Прага заўтрашняй цытаты
Iншым часам у мяне ўзьнiкае ўражаньне, што наша лiтаратура ад часоў першай «Нашай Нiвы» нiчога вартага цытаваньня не нарадзiла. Прычым не адмыслова адшуканай цытаты дзеля большай важкасьцi ўласнае думкi, а таго, што напрошваецца на язык мiжвольна. I амаль усё, што лавiла маё вуха ў размовах зь сябрамi, было напiсанае амаль сто гадоў таму. «Няма таго, што раньш было», — з тэатральнай скрухаю ў голасе кажа мой сябра, аглядаючы палiцы пiвярнi i не знаходзячы на ёй беларускiх гатункаў. Другi, штурмуючы набiты аўтобус, любiць уставiць «Падымайся зь нiзiн, сакалiна сям’я». Што цiкава, дапамагае. Падымаюцца з радасьцю. Асобная тэма — эпiтэты на адрас роднага народа. Тут нашыя клясыкi пашчыравалi ад душы, даючы нам, сёньняшнiм, магчымасьць не займацца хаця б гэтым —абуджэньнем уласнага люду з гразi, з каленаў, зь ярма, з лапцёў i да таго падобнага. Ды, разам з тым, пры кожным зручным выпадку згадваем i што «сьляпы, быццам крот», i «дурны, як варона» ды iншыя красамоўнасьцi, ад якiх любы нармальны чалавек моцна засумняваецца — а цi сапраўды ён здаровы? Нiбы пратэстуючы супраць гэтага лапцюжнiцтва, цi, можа, успрыняўшы яго як асабiстую абразу, мой трэцi знаёмы пры кожным адпаведным выпадку не бяз гонару кажа — «хай я дурны, але ж мужык». Але ж клясыкаў ня судзяць. I цытуем мы iх не таму, што яны клясыкi, а клясыкi — таму што мы цытуем.
Цiкава, што ў нашанiўскiм сьпiсе ста лепшых кнiг няма прозьвiшча Аркадзя Куляшова. Аднак зь якою б гiронiяй мы нi прыгадвалi юнака, што «цьвёрда трымаўся на дапросе», той юнак перажыве нас i нашыя прагнозы. Асабiста мне падабаюцца Куляшоўскiя лiрычныя радочкi «пайшла ты, любая, пад гоман жоўтых сосен». Не з адною любаю я такiм чынам разьвiтаўся, але крыўдаў не было. Усё ж клясыка! А адно клясычнае выказваньне суправаджае нас ужо больш за стагодзьдзе. Тое, пра «не пакiдайце, каб ня ўмёрлi». Невядома, колькi ж стагодзьдзяў нас чакае пад такiм жыцьцесьцьвярджальным лёзунгам. Магчыма, пакуль не памрэм.
Адкуль гэткая беднасьць? Ад нашай нецiкавасьцi да ўласнай афарыстыкi? Цi ад нашай ляноты зрабiць удалы сказ крылатым? У адсутнасьць годнага матэрыялу я ня веру. Веру, што ўдала напiсанае слова ў дзясяткi разоў узмацняецца, калi становiцца ўдала, да месца й не аднойчы прамоўленым. Я таксама схiльны думаць, што характар нашых цытатаў служыць сваеасаблiвай афарбоўкай нашага часу, цi ягоным знакам. I з асьцярожнаю радасьцю ўсё часьцей заўважаю, як шэрыя колеры «кутка цемнаты» патроху саступаюць месца «маёй краiне пад белым сьцягам». Таму што — «наша, не чужое». Таму што — «былi, ёсьць i будзем». Таму, урэшце рэшт, што «з намi анёл абаронца, з намi Божая мацi».
Зьмiцер Бартосiк
