Epoxa Lukashenki*
Andrej Dyn’ko
Nasuprac’ viezhau Pryvakzal’naj ploshchy, symbaliau savieckaj Bielarusi, pomnikau stalinskaj imperyi, spieshna budujecca vakzal — suchasny (nu, tol’ki na hadou 20 adstaly ad arxitektury inshaha svietu), prastorny, funkcyjanal’ny (prynamsi, u prajekcie), prystojny... bol’sh-miensh prystojny. Na Kastrychnickaj ploshchy (biezzahanna litaraturnaja nazva) adchyniajecca manstruozny Palac, marmurovy shlіager dauno minulyx dzion. Nieuzabavie nad centram Miensku paustanie vysoznaja kamunikacyjnaja viezha, nie da paraunannia z niagieglymi zalatahorskaj i toju, shto staic’ u dvary za budynkam teliebachannia, jakija xorasha hliadziacca tol’ki kali ix axutvaje viecharovy tuman, chyrvanavaty ad haradzkix ahniou. Niasviski palac xutka stanie rezydencyjaj prezydenta, symbaliem ulady, a u perspektyvie — dziarzhavy.
Pobach — drabniejshyja prajekty, nia miensh znakavyja: adbudova Mienskaj ratushy, carkvy Sviatoha Duxa na placy Voli, Vierxniaha horadu i h.d. Usie hetyja budouli abjadnouvaje ix legitymacyja i vartasc’ dlia bielaruskaj identychnasci.
Vos’jany — piershyja vialikija prajekty epoxi Lukashenki.
Niekatorym uladaram asabliva karciela pakinuc’ pa sabie vielichny slied. Takimi byli Louis XIV i hietman Mazepa, Usiaslau Charadziej i Barys, shto paraskidau kamiani. Takija zadumy zauzhdy vyklikali supiarechlivuju reakcyju — uzhadajma xiba Francois Mitterrand-a z jahonymi Louvre-am i piramidaj, Opera-Bastille, rajonam Defence i Bibliotheque Nationale.
Na takoje zamaxvajucca tol’ki u klasychnuju epoxu abo epoxu ambitnyx pretenzijau na vielich. U epoxu, jakuju mozhna nazvac’ epoxaj.
Biazhluzda bylo b pisac’ pra «epoxu Muraviova-Vieshal’nika», Masherava ci Sliun’kova — im brakuje cel’nasci j samastojnasci. Ciazhka, darechy, nazvac’ epoxaj i toje mizhchassie, kali uladu dlia bielarusau symbalizavali Shushkievich i Kiebich, hady ekanamichnaha zaniapadu, saslabliennia imperskaha centru j deklaravanaha adradzhennia tutejshasci. U tyja hady byli raspachatyja adbudovy: Mirski zamak, Mienskaja katedra, Mahiliouski kasciol sv. Stanislava, padrobka kryzha Eufrasinni — za usim hetym stajala slova «adradzhennie». To nasamrech byu chas, spryjal’ny dlia restauracyjau i dlia malyx spravau: nievialichkix pomnikau, jak pomnik Drazdovichu pierad Trajeckim pradmiesciem, Hareckamu na placy Voli, dy inshyja, kamernyja, suvymiernyja z navakolliem.
Minimalizmam, strymanasciu paznachanaja bol’shasc’ artefaktau toj pary — varta uziac’ u ruki chasopisy «Krynica» abo «Frahmenty», afarmliennie jakix bylo zadumanaje tady. Inshy raz hety minimalizm padajecca prosta ubohim — zhadvajecca scenahrafija pastanovak «Carmen» abo «Rigoletto» u Bielaruskaj opery.
Hetaksama, adzin z maix siabrou dzialiusia svaimi urazhanniami ad pinihinskaha spektakliu «Art». «Uzho da taho papiarok horla staic’ usia hetaja prostasc’-dvuxkoliernasc’-troxvymiernasc’, da taho xochacca niechaha manumental’naha, vielichnaha», — kazau jon. — «Bo zh pytannie ciapier staic’: byc’ ci nia byc’».
U Lukashenki taksama josc’ niezadavolienaja praha vielichy. Jahonaja epoxa pachalasia gigantychnym Kishchankavym «gabelenam stahoddzia» z ikanizavanym prezydentam u centry.
Kidajecca u vochy ekliektychnasc’ taho, shto robicca za Lukashenkam: palitychnyx, ekanamichnyx, idealahichnyx stratehijau, arxitekturnyx planau, estetyki — tut i adbudova shklouskaj ratushy z nahody charhovyx dazhynak (pierakladzicie slova «dazhynki» na rasiejskuju abo anhiel’skuju movy uciamna dlia suchasnaha chytacha), i dabudova marazmatychnyx mauzalejau byloj epoxi, i buduchy napauKreml’-napauVersal’ u Niasvizhy. Usie hetyja raznarodnyja prajekty luchyc’ halounaje — intencyja, jakuju u ix ukladajuc’. Eklektyku, fragmentarnasc’ i svieckasc’ vialikix prajektau bielaruskaj ulady asabliva vyrazna vidac’ u paraunanni z znakavymi budouliami susiedziau: Sviata-Mixajlauskim zalatavierxim saboram u Kievie dy xramam Xrysta Zbaucy u Maskvie.
Lukashenku jak staulienika peunaha hramadzkaha sloju, jak ashukanca, xochacca paraunac’ z francuskim imperataram Napoleonam III (tady, darechy, taksama pa-svojmu prahli vielichy: vaz’micie estetyku Grande-Opera, vialikix bulvarau i troxi pazniejshaj bazyliki Serca Isusava).
Lukashenka-prezydent byu tryjumfam «lukashenki»-nihilista, takoj sabie razbural’naj slavianskaj punk-mental’nasci. I vos’ hety biesprasvietny nihilizm, hetaje piachornaje imkniennie adharadzicca ad sviatla, svietu, pachynajuc’ pieraciakac’ u zhadannie grandeur-u, u imkniennie znakami paznachyc’ svoj novy paradak. «Slavianski sajuz ad Adryjatyki da Cixaha akijanu z stalicaj u Miensku», — heta taksama autentychny grandeur.
Usiu nashu neuratychnuju systemu vietram vyhaniaje na pratoki. Epoxa vymahaje fundamental’nyx zadumak.
*З волi аўтара тэкст друкуецца экспэрымэнтальнай беларускай лацiнкай. Прынцыпы такога прывапiсу былi прадстаўленыя ў «НН» 15”1998.
