе дзіцячых багоў саступаў адно Рэмба і Шварцнэгеру.
Але, павагаўшыся, Сыраежкін урэшце не заехаў Ван Даму, бо яму надта спадабалася прыгажосьць гэтага крыштальнага імгненьня, эстэтыка няспраўджанага: ягоны ўлюбёны Ерусалім, першыя промні сонца за Аліўнай гарой, ён, Сыраежкін Ігар, поўны мядзьведжай сілы, а побач Жан-Клёд Ван Дам, кумір дзяцінства, ягонае беззаганнае галівудзкае цела, цэласьць якога ліпіць на валаску, залежнае толькі ад яго, Ігара Сыраежкіна, волі. І завіслы ў паветры пендаль пад зад. Я ўпэўнены, што Ігару не слабо было вытнуць Ван Дама. Ну, зламалі б Сыраежкіну целаахоўнікі не адну рабрыну, як зазвычай яму ламалі на дыскатэках, а тры. Якая Сыраежкіну розьніца?
Я паважаю Ігара нават больш, што ня вытнуў, што акурат мог, але паўстрымаўся. Ня біў, як заўсёды б’е, а спыніўся, бо заўважыў у тым зіхоткім імгненьні нешта выключнае. А мне становіцца сорамна, што тады ў кавярні, з Узі Вайлем, я наадварот спудлаваў і не заехаў.
Мы сядзім і ўважліва слухаем Сыраежкіна. Мы ўсе даўно выдатна ведаем сюжэт, аднолькава любім у ім Ігара і Жана-Клёда ды лічым, што гэта – найпрыгажэйшая гісторыя, якую толькі можа распавесьці чалавек. Мне нават падабаецца, што гэты выпадак Сыраежкін распавядае па дзясятым коле, красава! Як чарговы раз дастае гэты каштоўны дыямэнт з кішэні, поўнай саплей, гераіну і дваццацішэкелевых купюр. Яго адкшталтаваны да неймавернасьці лексыкон, калі апісвае фігурыстасьць кумірскага азадка і смачнасьць неадпаленага пендаля. Каб вы ведалі, начысьціць морду Ван Даму – гэта ўсё адно, што пераспаць з Алісай Селязьнёвай.
* * *
Бог зь ім, з Depeche’ам. І што ты возьмеш з Узі Вайля? Ён чалавек зь іншай плянэты. Час ад часу я сустракаю некаторых удзельнікаў той бітвы на Армагедоне. Іхнія ногі пакуль што ходзяць і трымаюць сваіх уладальнікаў на зямлі. Ігар Сыраежкін цяпер працуе праграмістам у адной кампаніі high tec, праходзіць рэабілітацыю ад наркаманіі. Зь Ігарам усё будзе добра. Калі да нас не прыедзе Сільвэстар Сталёнэ. Бо гэтым разам Ігар можа не стрываць. Нэрвы, знаеце.
Пакаленьне DM крочыць па плянэце. Па вуліцах Менску, Харкава, Мюнхэну, Тэль-Авіва. З таўром ГОСТу на пакуль слабаакрэсьленых плехах. З кавалкамі квашанай, made in Germany, капусты на стралецкай барадзе. Унучкі Гарбачова і дзеці Саманты Фокс. Усё, што яны ведаюць, гэта тое, што іх каўбасіць не па-дзіцячы. Жыцьцё – марная марнасьць і пагоня за ветрам, але яны, яны не ганяюцца за ветрам, ён сам дзьме празь іхнія дзюравыя лёгкія, прыбівае папяровыя плечы да самюткай зямлі. Час кароткі. Калі-нікалі мне здаецца, што я зьліваюся зь імі ў суцэльнай джынсамасе, а часам, што яны мне чужыя, што я ім не належу і што на тым, яшчэ да майго нараджэньня, шалёным кастынгу мяне выбралі на ролю жывога і я жыцьму доўга-доўга. Мо да 47.
All I ever wanted,
All I ever needed
Is here in my arm.
Усё, чаго я жадаў,
Усё, што мне было трэба, –
Вось яно, у маіх руках.
