Iгар Сiдарук
Пяць хлябоў з Дабравесьця
Апавяданьне
Была змрочная ранiца.
Дзецi хацелi есьцi. Яшчэ зь вечара. Не, ня зь вечара. Дзецi хацелi есьцi заўсёды, колькi сябе памяталi. У хаце даўно не было анi калiўца, анi скарынкi. Але яны яшчэ памяталi, як выглядае ежа.
Асаблiва iм падабаўся хлеб. Звычайны чорны хлеб, якi дзецi любiлi ўмакнуць у ваду i, калi ў хаце вадзiўся цукар, пасыпаць iм зьверху. Калi цукру не было, яго замяняў пясок. Пясок хрумсьцеў на зубах ня горай за цукар. Ды, бадай, i смакам амаль не адрозьнiваўся ад таго жоўта-шэрага сыпунку, зь якiм, калi выпадала такое шчасьце яны раскашавалi дзень, а то й два.
Яшчэ дзецi любiлi звараную неабранай бульбу. Тады яны хапалi яе гарачай з казанчыку ды, прагна абiраючы халоднымi танклявымi пальцамi пяклiвае шалупiньне, з насалодаю запiхвалi сабе ў рот, апякаючы языкi ды паднябеньнi, анi не зважаючы на гэта. Калi ж казанчык пусьцеў, а люты голад усё роўна сьцiскаў да шаленьня маленькiя каўтунчыкi, тады дзецi давалi рады й шалупiньню, няхай ужо й астыламу, аднак з тае прычыны зусiм не страцiўшаму свае смакаты. Але праўдзiвая бульба ў iх хаце вадзiлася рэдка. Часьцей — усё тое ж шалупiньне, калi яго шчасьцiла назьбiраць па якiх сьметнiцах ды проста — па загаджаных пустках, яшчэ не аблажаных, не абгледжаных такiмi ж, як яны, галечамi. Бывала, што мацi проста кiдала ў кiпень тоўчанае жалудовае карыцы, i тады дзецi мусiлi ласавацца тым варывам, як дзень таму з насалодаю частавалiся бурачковаю гнiлою таўчанкаю...
Аднак на гэты раз справа выглядала зусiм кепскаю. Ежы ў хаце не было ўжо тыдзень цi болей: нiхто зь сямейцаў проста ня памятаў, калi ды што ж такое яны елi ў апошнi раз. А тут, як на тое лiха, самая маленькая двухгадовая Ганначка занядужала ды пачала зыходзiць проста крываваю бягункай. Выклiкалi дохтара. (Мэдыцына па-ранейшаму заставалася бясплатнаю, i гэта лiчылася цi не найбольш ганаровай заваёвай цяперачаснага ладу...) Таўсмаценькi дохтар, прымружыўшы вока, агледзеў Ганначку, з абыякавым зацiкаўленьнем пацiскаў ёй на жывоцiк ды абвесьцiў бацькам свой катэгарычны вырак: калi дзiця не пад’есьць уволю, прычым пажадана, каб гэтым уволiстым жратвом была посная гавяда, а яшчэ лепей, сьвiнячае сэрцайка, ды пад маркоўнаю полiўкаю, ды каб зелянiны паболей-паболей!, а гарчычка-хрэнчык — гэта ўжо само сабою; то жыць ёй засталося... самi ведаеце колькi дзён.
«А калi ня ведаеце, то скажу проста, — безапэляцыйна абвесьцiла раённае мэдычнае сьвяцiла. — Жыць вашаму чарвячочку засталося сама болей дванаццаць гадзiнак. Ну, можа, трынаццаць, калi ўжо па максымуму!..» I сьвяцiла, хукнуўшы ў пусты кулак, у якiм, да свайго неабмежнага дзiваваньня, анiчога не намацала, расчаравана выкацiлася зь iхнага бядотнага жытла пакутаў.
Мацi, глянуўшы на амаль што згаслую Ганначку, была захлiпала-загаласiла, але бацька гыркануў на яе так, што яна толькi спуджана залыпала павекамi ды ўраз сьцiшылася. «Сэрца дык сэрца», — толькi й вымавiў бацька.
I вось надышла тая самая змрочная ранiца. Тая ранiца, калi дзецям ужо схацелася есьцi так, што, здавалася, жываты зараз палопаюць, а пустыя кiшкi наматаюцца вакол бэлек пад стольлю. I толькi маленькай Ганначцы не хацелася ўжо анiчога. Яна ляжала ў рызьзi на бацькоўскiм ложку, i ейнае адно паўрасплюшчанае пустое вочка не малiла нават аб лiтасьцi. Аднак Ганначка была яшчэ жывая. Яна цiха й часта, амаль незаўважна, дыхала, але гэты подых з кожнаю хвiляю згасаў, паволi падбiраючыся да самай апошняй рэшты...
Мацi нешта ўнесла ў пакой i, хаваючы вочы, паставiла на настольнiк. Дзецi нясьмела пацягнулiся да стала. Гэта былi дзьве талеркi, накрытыя адна адною. Малыя нават нiчога не запыталiся — такiм шаленскiм, такiм неабмежным было дзiцячае зьдзiўленьне, а можа, бадай, захапленьне. Мацi, хвiлю памарудзiўшы, зьняла верхнюю талерку-накрыўку, i дзецi ледзь ня ляснулiся на падлогу. Неверагодны пах сьвежазваранага мяса адначасна тонка расшырыў i сакрушальным кувадлам ударыў па iхных наздрынах. I яны ўбачылi, убачылi на ўласныя вочы: на нiжняй талерцы ляжаў ладны, мускулiсты кавал таго, чыя доля вызначался толькi адным: быць зьедзеным, зжэртым, праглынутым, згрызеным, згаманым, стопчаным, пракаўтнутым, зжаваным, расшкамутаным, стрэсканым, злопаным i прычым неадкладна. Дзецi нават спужалiся: так нерэальна, нават так мiстычна было ўсё гэта. I яны маўчалi, са страхам, не, нават з жахам уваччу шырака пазiраючы на талерку зь мясам.
А мацi, гэтак жа моўчкi, узяла ў рукi тонкi двухрогi вiдэлец ды тонкi даўгi нож-сталовец i пасунула талерку блiжэй да сябе. Ейныя рукi дзелавiта рэзалi-кроiлi дымна-сакаўную страўнасьць. Нож мякка ўваходзiў у пяшчотную тканку мяса, яно рэзалася свабодна й лёгка, жылкi ды белы тлушч пад тонкiм лязом сталоўца цiха разрывалiся й разыходзiлiся, адкрываючы воку карычневата-блакiтную iснасьць варыва. Мацi паклала перад кожным па тонкiм скрылi, не забыўшы кожнага папярэдзiць, каб еў нетаропка, не глынаючы цэлымi кавадламi. Найболей пяшчотны ды сакаўны кавалак яна падхапiла вiдэльцам i хуценька панесла, падтрымлiваючы рукою пад нiз, каб не звалiўся долу, да ложку, на якiм памiрала Ганулька.
— Еш, дачушка, еш! — толькi цiха вымавiла мацi, кранаючыся цёплым мясам сшэрхлых вуснаў дзiцяцi, ужо бяз хоць бы якое надзеi.
На дзiва, Ганначка заварушылася, затрапятала, расплюшчыла вочы. Яна асьцярожна разьляпiла ссохлыя вусны, пацягнулася ротам да дымнае стравы.
— Што гэта? — раптам здолела вымавiць зьнясiленае дзяўчо.
— Гэта сэрца, дачушка...
— Якое смачнае!.. — сказала Ганулька, зь цяжкасьцю глынаючы амаль неразжуты кавалак стравы. — А можна яшчэ?
— Можна, можна, а як жа!.. — замiтусiлася мацi, памкнуўшыся да стала, дзе астатнiя дзецi яшчэ не прыкончылi едзiва. Яна адрэзала такi ж тонкi скрыль ад таго, што заставалася, i хуценька вярнулася да Ганулi. Цяпер у вачох дзiцяцi было заўважна ўжо болей жыцьця ды, адпаведна, прагнасьцi. Яно ўжо ня так душылася мясам, а таму прыкончыла дугi кавалак многа хутчэй, чым першы.
— Ну гэта ж i праўда смаката, матуся! — лагоднела ды сьвятлела аблiчча Ганначкi. — А дзе татка? — раптам спытала яна.
— Татка?.. Ваш татка... — але ня здолела вымавiць да канца ўсе словы мацi, усхлiпнула голасна, выхапiла з-пад бруднага фартуху нейкую паперчыну, пачала шкамутаць ды смаркацца ў яе.
Усё раптам паднялося-завiхурылася ў галаве няшчаснае, зьнясiленае жанчыны: i апошнiя карткi на няiсныя крупы ды на гарэлку, i пяць хлябоў ды дзьве рыбiны з кнiжачкi Дабравесьця, зачытанай iмi доўгiмi нуднымi вечарамi да дзірак, i тая акрываўленая сякера пад лаўкаю, i суседка — вялiкая аматарка пяцёх лыжак зацiркi на дарэмшчыну, i выбарчыя ўчасткi зь бязьмежжам местачковага пiва ды польскiх селядцоў, якiх некаторыя адважвалiся-такi купляць у складчыну, а потым, дзелячы iх на шматку бруднае газэцiны з выяваю ўсьмешлiвага прэзыдэнта, сварылiся да голае крывi, каб толькi не займець самую ненаедную частку — касьцiсты голаў, i той разрабаваны эшалён на станцыi, дзе ў велiзарных лядоўнях былi адно скалелыя сабакi, сабакi, сабакi, бясконцая чарада вагонаў адно толькi з сабакамi, сярод якiх дзе-нiдзе траплялiся, аднак, струпянелыя пацукi й нават каты, i тая тужлiвая ноч, калi бацька, ужо ня могучы нават дыхаць ад роспачнае, пачварнае iснасьцi, стаяў з нажом над сьпячаю дзятвою, а яна, ашалелая мацi, зь бязгучным енкам вiсела на ягонай руцэ...
Дзецi толькi нiжэй унурылi галовы ды больш шпарка запрацавалi скiвiцамi...
Аднак празь нейкую хвiлю мацi, прыкрываючы рот, пудлiва сьцiшылася, адвярнулася да вакна i пачала разгладжваць скамечаны аркуш. «Чыстасардэчнае прызнаньне» — было выведзена ўверсе старонкi ня надта роўнымi лiтарамi.
Заўтра яна перапiша яго нанава i панясе ў местачковы пастарунак. А сёньня...
Сёньня ўрэшце дзецi наелiся.
