Калі дзве змены кадэбэшнікаў, якія дзяжурылі ў маёй кватэры, мелі зусім выразныя амплуа — «веселуны» і «мудакі»,-то трэцяй змене даць дакладнае вызначэнне было немагчыма. Гэтыя людзі не мелі асаблівых прыкметаў, гаварылі ціха і ветліва, не спрабавалі ні наладзіць кантакт, як «веселуны», ні вывесці з сябе, як «мудакі». Яны стараліся заўсёды быць непрыкметнымі — з поспехам ў гэтым. Так што я называла іх проста — «людзі ў цывільным».
Іх звалі Андрэй і Міхаіл — і гэта ўсё, што я магу пра іх сказаць. Несці службу ў маёй кватэры яны прыходзілі ў поўнай баявой гатоўнасці: Андрэй — з
— Ну што вы, Ірына Уладзіміраўна, вядома, я паважаю вашую прыватную прастору, я не буду вам перашкаджаць, абяцаю, я тут ціхенька пасяджу.
Але ў гэтых бітвах перамагала я, і Андрэй ішоў ў цёмны кабінет, дзе на канапе ўжо бачыў сны аб небяспечнай і цяжкай службе Міхаіл, і ціха садзіўся ў крэсла, з нецярпеннем чакаючы, калі я нарэшце пайду спаць. У прынцыпе ён, можа, і не перашкодзіў бы — ён заўсёды паводзіў сябе ціха і непрыкметна, — але зусім не з шкоднасці я ўпарта сядзела ў гасцёўні, нават калі страшна хацелася спаць.
Адзіны раз Міхаіл пазначыў уласную асобу — у дзень, калі стала вядома аб знішчэнні Бэн Ладэна. У ранішнім выпуску «Еўраньюс» перадалі аб паспяховай спецаперацыі, і я, праходзячы міма кабінета, дзе сядзелі кадэбэшнікі, падзялілася з імі навіной:
— Бэн Ладэна забілі!
— Праўда? — адарваўся ад планшэтніка Міхаіл. — Цікава, за кім цяпер амерыканцы бегаць будуць?
Усё стала зразумела: у яго сістэме каардынат амерыканцы — гэта нейкае абсалютнае зло, якое толькі і марыць пра тое, як бы
Менавіта падчас дзяжурства «людзей у цывільным» да мяне прыйшлі з чарговым ператрусам. Кадэбэшнікі былі здзіўленыя яшчэ больш, чым я. У той час я сядзела пад хатнім арыштам ужо два месяцы. Магчыма, у КДБ вырашылі, што дзякуючы свабоднаму доступу маёй мамы ў кватэру за гэты час яна цалкам магла прыцягнуць мне ад сяброў і калегаў
Я ўжо не кажу пра тое, што, мацаючы па кутах і зазіраючы пад канапы, кадэбэшнікі так і не заўважылі бронекамізэльку, якая ляжала на самым бачным месцы. У Наташы Радзінай — знайшлі і ледзь не ўсё абвінавачанне спрабавалі будаваць на тым, што раз у яе была бронекамізэлька, то яна і масавыя беспарадкі арганізоўвала, рыхтуючыся да магчымай стральбы. Калі мяне вадзілі на допыт яшчэ да выстаўлення абвінавачання, следчы з гонарам дэманстраваў «бронекамізэльку Радзінай»: вось, маўляў, і доказ арганізацыі масавых беспарадкаў.
Увогуле, акрамя бронекамізэлькі кадэбэшнікі не знайшлі яшчэ шмат чаго. Але фармальна мая кватэра ўжо лічылася вылізанай да стэрыльнасці. Там паводле азначэння не магло быць увогуле нічога. Да таго ж, аператыўнікі не звярнулі ўвагі, выходзячы з ліфта, на жанчыну з чорным пакетам для смецця. Гэтай жанчынай была мая мама, і яна паспела вынесці з хаты ўсё, што не прызначалася іх увазе. Таму што, у адрозненне ад іх, мы былі папярэджаныя.
У пачатку красавіка шматлікія «дзекабрысты» ўжо пачалі знаёміцца з матэрыяламі сваіх крымінальных справаў. Адзін з іх не сядзеў у турме, а быў адпушчаны пад падпіску аб нявыездзе. Седзячы ў кадэбэшным кабінеце з тамамі сваёй справы, ён з цікаўнасці пазіраў на раскіданыя па стале паперы. І выпадкова ўбачыў свежую пастанову аб ператрусе ў маёй кватэры. Спаслаўшыся на дрэннае самаадчуванне, ён перанёс працяг займальнага чытва на заўтра і паехаў да маіх бацькоў, каб не папярэджваць іх па тэлефоне. Калі мама ўварвалася ў кватэру, я вырашыла, што здарылася яшчэ штосьці страшнае. Добрых навін мы ў той час не чакалі — толькі страшных. Але яна толькі папярэдзіла: «Да цябе едуць з ператрусам. Збірай усё, што трэба вынесці з хаты, — спадзяюся, паспею».Усё-ткі ў беларускім КДБ працуюць разгільдзяі і непрафесіяналы.
Я кінулася збіраць флэшкі і дакументы, якія па шчаслівай выпадковасці не былі знойдзеныя падчас ранейшых ператрусаў. Мама ўсё склала ў чорны пакет і выйшла з кватэры. Роўна праз хвіліну пачуўся званок. «Напэўна, ваша мама штосьці забыла», — выказалі здагадку людзі ў цывільным. А я ўжо ведала, што гэта ператрус, і ў думках рагатала над іх непаваротлівасцю.
Як звычайна, пошук панятых зацягнуўся хвілін на сорак. Адзін з гасцей пайшоў клянчыць па кватэрах, ці не пагодзіцца
— А я, між іншым, Ірына Уладзіміраўна, следчы!
— І чым вы мяне здзівіць хочаце?
— А я вяду справу вашай сяброўкі і сакамерніцы Насці Палажанкі!
— Я вам за гэта павінняа паціснуць руку? Знайшлі чым ганарыцца.
— Слухайце, — ён панізіў голас, — а вось мне цікава, што пра мяне Насця ў камеры казала?
—
— Праўда? — пачырванеў ён.
— Вядома, праўда! І яшчэ яна сказала, што ў вас педэрастычныя манеры.
— Чаго?!
— Вы спыталі — я адказала. — Я ведала, што Насці нашкодзіць ўжо не змагу. Яе вызвалілі пад падпіску, і следства па яе справе было скончанае.
Ці варта казаць, што падчас ператрусу кадэбэшнікі не знайшлі нічога, акрамя сувенірнай флэшкі, якую мне выдалі на нейкі канферэнцыі разам з нататнікам і асадкай? Флэшкай гэтай ніхто ніколі не карыстаўся, і я дэманстратыўна паклала яе на бачнае месца: хай не расслабляюцца. І хай сумняюцца ў сваіх калегах, якія нясуць вахту ў маёй кватэры. Зрэшты, яны і так не давяраюць адно аднаму і пры першай жа магчымасці здаюць сваіх. Такога паняцця, як цэхавая салідарнасць, у гэбістаў няма і ў памоўцы.
Змена людзей у цывільным вазіла мяне і на выстаўленне канчатковага абвінавачання ў КДБ. Гледзячы на іх сур’ёзныя твары, калі адзін ішоў на лесвічную пляцоўку раней і дакладваў, што «ўсё чыста», і толькі пасля гэтага другі выводзіў мяне, а на вуліцы ў мікрааўтобусе сядзелі яшчэ двое, таму што вазілі мяне пад узмоцненай аховай, я абуралася: «Не, я не разумею: вам падабаецца быць ідыётамі ці ў вас інструкцыя такая? Часта бывае, што выканаўцы тупейшыя за заказчыка, а таму і пільныя». Яны адмоўчваўся. А потым, ужо ў КДБ, следчы акрамя абвінавачання даў мне паперку, у якой было напісана, што даследаваныя дыскі і касеты не маюць дачынення да крымінальнай справы і могуць быць мне вернутыя. Толькі калі я ўбачыла дзве важкія скрынкі, запоўненыя ўсякім глупствам накшталт старых відэакасет, і задумалася, як жа мне ўсё гэтае барахло зараз цягнуць, «чалавек у цывільным» Міхаіл, адгадаўшы мае думкі, сказаў: «Ну вось, а вы тут выканаўцамі абураліся. А ад нас, між іншым, і карысць ёсць», — і спрытна падхапіў адну з скрынак. Андрэй падхапіў іншую, і скрынкі шчасліва вярнуліся дадому. Праўда, далей за пярэдні пакой я іх так і не забрала. Надарыўся выпадак пазбавіцца хламу.
Менавіта Міхаіл, дарэчы, аднойчы сказаў маёй маме, калі адкрываў ёй, што прыйшла з цяжкімі пакетамі з крамы, дзверы: «Ведаеце, калі б Ірына Уладзіміраўна нас папрасіла, мы б самі маглі хадзіць у краму». Яму было няёмка ад таго, што
