Што можа зрабіць адзін маленькі чалавек, калі Сыстэма, здаецца, ўсё ўзяла пад каўпак?
Праглядаючы свой электронны архіў, знайшоў выдатны фрагмэнт з успамінаў славутай дыктаркі Зінаіды Бандарэнкі.
Гэты яе маналёг (потым ён прагучаў на хвалях "Свабоды") я запісаў пару гадоў таму.
Сёньня ён гучыць, бадай, яшчэ болей актуальна. І, на мой погляд, выразна падкрэсьлівае повязь нацыянальнай самасьвядомасьці ды эўрапейскага выбару.
"...За савецкім часам я шмат разоў вяла перадачы ды канцэртныя праграмы і ў Маскве, і ў сталіцах рэспублік.
Цэнтральная ўлада, з аднаго боку, імкнулася паказаць, як квітнее культура ў кожнай саюзнай рэспубліцы. А зь іншага боку — пільна сачыла, каб не вылазілі, як тады лічылася, "праявы нацыяналізму".
Згадваю, як недзе пры канцы 70-х рыхтавалі вялікую праграму да Дня савецкай канстытуцыі. Увогуле такая імпрэза ладзілася штогод. У Маскву зьбіралі дыктараў і артыстаў з усіх 15 рэспублік. Са мной прыязджалі, напрыклад, "Песьняры", Віктар Вуячыч, ансамбль "Сьвята", Сьвятлана Данілюк...
Гэтая штогадовая цыклавая праграма называлася "Широка страна моя родная". Паказваюць мне ў Астанкінскай студыі плян. Вядоўцы, у прыватнасьці, павінны чытаць вершы нацыянальных паэтаў у перакладзе на расейскую мову.
І вось рэпэтыцыя. Эстонская дыктарка Аліс Тальвік дэклямуе верш, які сканчаецца радком "Эстония — советская страна!".
І раптам у яе вырываецца:
— Эстония — моя страна!
З націскам на слове "моя". З апаратнай — лямант! Рэдактары і рэжысэр тлумачаць, што такіх памылак рабіць нельга — гэта не твая, а савецкая краіна!
Аліс Тальвік нібыта ўсё разумее. На наступнай рэпэтыцыі кажа як належыць. Увогуле ж мы рэпэтавалі аж дзён дзесяць. Шліфавалі кожную драбніцу, бо надта ж адказная імпрэза. Зь вялікім ідэалягічным напаўненьнем! Дый на цяжкіх прозвішчах дыктараў з асобных рэспублік Юра Кавяленаў, вядоўца Цэнтральнай тэлевізіі, раз-пораз спатыкаўся. А ў жывым жа этэры падглядаць ў паперку ніхто ня дасьць!
Тады, каб вы ведалі, не было яшчэ тэлесуфлёраў. Мы павінны былі ўсе матэрыялы вучыць напамяць.
І вось — этэр. Даходзіць чарга да Аліс Тальвік. Перад апошнім радком вершу яна набірае паболей паветра — і выдыхае:
— Эстония — моя страна!
Так і прагучала на ўвесь Савецкі Саюз.
Для мяне гэта стала прыкладам патрыятызму.
Увогуле хачу сказаць, што народы трох краін, якія за савецкім часам называліся прыбалтыйскімі рэспублікамі, паказалі ўзор нацыянальнай свядомасьці. Найперш я маю на ўвазе той пераломны момант, калі захістаўся Савецкі Саюз.
Свой гістарычны шанец летувісы, латышы ды эстонцы скарысталі напоўніцу. І вось яны ўжо ў Эўразьвязе. А Беларусі да аб'яднанай Еўропы яшчэ як да Месяца. І будзем адставаць усё болей, пакуль наш народ ня зробіць гістарычна заканамерны эўрапейскі выбар.
Нездарма ж беларускаму кіраўніцтву ня хочацца нават пускаць за мяжу чарнобыльскіх дзяцей. Бо новае пакаленьне на свае вочы бачыць розьніцу.
Аднак сёньня краіну не адгародзіш ад свету жалезнай заслонай. І, які б ні быў цярплівы наш народ, я ўпэўнена, што Паўночнай Карэі ў цэнтры Эўропы не атрымаецца".
* * *
Дадам: але і шлях у Эўропу нам наканаваны, мусіць, пакручасты.
На кухні ці ў бары за куфлем піва — да чорта вялікіх дысыдэнтаў і перакананых эўрапейцаў.
Але на большае, чым дуля ў кішэні, пораху не стае.
Філязофія вядомая: пугай абуха не пераб'еш і ўсё такое.
А вось прыбалты і за савецкім часам так ня думалі.
І дамагліся свайго.
Іх выбар вызначылі ня толькі геапалітычныя катаклізмы, у якіх сканала савецкая імпэрыя, але і канкрэтныя ўчынкі такіх вось "маленькіх людзей", як тая эстонская дыктарка Аліс Тальвік.
