Невядомая дата
Колькi я нi пытаўся ў сваiх знаёмых, пераважна людзей абазнаных у беларускай культуры, што для iх значыць дата «17 сьнежня», нiводзiн не зразумеў — што я маю на ўвазе? Ну як жа! Дзень беларускага кiно! Некаторыя перапытвалi — а што, у нас такое ёсьць? Кажуць «ёсьць», i таму кiну нават 73 гады, радваўся я рэдкай магчымасьцi блiснуць эрудыцыяй. Менавiта тады, у 26-м годзе кiраўнiцтва савецкай Беларусi прыняло рашэньне здымаць сваё кiно.
Я зрабiў намаганьне ўзгадаць свае любiмыя стужкi вытворчасьцi «Беларусьфiльма». Не набралася i дзясятка. «Залаты ключык», «Я родам зь дзяцiнства», «Праз могiлкi», «Людзi на балоце», «Чужая бацькаўшчына», «Дзiкае паляваньне караля Стаха», «Iдзi i глядзi». Напэўна, усё. Прычым, цалкам беларускiмi можна назваць хiба толькi стужку Рыбарава ды тураўскi фiльм «Праз могiлкi». Яго, дарэчы, ЮНЭСКА ўключыла ў сьпiс ста лепшых кiнастужак усiх часоў ды народаў. Шчыра кажучы, няшмат за сем дзясяткаў гадоў. Але, аказваецца, i ў апошнiя гады ў нас працягвалi здымаць сваё iгравое кiно. Гартаючы каталёг «Белорусские фильмы 94-96 годов», я нiяк не даваў сабе рады — калi ж я пабачу фiльм «На чорных лядах», зьняты паводле апавяданьня Васiля Быкава ды прысьвечаны слуцкiм паўстанцам, цi стужку «Птушкi бяз гнёздаў», падмуркам для якой стала «Споведзь» Ларысы Генiюш. Магчыма што й нiколi. Тое, што даводзiлася апошнiм часам бачыць у кiнатэатрах пад маркай беларускай кiнастудыi, не выклiкала нiчога акрамя жалю. Добра памятаю сваю крыўду ад таго, як можна сапсаваць дзiўную казку, цi то з-за беднасьцi, а хутчэй з-за невалоданьня матэрыялам. Менавiта так я ацэньваю апошнюю працу Вiктара Турава «Шляхцiц Завальня». Я таксама паглядзеў, як можна зганьбiцца, будучы гаспадарамi, на ня самым прэтэнцыёзным фэстывалi «Лiстапад», дзе самай бяздарнаю стужкай была «Бег ад сьмерцi» вытворчасьцi «Беларусьфiльма».
Цi застанецца гэтая дата — 17 сьнежня, дарэчы, зацьверджаная як дзень кiно лепшым сябрам беларускiх кiнематаграфiстаў, у пантэоне нацыянальных датаў — адказаць цяжка. Асаблiва пасьля яе сьвяткаваньня ў кiнатэатры «Масква». Калi б я спазьнiўся цi наогул ня ведаў — што яны тут сьвяткуюць, я б падумаў, што зноў iдзе нейкае чарговае сьвята ўраджаю. Але я чэсна адслухаў сьвяточныя прамовы зь енкам па «некалi вялiкай кiнематаграфiчнай дзяржаве». Я мужна адседзеў на дэманстрацыi нацыянальнага калярыту народным ансамблем з Iнстытуту культуры. У памяцi нават засталася разынка беларускага гумару, прыпеўка «палюбiла рэкецiра, а ён вечарам ня змог, у яго вiдаць граната разарвалась памiж ног». Але выпрабаваньня кiном я ня вытрымаў. Давалi глупую камэдыю, сцэнар якой напiсаў нейкi бiзнэсмэн, якi аплацiў яе здымкi, а сам, вядома, зьняўся ў галоўнай ролi. Калiсьцi гэта называлася «Алё, мы шукаем таленты», цяпер таленты знаходзяцца разам з грашыма.
Калi небудзь, сказаў мой сябра, з кiнатэатру «Масква» мы зробiм нацыянальны кiнацэнтар. Я падзяляю ягоны аптымiзм, таму што лiшнi раз пераканаўся — адсутнасьць грошай — рэч нашмат менш пераадольная, чым адсутнасьць амбiцыяў. I занадта шмат на гэтай зямлi сюжэтаў i фактуры, каб не спакусiцца аднойчы зьняць сапраўднае вялiкае кiно.
Зьмiцер Бартосiк
