Палітыка зноў пачалі вінаваціць у легітымацыі рэжыму. Чаму Аляксандр Мілінкевіч не пайшоў на лёсавызначальныя прэзідэнцкія выбары, але пайшоў на парламенцкую кампанію, якая нічога не вырашае? Ці адмовіцца Мілінкевіч ад дэпутацкага мандата, калі зможа прайсці ў палату прадстаўнікоў?
— Аляксандр Уладзіміравіч, Вы адмовіліся ад удзелу ў прэзідэнцкіх выбарах («ўдзельнічаць у выбарах, дзе няма празрыстага падліку галасоў, бесперспектыўна»), але пайшлі на парламенцкую кампанію. Хоць працэдура падліку галасоў больш празрыстай не зрабілася. Чаму Вы прынялі такое рашэнне?
— Прычын было шмат у 2010 годзе. Але ўсё ж галоўная прычына — апазіцыя не аб’ядналася. Я абсалютна шчыра не хацеў быць дзясятым кандыдатам з дзясятай стратэгіяй. І з няўменнем потым нейтралізаваць правакацыі спецслужбаў — апазіцыя так і не змагла зрабіць такую простую рэч.
— Вы сказалі, што апазіцыя ў 2010 годзе не змагла прадухіліць правакацыі спецслужбаў. Вы мелі інфармацыю, што такія правакацыі магчымыя і будуць?
— Я меў інфармацыю за паўгода да выбараў, казаў пра гэта ў прэсе, гаварыў пра гэта кандыдатам і лічыў, што мы павінныя быць гатовымі да правакацыяў. Але заўсёды, пачынаючы з Пазняка, калі мы клікалі людзей на вуліцы, мы мелі дружыны. Функцыя дружыны вельмі простая (падчас Плошчы 2006 года ў мяне было каля 150 чалавек) — пачынаецца правакацыя з кіданнем камянёў, з біццём вокнаў, проста бярэш правакатара за шкірку і аддаеш міліцыянту. Такую правакацыю вельмі лёгка нейтралізаваць. Выбух бомбы не нейтралізуеш, а гэта робіцца элементарна.
Не было дружыны. І ў гэтым, я лічу, віна апазіцыі. Улада робіць сваю чорную справу, і тут я бачу расійскі след у гэтай правакацыі. Выбары выйграла фактычна Расія: яна аддзяліла нас ад Еўропы. Цяпер Еўропа не мае сур’ёзнага ўплыву на сітуацыю ў краіне, апазіцыя разгромленая — прабеларуская, праеўрапейская. І наш суверэнітэт апынуўся пад яшчэ большай пагрозай.
Зараз галоўнае — ісці наперад, хоць памылкі старыя таксама трэба памятаць…
І непразрыстасць выбараў, у тым ліку, я і пра гэта казаў. Але ў 2006 годзе таксама былі непразрыстыя выбары, але тады я вымушаны быў ісці — мяне абралі адзіным кандыдатам.
— Але чаму ўсё ж вырашылі балатавацца цяпер?
— Перад тым як вырашаць — ісці ці не ісці, — трэба дакладна сфармуляваць: чаго ты хочаш дамагчыся? Якая мэта? Без гэтага ўсе спрэчкі — байкот, удзел, удзел да канца, часткова — не маюць сэнсу.
Я разумею байкот у тым сэнсе, што частка людзей хацела б паказаць ўладам сваё непрыманне таго, што адбываецца на выбарах: што яны недэмакратычныя, непразрыстыя, фальсіфікуюцца. І з маральнага гледзішча такі погляд мае права быць. Але мяне не цікавяць выказванні ў адрас улады, ацэнкі рэжыму — гэта ўсё
Самая вялікая праблема — стан беларусаў, іх душэўнае, палітычнае, сацыяльнае становішча. Большасць беларусаў — гэта відаць і падчас збору подпісаў — больш за палову беларусаў жалезна не верыць ні ўладам, ні апазіцыі, не верыць у сябе. Кажуць: хай бы хоць дзеці з’ехалі на Захад, можа, хоць там рэалізуюць сябе.
Калі такая апатыя, нявер’е, калі сумарны рэйтынг апазіцыі такі нізкі (нас падтрымлівае адзін з пяці), то нават на выбарах, якіх рэальна няма, трэба ставіць мэта — заваяваць гэтых людзей, даць ім крыху аптымізму. Паказаць ім, што мы ёсць, хоць нас
У 2006 годзе я ставіў мэту — кансалідаваць пратэстны электарат. І гэта
Калі гэта атрымаецца, то я ўжо буду адчуваць сябе пераможцам. Калі не пры падліках камісіяў і Ярмошынай, то хоць бы ў розумах людзей. Каб сказалі: нармальны мужык, правёў класную кампанію, і ён відавочна перамагаў. Я хачу гэтага дамагчыся…
— Ваш паход у дэпутаты вярнуў да жыцця абвінавачанні ў легалізацыі рэжыму Лукашэнкі, што гучалі напярэдадні прэзідэнцкай кампаніі 2010 году. Што Вы асабіста і рух «За Свабоду» легалізуеце паноўны рэжым. Контраргументы ў Вас ёсць?
— Ёсць, вядома. Я лічу, што легітымізаваць можна, калі пачынаеш быць лаяльным да ўлады, калі пачынаеш казаць тое, што б яна хацела чуць ад цябе. Я канструктыўны палітык — быў і ёсць, але ніколі лаяльным не буду.
У 2000 годзе вялікая частка апазіцыі (і я таксама ўдзельнічаў) байкатавала выбары, і ніколі ў выбарах, дзе мы ўдзельнічалі, улада ў вачах міжнароднай супольнасці не рабілася легітымнай. Заўсёды гэтыя выбары не прызнаваліся. Калі АБСЕ прыязджае і ацэньвае, то АБСЕ не ацэньвае ўдзел ці няўдзел апазіцыі, яны ацэньваюць выбары па фармальных працэдурах.
Я скажу нават так: байкот сёння, можа быць, нават больш спрыяе легітымацыі рэжыму, чым не байкот. Чаму? За байкот, згодна з НІСЭПД, выступае 14 адсоткаў. Яшчэ столькі ж ні ў што не вераць. Уявіце сабе: 30% дэмакратычна настроеных выбаршчыкаў не прыходзяць на выбары. Улада элементарна можа сказаць АБСЕ: лічыце галасы! І гэта з фармальнага гледзішча было б беспрэцэдэнтна: нарэшце дапусцілі ў святая святых — да падліку галасоў! Там выйграе чарговы кандыдат ад улады, які пры наяўнасці такога адміністрацыйнага рэсурсу сапраўды можа выйграць выбары. І тады выбары часткова могуць быць прызнаныя. Цалкам дэмакратычнымі яны ніяк не могуць быць.
Байкот якраз можа спрыяць таму, што ўлада дазволіць сабе расслабіцца. Няма адзінага рэцэпту. Але мне здаецца, байкотам яшчэ немагчыма змагацца за аптымізм людзей, за іх жаданне рэалізаваць перамены.
Тут, у Уручча, 90 адсоткаў насельніцтва (мы праводзілі сацыялогію) — за перамены, нават за рэформы (гэтага слова раней больш баяліся). Вераць ўладам усяго 17 адсоткаў. А хто ж тады будзе цягнуць гэтыя рэформы? Самі людзі? Ім абавязкова патрэбныя лідары меркаванняў. Таму я лічу, што байкот — гэта маральная пазіцыя, але з гледзішча выніку не палітыка. Яшчэ большы песімізм наступіць у выніку байкоту.
— Напярэдадні прэзідэнцкай кампаніі Вы спрагназавалі два варыянты развіцця падзеяў. Альбо Аляксандр Лукашэнка сыходзіць са сваёй пасады праз празмерныя эканамічныя цяжкасці, альбо рашаецца на дэмакратычныя рэформы дзеля супрацоўніцтва з ЕЗ — у гэтым выпадку ўжо праз год парламенцкія выбары пройдуць у адпаведнасці з міжнароднымі стандартамі. Не адбылося ні таго, ні другога, ды і трэцяга на даляглядзе не відаць…
— Такі шанец быў. Калі б не тая правакацыя, шанец на больш дэмакратычныя выбары быў бы. Не перапыніліся б даволі эфектыўныя ўзаемаадносіны з Еўрасаюзам. Ён гатовы быў падтрымліваць Беларусь у мадэрнізацыі, у інвестыцыях, у крэдытах. Але здарылася тое, што здарылася.
Але я ўсё роўна трымаюся ранейшага пункту гледжання, што ва ўлады засталіся два варыянты. Першы варыянт — паспрабаваць без Еўропы выйсці з эканамічнага і фінансавага крызісу, у што я не веру прынцыпова. Наша праблема не ў тым, якая цана будзе на нафту або газ, наша праблема ў канкурэнтаздольнасці прадукцыі: ці можам мы працаваць
Улада стаіць перад дылемай: ці прадаваць эканоміку Расіі, і тады мы апынаемся ў васальнай залежнасці, без эканамічнага і палітычнага суверэнітэту, ці пачынаць рэформы. Я лічу, што рэформы ўсё роўна трэба пачынаць у выніку круглага стала з апазіцыяй. Няхай апазіцыя не мае падтрымкі большасці, але і ўлада яе не мае. І такі круглы стол паказаў бы: тыя, хто адказны за краіну, хто думае пра краіну, а не пра самазахаванне, паспрабуюць краіне
Ці зробіць гэта ўлада — я за яе адказаць не магу, ці хопіць ў яе волі, розуму… Веру, што такі шанец у яе яшчэ застаецца. Калі няма — краіну чакаюць вельмі цяжкія выпрабаванні.
— Эксперты сцвярджаюць, што Беларусь знаходзіцца на парозе чарговага эканамічнага абвалу. Аднак Менск адштурхоўвае працягнутую руку дапамогі Еўрасаюза. Наадварот, рэжым забараняе беларускім міністэрствам і ведамствам удзельнічаць у Еўрапейскім дыялогу пра мадэрнізацыю з Беларуссю.
— Так, адштурхоўвае. Мэта цяперашняй палітыкі ўладаў — захаванне твару. Улада хоча паказаць, што яна нікога не баіцца. Ёй кажуць: вызваліце палітвязняў, яна ў адказ: не. Гэта абсалютна безадказная палітыка. Краіна пад пагрозай эканамічнага калапсу, а ўлада не робіць сур’ёзных стратэгічных крокаў, проста спрабуючы выжыць сёння, сёння раздаць працэнты, заўтра ўзяць крэдыт. І друкуе пустыя грошы, каб давесці сярэднюю зарплату да 500 даляраў.
Я спадзяюся, што шанец яшчэ ёсць. Не — здарыцца выбух, людзі не маюць лідараў меркаванняў, народ прадстаўлены сам сабе. Ці можа такі хаос прывесці да дэмакратыі, да эканамічнага поспеху?..
— Што Беларусь губляе, адмаўляючыся ад дыялогу з Еўропай?
— Мы губляем шанцы на поспех, шанцы на еўрапейскую будучыню. Я не кажу, што заўтра мы можам ўступіць у ЕС — ні яны не гатовыя, ні мы. Еўрапейскі шлях — гэта шлях да еўрапейскіх стандартаў. Хто супраць таго, каб жыць па еўрапейскіх нормах? Але для гэтага ў эканоміцы і ў палітыцы трэба правесці вельмі сур’ёзныя рэформы. Мы губляем месца пад сонцам, таму што крызіс абвастрае канкурэнцыю. Чаму Літва, Славакія, Польшча займаюць сёння на еўрапейскім рынку месцы, якія маглі б заняць мы? Навукаёмкая вытворчасць — гэта нашая сфера, бо нашая Акадэмія навук вельмі сур’ёзная ўстанова. Мы маглі б будаваць новыя вытворчасці. І дзе гэтыя вытворчасці? Новых — няма, яны магчымыя толькі ў супрацоўніцтве з Еўропай, якое будзе толькі тады, калі мы наладзім адносіны, выпусцім палітзняволеных і зробім крокі да лібералізацыі.
Я спадзяюся, што рэформы ўсё ж неўзабаве пачнуцца, бо час бязлітасны да такіх краінаў, як Беларусь. Мы можам пазбегнуць памылак, якія рабілі новыя сябры Еўразвяза (Прыбалтыка, Польшча, Славакія, Чэхія), тады мы можам зрабіць хутчэй тое, што яны рабілі даўжэй. Але для гэтага патрэбная разважлівая сур’ёзная палітыка. А мы — у поўнай самаізаляцыі, адгарадзіўшыся Берлінскай сцяной ад Еўропы.
— Давайце вернемся да парламенцкай кампаніі. Як і падчас прэзідэнцкай, апазіцыя не мае адзінай стратэгіі, таму ідзе на выбары трыма калонамі. Да таго ж пасля прэзідэнцкай кампаніі апазіцыя папросту раздушаная. Усе тры калоны атрымаюць свой вынік. Чаму апазіцыя і цяпер не змагла дамовіцца?
— Дрэнна, што мы не аб’яднаныя. Хоць я не бачу катастрофы ў тым, што ўсе мы гаворым пра адсутнасць рэальных выбараў. У ацэнцы выбараў мы адзіныя.
Розныя групы могуць ставіць розныя мэты, і я не бачу ў тым вялікай катастрофы. Галоўнае — не ствараць у апазіцыі атмасферу варожасці, не вінаваціць адно аднаго ў здрадзе, не дзяліць на маральных і амаральных. Важна быць асцярожнымі: адносіны лёгка сапсаваць, а заўтра ўсё роўна трэба быць разам. На прэзідэнцкіх выбарах трэба быць толькі разам — калі змагаемся з аўтарытарным рэжымам. Таму я заклікаю да прыстойнасці, да самавітасці і ўзаемнай павагі. Дарэчы, у сваіх адказах на абвінавачванні і на бруд я ніколі не выкарыстоўваю тыя ж самыя метады.
— Уявім сабе немагчымае і дапусцім, што Вы трапляеце ў Палату прадстаўнікоў. Адмовіцеся ад мандата?
— Калі я пайду да канца і
— Значыць, Вы яшчэ не вызначыліся, ці пойдзеце да канца?
— Не, гэта будзе зроблена ў канцы у залежнасці ад розных фактараў.
— Вы не баіцеся, што калі Вы трапіце ў Палату прадстаўнікоў, Вас назавуць прадстаўніком фракцыі генерала Зайцава?
— Я ведаю, што такія абвінавачванні будуць. Але пройдзе паўгода — і будзе ясна, з якой фракцыі гэты чалавек. Я быў, ёсць і буду ў дэмакратычнай фракцыі. Для мяне вельмі важна, каб маім дзецям і маёй унучцы за мяне не было сорамна.
І ім не будзе сорамна.
Але мы гаворым пра рэчы, якія наўрад ці рэальныя на гэтых выбарах. Але лічу: або жорсткая рэвалюцыя і канфрантацыя на плошчах, або змяненне сітуацыі праз выбары. Еўропа паказвала розныя прыклады. Значна лепш, калі мірным спосабам, праз круглыя сталы (Польшча), і значна горш, калі адна кроў спараджае наступную кроў (Румынія). І Румынія да сённяшняга дня знаходзіцца ў значна горшым
— Як пройдзе гэтая кампанія, ужо відавочна. Але што стане з краінай і з намі пасля кампаніі?
— Я выдатна ведаю, што беларусы вартыя еўрапейскага ўзроўню жыцця па працавітасці, адукацыі, яны — людзі даволі высокай культуры. Любы прадстаўнік Еўрапейскага Саюза (з кім бы я ні сустракаўся), асабліва тыя, хто працаваў у дыпламатычным корпусе, скажуць: калі заўтра ўстала б пытанне пра чарговае пашырэнне Еўрапейскага Саюза, то менавіта Беларусь была б першай. Не Ўкраіна, не Грузія, не Малдавія — па многіх параметрах мы былі б першым прэтэндэнтам.
Але ёсць адзін знак, які кіроўцы называюць «цагліна». Пакуль у нас будзе дыктатура — шанцы на еўрапейскае развіццё ў нас нулявыя. На шчасце, дыктатуры прыходзяць і сыходзяць, а народ застаецца. Больш за ўсё мне баліць, што з’язджае моладзь…
