Марыя Роўда. Няма Сонi паратунку (проза)

Марыя Роўда

НЯМА СОНI ПАРАТУНКУ

Калi б я, як мая бабуля Соня, жыла ў век чорна-белых фатаздымкаў, я б магла зманiць сваiм унукам, што ў маладосьцi была брунэткай. Але насамрэч у мяне зараз даўгiя сьветлыя валасы й твар ня вельмi даверлiвай коткi. У мяне зялёныя, з жоўтымi кропiнкамi, вочы й ледзь заўважны знак на левай шчацэ: чырванаватыя адбiткi кончыкаў пальцаў. Калi мая мацi была цяжарная, яна наступiла на качку й зь перапуду схапiлася за шчаку — праз гэта я й жыву цяпер з гэтай адмецiнай. Шчыра кажучы, яна мне ўва мне больш за ўсё падабаецца: ува ўсiх ёсьць галава, вушы, вочы, нос, рот i ўсё астатняе — гэта звычайна й ненадзейна. Ненадзейна ў тым пляне, што толькi знак супакойвае мяне, калi раптам вынырвае з нутра самага глыбокага страху сумненьне: «Цi я — гэта я, альбо я ёсьць некiм iншым?» Праз свой знак я магу ўспрымаць сябе ўсур’ёз. Калi здараецца нешта жахлiвае: няшчасьце, не шанцуе альбо яшчэ якая брыда, — i думаеш адразу: «Так не бывае. Гэта не са мною. Гэта занадта дрэнна, каб быць праўдай», —дастаткова дастаць люстэрка, паглядзецца ў яго й зразумець, што ўсё гэта насамрэч, што ўсё гэта са мной. Але тое й добра: са мной здараюцца рэальныя непрыемнасьцi, якiя патрабуюць рэальнага рашэньня ад мяне, як ад рэальнай асобы. Я сапраўдная — я ня цацка ў нечых нягеглых руках альбо сон бадзялага пудзеля. Я адметная, а значыць, я йсную.

I хаця ў сенцах зараз цёмна, i ў якiм-небудзь палонiку сябе ня надта што разгледзiш, я ведаю дакладна, што я ёсьць: я гляджуся ў сэрца засьмяглага страснага ветру, якi разьбiваецца грудзямi аб дах, каб дапасьцi да мяне.

А я вару ў сенцах каву й мэлянхалiчна разглядаю апэльсiн на палiчцы. Сярод нажоў, драчак i закатвальных машынак. Засохлы й закiнуты, непатрэбны цяпер ужо нiкому. Вось так i каханьне хоць-калi, як апэльсiн, якi своечасова ня зьелi. Спачатку адкладалi на потым альбо пакiдалi iншым. А затым ён загнiў, але выкiнуць было шкада, i застаўся ён засыхаць, каб аднойчы нечакана напоўнiць сенцы незабыўным пахам цэдры. У пятнаццаць хвiлiнаў на шостую, калi я звычайна п’ю каву (вясною — у дварышчы, як зараз), калi няма каханьня й нянавiсьцi таксама няма. I толькi аблокi ладзяць у небе нейкую няўцямную батлейку цi то пра мiнулае, цi то пра будучыню. Толькi мне гэта ўсё роўна: я не хачу ведаць нi аднаго, нi другога, — няхай сабе плывуць. Я й сама плыву цяпер праз свае днi, як вялiзны пусты-пусты шар. I ў самай сярэдзiне — маленькае-маленькае сэрца... Не, зусiм ня гэтак: разьдзьмутае, набрынялае сэрца, абторканае стрэламi Купiдона, дзiдамi помсты, шпiлькамi крыўды й падобнае да тоўстай гультаяватай падушкi для йголак.

Пастаянства непастаянства аблокаў — гэта я й маё жыцьцё.

Хаця насамрэч я не жыву — я толькi расстаўляю й разглядаю дэкарацыi свайго жыцьця й распытваю пра iх у суседзяў. А для астатнiх я — эўфэмiзм на задворках чужых пастскрыптумаў. Для iх я прайграла, як толькi прыехала ў вёску. I тым больш —калi запрасiла iх на Каляды на нашу п’есу.

Я напiсала яе ў самым пачатку кастрычнiка, калi асталявалася тут. У мяне нават хапiла вар’яцтва чытаць яе па вечарах Вiктусю з Махмудам i дзяўбцi потым: «Зразумейце, мае героi —гэта я, але я — гэта не мае героi. Мае п’есы як яшчаркi, якiя сноўдаюць па маiм целе, i калi да iх нехта дакранаецца, яны пакiдаюць на мне свае хвасты...» Мае слухачы па прымусу вагалiся памiж пашанай да мяне й палутара лiтрамi cамагонкi ў бутэльцы з-пад кока-колы. — «Вазьмi больш!» I мы бралi.

А п’еску гэную мы паказалi перад cваiмi й гасьцямi на Новы год. Гралi ў ёй я, Вiктуся, Махмуд i цётка Каця. Цётка Каця хацела сабе галоўную ролю, бо ў дзяцiнстве сьпявала ў хоры й мела «найвыдатнейшы артыстычны талент», але нiяк не магла стрымаць сьлёзы, калi прамаўляла словы. Па-праўдзе, я таксама плакала, калi пiсала ўсё гэта, але нiчога ня зробiш — прыйшлося ратаваць сытуацыю й загартоўваць характар: сыграць саму сябе яшчэ раз.

На спэктаклi прысутнiчалi:

— 5 бабак i 2 дзяды зь вёскi Зарэчча (усе, хто мелiся там у наяўнасьцi); — 2 п’яныя пастухi зь вёскi Cтаткi — бацькi выканаўцаў мужчынскiх роляў; — пачэсны камбайнёр калгаса —Дрыла; — мае бацькi з выразам абсалютнага жаху на тварах i надзеяй, што Бог на мяне не забудзецца; — мая чырвонашчокая сястра ў дарэмным пошуку кумпяка; — мая сяброўка-рэжысёр: «Вялiкi дзякуй! Гэта так шчыра, так натуральна! Сапраўднае жывое мастацтва!»

Дзiва што: Вiктусевы мэталiчныя пярэднiя зубы — гэта ня грым, а сумная рэчаiснасьць...

... Тым ня менш, я да самага сакавiка пiсала Вiктусю лiсты. Азяблыя, яны ляжалi халоднай кiпай у блакiтнай скрынi з надпiсам «Пошта», бо паштарцы не было як хадзiць зь вёскi ў вёску празь сьнег. А Вiктуся штодзень сядзеў у мяне за вячэрай i распавядаў пра лясьнiцтва, пра лес, пра лiсiчкi ў 55-м квартале, i па колькi прымаюць чарнiцы ўлетку. А я ўсё тлумачыла ў сваiх пiсьмах пра сябе, пра былое жыцьцё, пра Кiрыла, пра тое, што было да яго. Але што нашыя прызнаньнi? Усё роўна яны падаюць, як камянi ў ваду. Нехта бугае iх абдумана й трапна. Нехта пускае каменьчыкi рыкашэтам. А я ня ўмею нi так, нi гэтак. У мяне яны сыплюцца й сыплюцца бяз глузду скрозь пальцы, i я нiколi ня ведаю, што значаць гэтыя прызнаньнi для тых, каму я iх раблю...

I калi Вiктуся нарэсьце начытаўся маiх недарэчных споведзяў, ён прыехаў на ровары, у лясьнiцкай форме, i злосна, але справядлiва сказаў: «Я, канечне, за любоў, але гэта ужо бл-дзтва». Баюся, ён меў рацыю: я, здаецца, так i не змагла забыць Кiрыла, i я нiколi не была свабоднай за ўвесь гэты час. Канечне, мне было добра й я спазнала натуральны лад жыцьця, але ўсё часьцей i часьцей я адкрывала п’есу на тым месцы, дзе Соня адчыняе на ноч фортку й бачыць, як выяжджае з двара таксоўка. I кожная машына за занавешанымi шторамi потым здавалася Сонi таямнiчай утульнай таксоўкай. I не было гэтай Сонi нiякага паратунку...

***

... Ня ведаю, чаму я вырашыла, што Зiна зьяўляецца адзiна магчымай супернiцай. Увогуле, я нiколi асаблiва й не зважала на яе, маленькую, рыжую, разяватую. I таму Зiна абсалютна безбалесна ўпiсвалася ў сцэнар майго будучага замужняга жыцьця як бясьпечная штатная палюбоўнiца. Я выключна лёгка ўяўляла сабе, як мы ажэнiмся з Кiрылам дзе-небудзь у чацьвер, ускладзем кветкi на магiлу Паўлюка Труса i ў лепшых традыцыях Мiхася Стральцова вып’ем тамака зь вясельнымi гасьцямi па чарцы гарэлкi. А потым я, у белым строi, павяду сваю старэнькую машыну, i ня дам ДАIшнiкам нiякай нагоды нi аштрафаваць мяне, нi пазбавiць мяне правоў, бо калi я вып’ю, то станаўлюся па-агрэсiўнаму засяроджанай. А ў шлюбную ноч я буду танчыць танга на прыступках падвальнай майстэрнi свайго мужа, i а трэцяй гадзiне ранiцы да нас прыедзе на таксоўцы Зiна й скажа: «Ё... вашу маць — мне сумна». Не, Зiна не вульгарная — проста яна любiць гуляць у словы дзеля праўды характару. Да таго ж Зiнiны лялькi ўпарта маўчаць, i яна мусiць размаўляць за iх у рэальным жыцьцi. Так што я амаль заўсёды магу здагадацца, каго Зiна ваяе сёньня. Ды доўга думаць нават i ня трэба, таму што ледзь ня ўсе Зiнiны лялькi —гэта я, i, што самае цiкавае, нiводная зь iх не сьмяецца, нiводная ня мае спакойнага выразу твару, але ўсе яны толькi пакутуюць i плачуць. Здаецца, цяпер я разумею, адкуль у маiм жыцьцi бяруцца раптоўныя, неабгрунтаваныя няшчасьцi. Так што, мая вам парада: не заводзьце сабе сябровак-лялечнiц, тым больш прафэсiйных. Мужы-сцэнографы — таксама не найлепшае выйсьце, але гэта ўжо лёс (альбо ня-лёс, як у маiм выпадку). Пры гэтым у мужа-сцэнографа могуць мецца лiшнiя квадратныя мэтры ў выглядзе бацькавай майстэрнi, што, хаця б у першыя месяцы, стане залогам шчасьлiвага сямейнага жыцьця. Вы будзеце цягаць у гэтай майстэрнi рамантычныя паўпразрыстыя сукенкi, а ваш муж — таемна марыць стаць драматургам. Вы будзеце захлынацца ў прыгодах, выпрабаваньнях i проста прыколах свайго жыцьця (у некаторай ступенi, усё ж такi асабiстага, бо гарбатага магiла выправiць) i скардзiцца на iх мужу (у межах разумнага), а ён будзе «выдумляць» файны сюжэцец, а Зiна... Зiна забясьпечыць яго патрэбнымi словамi. I гэтак вы ўтраёх пражывяце ў згодзе доўгiя-доўгiя гады з аднэй толькi агаворкай, што гэта ўжо будзеце ня вы. Па-першае, вы ўжо будзеце ня Соняй Дзядзiнец, а прэтэнцыёзнай Cоняй Атрамант, а па-другое,..

А па-другое, я думала, што калi гэта сапраўды лёс, то, можа, усё мусiць адбыцца само па сабе? Чаму я павiнна зараз прымаць нейкае рашэньне, тэлефанаваць Кiрылу й казаць: «Я згодная»? Калi б наша аб’яднаньне было непазьбежным, яго ня трэба было б абмяркоўваць i тым больш рэгiстраваць. I потым, адкуль мне ведаць, цi зьяўляецца Кiрыл маiм суджаным i цi прызначаны ён мне Богам? I што такое Бог, i што — лёс? I як вырашыць, дзе памылковае дзеяньне й дзе правiльнае? I цi трэба дзейнiчаць увогуле? I цi вартыя памылкi таго, каб iх рабiць? I цi cтане маё каханьне лiчыцца памылкай, калi я дзеля экспэрымэнту вазьму й адмоўлю Кiрылу? Цi абясцэнiцца яно тады й цi будзе лiчыцца несапраўдным? I цi ёсьць маё пачуцьцё каханьнем, калi я сумняваюся? I цi ёсьць гэта пачуцьцё? I цi ёсьць у нас насамрэч выбар?

Кiравацца наказамi сэрца, сыходзiць з досьведу, прыслухоўвацца да iнтуiцыi. Розумам ацэньваць сытуацыю, патэнцыял дзейных асобаў, магчымыя вынiкi. — Я як быццам гуляю ў найскладанейшую гульню й баюся прайграць. Але хто сказаў, што мужчына — гэта мая cамая галоўная партыя на шахматным полi жыцьця? Хто сказаў, што гэта — маё прызначэньне? I што калi зараз, калi я разьлiчваю хады, захоплiваю пазыцыi, радуюся альбо пакутую, крычу ад адчаю альбо задавальненьня, я прайграю па поўнай праграме?

Тым больш, што я абсалютна выяўна адчуваю, што зайсьцi зараз замуж за Кiрыла — гэта тое самае, што апрануць сабе на галаву кошык: гэтак жа дарэчы й натуральна. Не, як нi круцi, але ў замужжы ёсьць нешта ад забабонаў, ад суседзяў, ад... ня ведаю, яшчэ ад чаго. Мне здаецца, што калi сапраўды кахаеш чалавека й знаходзiш зь iм паразуменьне, схiляць каханага да шлюбу —гэта амаль тое самае, што грашыць ахвярапрынашэньнем. Так што я не магу. Я не магу ўзяць на сябе такую адказнасьць. Я не хачу, каб за мяне плацiлi мае дзецi, бо вядома, што мы не заўсёды самi разьлiчваемся за свае грахi. Я не магу адступiцца ад сябе. Маё прызначэньне — свабода, свабода быць самой сабой. I я люблю яе й Кiрыла таксама люблю, але па-за межамi сваёй свабоды й свайго жыцьця.

... I ўрэшце я ўжо зусiм заблыталася. Я захлiпалася ва ўласных разважаньнях, ажно пакуль мяне не пачалi папракаць загадзя купленымi вясельнымi падарункамi, ажно пакуль Кiрыл мяне ня кiнуў. Ён сказаў, што будзе заўсёды чакаць мяне, што ён ня верыць, што ўсё, што памiж намi было, можа зьнiкнуць ушчэнт празь якi-небудзь фэмiнiсцкi артыкул у жаночым часопiсе. Накшталт: «Вызвальцеся з гэтага рабства!» А на наступнай старонцы —варажба: «Як знайсьцi свайго адзiнага». (Няпраўда. Не было там нiякага артыкула — варажба была, але артыкула не было.) Яшчэ ён дадаў, што ягоная майстэрня — заўсёды ў маiм распараджэньнi, i што, калi я прыйду туды са сваiмi рэчамi, ён мяне прабачыць. Але цi варта было гэта рабiць?

Канечне, я магла спакойна сабраць свае пажыткi й пераехаць да Кiрыла. Я магла адчынiць сваiм ключом майстэрню i, стоячы на самай верхняй прыступцы падвальнай лесьвiцы, сказаць якую-небудзь гарэзьлiвую прамову. Я пасылала б паветраныя пацалункi Кiрылу i, магчыма, нават тым жабам, якiя б таўклiся ў яго ў маю адсутнасьць. Я б нават не павыдрапала iм вочы. Пра мой гуманiзм пiсалi б у газэтах. Мы былi б парай тысячагодзьдзя. (Па-тэатральнаму раскiнуўшы рукi: «Тут, на заранку дваццаць першага стагодзьдзя, я ўжо не Пэнэлопа — я Улiс, i ты дачакаўся мяне, каханы».) Толькi, як высьветлiлася, ты мяне зусiм не чакаў. Ды й я, насамрэч, нiякага спакою не адчувала.

Бо я так i не змагла для сябе нiчога вырашыць. А зьнiкненьне Кiрыла — толькi пераканала мяне ў бессэнсоўнасьцi якiх-небудзь рашэньняў увогуле й нашага шлюбу ў прыватнасьцi. Хаця мне й хацелася, каб усё было, як раней... Але гэта, пэўна, тая адзiная ўмова ў сьвеце, якая нiколi не прымаецца, калi гэта трэба, — i наадварот. I я толькi пакутавала. Сядзела па вечарах ля вакна, пад форткай, у абдымку з цацачным груганом i глядзела, як выяжджаюць з двара машыны. Я зайздросьцiла тым, каго яны везьлi. Яны ехалi да сваiх каханых, яны ўдыхалi пах скураных сядзеньняў у таксоўках i слухалi апантаныя перамовы дыспэтчара. Яны ехалi насустрач мяккасьцi й пяшчоце, а магчыма, сваркам i расставаньню, але яны ехалi насустрач. I хоць-калi мне здавалася, што я таксама змагу апрануцца, сесьцi ў аўто й прыехаць да цябе. I ты мяне зразумееш i прамовiш тое, чаго не здагадаўся сказаць раней: што гэта лёс, i што Бог ёсьць любоў. Але я так нiкуды й ня выйшла з кватэры, таму што больш за ўсё мне хацелася, каб ты мучыўся гэтаксама, як i я. Каб ты пiў мяне павольна-павольна, як сонны сабака хлябтае ваду з лужыны ў чыiмcьцi сьне. Ты, чорны, рыжым сабакам пiў бы ваду з жоўтай лужыны й бачыў бы ў ёй сваё рыжае адлюстраваньне, якое распаўзалася б кругамi й якое ты нiяк ня мог бы схапiць. А я... А я зразумела, што ў маiм жыцьцi няма нiчога, акрамя яго самога, i што я мушу ЖЫЦЬ СВАIМ ЖЫЦЬЦЁМ.

Маё жыцьцё завяло мяне тады ня надта што далёка: усяго толькi ў глiнтвэйную, разам зь Мiзэрыяй. Мiзэрыя — гэта мой антыпод. Яна рэжысэрка й абсалютна цьвёрда, безь мiтусьнi, (сама!) распараджаецца сваiм жыцьцём. Яна перакананая, што шчасьце —ва ўменьнi ўдала запаўняць арганайзэр i разьмяркоўваць ролi. Яна кажа, што трэба проста бачыць усю карцiну цалкам i абдумана ўпiсваць у яе дэталi. У гэтым якраз i справа: сама я раблю мультфiльмы, мне ўсё прыходзiцца раздрабняць, разьбiраць на часткi. Для мяне мамэнтальны рух мае большае значэньне, чым якая-небудзь канцэпцыя ў цэлым. I, напэўна, таму я й прайграю ў побыце, у той час як Мiзэрыя, кульгавая на адну нагу, худая, з хлапечай чорнай стрыжкай, жыве з iтальянцам-дызайнэрам у пяцiпакаёвай кватэры на вулiцы Кульман. Так што я падпарадкавалася Мiзэрыi, падпарадкавалася як пэрсанаж, калi яна загадала мне йсьцi да Кiрыла — так бы мовiць, зрабiць разьведку боем, высьветлiць, якое становiшча там у нас на фронце. Трэба было бачыць, як п’яная Мiзэрыя ваяўнiча скакала наперадзе, а я самааддана круцiла клубамi (што заўсёды здараецца пры хуткай хадзе й маёй непамернай заднiцы), натхнёная новай iдэяй пра тое, што «свабода — свабодай, але мы яму так не дамо сысьцi!..»

... А на фронце ўсё было да сьмешнага проста: цёмныя вокны майстэрнi й зачыненыя дзьверы. Пусты двор з абыякавай да маiх iдэяў i канцэпцыяў дзiцячай пляцоўкай. Два мянты, якiя чамусьцi наважылiся выпiць з намi гарэлкi, разьлiтай у плястмасавыя кубкi. Маленькая карусель, на якой мяне круцiлi ў кампэнсацыю за тое, што мне не было ўжо як пiць, бо, здавалася, ажно зь веек капаў глiнтвэйн. Цыгарэта, за якую я трымалася, адзiнае каб ня выпасьцi зь сядзеньня. Забытыя дома ключы. I нiякага жалю, нiякага, акрамя таго, што мне прыйдзецца адной цягнуцца дахаты ў такiм стане. Я прыклала намаганьнi. Я дзейнiчала. Маё сумленьне было чыстым: я нарэсьце зрабiла тое, што залежала ад мяне. I я мусiла цяпер выбiраць. Дачакацца Кiрыла й атрымаць яго на некалькi гадзiнаў, на год, альбо не памыляцца йзноў i атрымаць Кiрыла назаўсёды? Пры гэтым нiколi яго ня бачыць, нiколi ня быць зь iм побач, нiколi яго ня мець. Кахаць яго вольным, кахаць яго самога па сабе, а не ў дачыненьнi да маiх асабiстых пэрспэктываў. Глядзець яго як кiно. Назiраць за iм, як за любiмым акторам — што з таго, калi ў абдымках розных жанчынаў? Самае разумнае, што я магу зараз учынiць, — гэта адмовiцца ад Кiрыла. Ад Кiрыла, якi прачынаецца па ранiцах, майструе макеты, магчыма, сьпiць дзе-небудзь зараз зь Зiнай. Гэта адзiнае, напэўна, што дазволiць мне захаваць таго Кiрыла, што ў маёй душы. Яна — мой адзiны тыл, i мне няма куды адступаць, акрамя як да самой сябе...

... Мне трэба было тады тэрмiнова адасобiцца, схавацца, залегчы на дно, выгадаць час. Мне трэба было ўцячы ад тэлефонаў, ключоў, майстэрняў. Ад абавязкаў, абяцаньняў, сяброў дзяцiнства, мультфiльмаў. Ад тых, хто чакаў, як я буду выкручвацца са свайго палажэньня, як наладжу сваё жыцьцё. Мне трэба было цяпер соўкацца з гэтым сваiм жыцьцём, таму што яно было адзiным, што ў мяне засталося. Мне варта было хаця б крыху пабыць самой сабой, а не дзяўчынай, якая вечна жыве ў прадчуваньнi будучынi. Я павiнна была зразумець, што ўяўнае шчасьце — гэта няшчасьце. Што будучынi можа й ня быць, але што яна немiнуча надыходзiць. Што мiнулае — гэта досьвед, а не перашкода. Што яно зямля, на якой я стаю, у той час як будучыня — гэта неба над маёю галавою, i аб’ядноўваю iх я —увасабленьне й шукальнiца дадзенага моманту.

I дагэтуль я нiяк не магла атрымаць ад яго асалоду, таму што я толькi тое й рабiла, што балянсавала памiж каханьнем i свабодай i ня ведала, што выбраць, ня ведала, цi трэба выбiраць. Я ўсё хацела даўмецца, што ёсьць маёй сутнасьцю: каханьне альбо свабода, — i не ўсьведамляла, што ўсё далей адыходжу й ад таго й ад другога. Я ж усё роўна разьбiла сваё сэрца — дык лепш бы яно ўжо было разьбiтае праз пачуцьцё, а не праз глупства й не праз самоту. Таму што, хаця свабода — i высакародная мэта, але вынiк яе непрадбачана жахлiвы й цана за яе занадта ўжо вялiкая — пякучая адзiнота. I я ўсё кiдаюся з скрайнасьцi ў скрайнасьць. У мяне ж заўжды так: спачатку гранiчная жаноцкасьць, а потым — бязьмежная туга. Я ўжо нават ня памятаю, якiя такiя моцныя страсьцi панесьлi мяне той верасьнёўскай ноччу да майстэрнi. Цяпер гэта проста фiзычнае адчуваньне суму, а не напружанасьць каханьня. Гэта сум, якi сьлiзкiм асьмiногам утульна разьмесьцiўся на дне маёй душы. Але потым з гэтай вiльгацi й гнiлi палезьлi тугiя бутоны на полых тоўстых сьцяблiнах. Чырвоныя бутоны жарсьцi. I хаця я дбайна выдзiрала iх, яны прарасталi йзноў, цiснулiся ў душы, цягнулiся праз горла, распускалiся нахабна ў роце й замiналi мне дыхаць...

***

... Так, я заўжды падазравала, што ў душы маёй хаваецца непастаянная, непасьлядоўная котка. Звычайна яна сьпiць, уцiснуўшыся ва ўласнае цела, чорная й адчужаная. Але хоць-калi яна прачынаецца, запускае ў мяне кiпцюры й мяўкае ў бясконцасьць, хаця ж дакладна ведае, гадаўка, што нiхто ня здолее яе суцешыць. Вось i зараз, калi я сяджу ля вакна ў прыцемку й слухаю навальнiцу, нешта занадта моцна хвалюецца мая котка, намоклая ў сьлiзi, што крапае з чырвоных кветак, павылезлых з глыбiняў памяцi й прадчуваньняў. Кiдаецца, рвецца з грудзей вонкi й просiць у мяне паратунку. Агiдная й бедная котка. Дарма ты баiсься грымотаў: i гэтая навальнiца нас абмiне. Дарэчы, бабуля Соня неяк распавяла мне, што ейны бацька быў хворы на cухоты й шукаў сабе сьмерцi. Так, аднойчы ён расчынiў у буру вакно й чакаў, што маланка заб’е яго. Але нiводная зь iх не аказалася дастаткова мiласэрнай, i дзед памёр сваёй сьмерцю, бо менавiта гэта было ягоным лёсам. Таму кожны раз, калi дзе-небудзь за лесам пачынае бурчэць пярун, мне робiцца неяк спакойна й радасна ад магчымасьцi працягу й мудрай дасьведчанасьцi й непазбежнасьцi лёсу. I ты не лямантуй, перапалоханая адзiнокая котка, — грымоты ня ёсьць перадвесьнiкамi нi небясьпекi, нi выратаваньня, якое ты ўпарта хочаш бачыць у каханьнi. Тым больш, што каханьня няма звонку. Так, яно ёсьць ува ўсiм: у траве, у лiсьцi, у зьбялелым ад страху небе, у навальнiцы, у шапаценьнi дажджу i ў шаляванай столi, — але таго каханьня, якога ты зараз просiш у мяне, на якое ты мяне падбухторваеш, няма па-за межамi маёй асобы. Лепш кладзiся спаць, мацней уцiсьнicя ў сваё цела, чорная й адчужаная. I хто ведае, магчыма, заўтра я зразумею, што каханьне й свабода не йснуюць паасобку, а йснуе зусiм нечаканая рэч, а менавiта: каханьне ў свабодзе. I, можа, я нарэсьце даўмеюся, што каб быць вольнай, ня варта аб’ядноўвацца альбо адасабляцца, а трэба проста пачаць жыць...

***

... Калi я прачнулася, было ўжо трыццаць пяць хвiлiнаў на першую, i сонца зьлiваю ўваходзiла ў пакой. Я паставiла на прайгравальнiк кружэлку, i маё адлюстраваньне пакалыхвалася ў ёй, як у рацэ. Кава абяцала мне пазнавальнасьць дня ў напаўзабытым горадзе. (Божа, як добра, што ў нас ёсьць звычкi — яны настолькi палягчаюць самайдэнтыфiкацыю ў новых умовах!) Разгубленыя тралейбусы чужанiцамi праяжджалi па праспэкце. Машыны — нi прэч, нi насустрач — проста рухалiся ўздоўж дамоў, тратуараў i прыпынкаў. I таксоўкi — цэлае мора таксовак —пакiдалi мяне шчасьлiва-раўнадушнай. Вiдаць, мая невылечная хвароба пераўтварылася ў зайздросную непатапляльнасьць. З такой сiлай характару можна iсьцi ў любую разьведку боем з поўнай упэўненасьцю ў тым, што цяпер ужо нiшто не прымусiць мяне хавацца альбо ўцякаць. Але, дзякаваць Богу, я пераадолела ў сабе ўсялякiя жаданьнi ваяваць, i ў мяне зараз (спадзяюся, на гады) мiрны час. Так што гэтым разам мы ўжо iдзём зь Мiзэрыяй у тэатар. У гонар перамогi над пошукам адказаў на пытаньнi я й спала нават на канапе ў залi, што выходзiць вокнамi на праспэкт, а ня ў цiхiм сваiм пакойчыку з гiганцкiм цацачным груганом на ложку. Няхай жывуць зьнешняя няўтульнасьць i ўяўная недарэчнасьць — гэтак мне лепш адчуваецца мая ўнутраная непарушальнасьць! Бадай што, можна выпiць яшчэ кавы й зьесьцi што-небудзь больш значнае, чым бутэрброд, таму што ўжо амаль паўднё...

А недзе каля шостай мы сустрэлiся зь Мiзэрыяй у маiм двары й накiравалiся ў тэатар. Я глядзела той спэктакль трэцi раз, i калi б ня гэтая акалiчнасьць, наўрад цi зважала б на публiку. Мы сядзелi з правага боку, амаль з самага краю, i я ня ведаю, што прымусiла мяне зiрнуць праз усю залю ўлева — на яго, на радзiмага, у кампанii з поўнай брунэткай у зялёным швэдры. Першая мая думка была: «Як ён мог так абысьцiся зь Зiнай, бессаромны монстар!» Але потым высьветлiлася, што Зiны ў гэтым сэнсе нiколi не было, таму што Зiна, аказваецца, «жыве цытатамi чужых жыцьцяў». Я пачула яшчэ тузiн сваiх любiмых словаў i выказваньняў, але, натуральна, што ягоная брунэтка ўважала ўсе гэтыя пэрлы за аўтэнтычныя й лiтаральна ня зводзiла вачэй з Кiрылавага рота, праз што я гэты рот пачала проста ненавiдзець, а мая, разбуджаная, чорная котка сьмяротна на мяне пакрыўдзiлася. Было за што: унутры сваёй, такой вольнай, асобы я магла б выпеставаць i лепшае каханьне. I раз я ўжо такая свабодная, то я павiнна была адмовiцца, калi Кiрыл запрасiў нас на госьцi, але я паплялася за ўсiмi, як авечка на закланьне, на повадзе абяцаньня, што «мы ёй пакажам, хто мусiць зь iм быць». I тамака, у майстэрнi, поўнай незнаёмых мне жаночых прычындалаў, я й даведалася,

«ЯК МЫ ГРАЛI РОЗНЫЯ П’ЕСЫ».

Дзейныя асобы:

Нiна — брунэтка з карэ й азызлым тварам. Увесь час размаўляе вельмi моцна, амаль крычыць, i ненатуральна, па-конску, сьмяецца.

Мiзэрыя — дзяўчына з усходняга тыпу тварам. Сядзiць моўчкi, падцiснуўшы вусны, альбо палiць i зьедлiва ўздымае левае брыво, калi Нiна зьвяртаецца да яе.

Кiрыл — малады чалавек гадоў дваццацi васьмi. Чарнавалосы, з рыжаватай барадой i вусамi. Час ад часу стомлена працiрае акуляры, забываецца й трэ потым насоўкай вусы.

Соня — дастаткова бледная худатварая бляндынка, ледзь не альбiноска. Увесь час нэрвуецца, больш за ўсiх п’е, прычым сама сабе налiвае. Здаецца, калi б у яе было па цыгарэцiне памiж кожным пальцам, гэта б ёй значна дапамагло.

Дзеяньне адбываецца ў вялiзным пакоi мастацкай майстэрнi, дзе ўсё, як звычайна: некалькi мальбэртаў, запэцканыя фарбай крэслы й анучы, карцiны на сьценах. На стале ў куце — слоiкi з фарбаю й бруднай вадой, пэндзлi й алоўкi. Дзе-нiдзе стаяць макеты да спэктакляў, напалову разабраныя, на некаторых —пустыя бутэлькi з-пад сьпiртнога. Пасярод майстэрнi — складзены мальбэрт на двух зэдлiках. На iм — бутэлька гарэлкi, тонiку, плястмасавыя кубкi й нейкае вiдавочна перасоленае сала з хлебам. Усе чацьвёра дзейных асобаў сядзяць вакол гэтага iмправiзаванага стала. Iх гамонку цяжка назваць агульнай, бо гавораць усе адначасова. Да таго ж Мiзэрыя ўстаўляе якую-небудзь фразу, толькi калi забывае ўзьняць брыво; Нiна гарлае сама па сабе, не чакае й ня слухае адказаў; Кiрыл i Соня размаўляюць памiж сабою, але, так бы мовiць, у плынi агульнай неразьбярыхi, гудзеньня падвальных трубаў, лясканьня пад’ездавых дзьвярэй i выкрыкаў за вакном пад стольлю. У майстэрнi гарыць сьвятло. Адчуваецца, што звонку млява цячэ вясна. Сум, нейкае шкадаваньне й яшчэ не зусiм усьвядомленая палёгка ад таго, што самае цяжкае, здаецца, скончылася.

Кiрыл: ... Я, напэўна, адашлю Нiну днямi дамоў: мне трэба шмат працаваць — зрабiць два макеты для Магiлёўскага тэатру.

Нiна: А вясельле мы вырашылi згуляць на вёсцы. Калi ўсе госьцi нап’юцца, мы паедзем з Кiрылам да ракi, распалiм вогнiшча й будзем любiцца пад адкрытым небам.

Кiрыл: Ты мяне кiнула.

Соня: Я цябе ня кiдала — я проста хацела, каб мая згода была праўдай.

Нiна: Хочаш, Соня, i цябе запросiм? Ты зусiм зьдзiчэла ў сваiм Зарэччы, цi як яго там.

Кiрыл: Ты манюка.

Нiна: А вы ж ведаеце Вадзiма? Дык ён ажанiўся, i ў яго ў кватэры сьмярдзiць катамi.

Соня: Я толькi хацела, каб гэта быў вольны выбар i празь яго —натуральнасьць i чысьцiня пачуцьцяў.

Нiна: Мне там стала так дрэнна, што мы ад яго сышлi.

Кiрыл: Ты зьехала.

Соня: Я зьехала, каб зразумець сябе й перанарадзiцца. Як бы я магла жыць з табой i разумець цябе, калi б не ўсьведамляла, чаго мне самой трэба?

Нiна: А Мiзэрыя — гэта прозьвiшча цi ймя? А Нiна Атрамант, па-мойму, нядрэнна гучыць.

Кiрыл: Ты проста яшчэ адзiн парог у тым струмянi жыцьця, якi з маленства вучыць мяне разьлюблiваць.

Нiна: Слухай, Мiзэрыя, а з тым лесьнiком, пра якога яна распавядала, у iх сапраўды нешта было, альбо яна ўсё дзеля сьмеху выдумала?

Мiзэрыя (скрозь зубы): Горшага сьмеху, чым ты, ня выдумаеш. I дзе ён толькi цябе падчапiў?

Соня: Я жыла сярод любовi натуральнай i самадастатковай да шаленства. Сярод лiсьця, дрэваў, травы й кветак, кожны працэс у жыцьцi якiх мае сэнс. Разумееш, яны растуць, пладзяцца, памiраюць, i гэта мае сэнс.

Нiна: На вясельле запросiм маю прыяцельку з Прагi. Няхай будзе маёй сьведкай.

Мiзэрыя (убок): Вядома, хто разумее, што ты вярзеш, той сьведкам да цябе ня пойдзе.

Кiрыл: Мары — марамi, а жыцьцё — жыцьцём. Аказваецца, можна любiць адну й спакойна жыць з другой, а з трэцяй пiць у майстэрнi.

Соня: Вось зараз мы ўсе гаворым разам, але цi значыць гэта, што мы расьцем?

Кiрыл: Я нiчога не адчуваю, калi спускаюся па прыступках у майстэрню, нi пра што не ўспамiнаю. Выходзiць, што можна быць нячулым, што можна жыць не па сэрцы.

Нiна: У мяне сэрца разрываецца, калi я думаю, што яшчэ так доўга да вясельля. Я так хачу жыць у майстэрнi й пасьля падарожжа, але Кiрыл кажа, што гэта будзе перашкаджаць ягонай працы. Як такое можа быць? Я ж яго на-тхня-ю!

Соня: Мы адчуваем адзiн аднага праз прастору стала, мы задушваемся ад спакушальнай парфумы, але мы ўжо не прыродныя стварэньнi, i для нас гэта ня мае амаль нiякага сэнсу.

Кiрыл: Ну, чаму? Сэнс ёсьць. Я толькi й думаю зараз, цi можна нашае становiшча неяк зьмянiць. Цi можна разьвязацца з усiмi гэтымi людзьмi.

Нiна: Мой бацька супраць таго, каб мы з Кiрылам жылi тутака разам. Ён кажа, што я паводжу сябе, як прастытутка. I чаму ён ня хоча зразумець, што гэта мой лёс — быць з Кiрылам?

Cоня: Хацела б я ведаць, цi ёсьць усё гэта нашым лёсам.

Кiрыл: Гэта было б занадта жорстка. Лепш ужо думаць, што ўсё гэта вынiк нашых дзеяньняў. Калi б сапраўды было нешта накшталт таго, што ты называеш лёсам, я думаю, я нарадзiўся б для лепшай долi.

Нiна: Соня, табе трэба пастрыгчыся й пафарбаваць валасы ў цёмны колер. Гэта было б так па-дэкадэнцку.

Соня: Хаця... Нашто даваць усяму нейкiя азначэньнi? Жыцьцё —гэта жыцьцё, а ня холст, якi трэба нацягнуць на падрамнiк, запэцкаць фарбамi, а потым абавязкова запiхнуць карцiну ў рамку.

Нiна (крычыць да Мiзэрыi, пасля таго, як краем вуха — праз свой вiск — пачула словы «рамка» й «карцiна»): Дарэчы, палядзiце на Кiрылавы новыя работы. Я думаю, яму трэба паслаць свае рэчы куды-небудзь на Захад. Яны мусяць мець там посьпех! Мы паедзем у Францыю! Кiрыл будзе працаваць там у якiм-небудзь тэатры! Мы будзем есьцi iхныя даўгiя батоны й гарачыя круасаны з маслам!

Узбуджаная сваiмi праектамi, Нiна зрываецца з зэдлiка, хапае за рукаво Мiзэрыю й iмчыць у кут, дзе, вiдаць, састаўленыя новыя карцiны. Мiзэрыя абачлiва затрымлiвае Нiну тамака, i яны сядаюць на падлогу, каб пагаварыць. Цяпер ужо Мiзэрыя не сьцiхае: гамонiць, вельмi iмпульсыўна жэстыкулюе, нават сьмяшыць Нiну, што той выяўна даспадобы. Вiдавочна, Нiна ганарыцца тым, што яна змагла зачараваць хаця б адну зь сябровак свайго кавалера. Празь нейкi час Нiна падбягае да стала, каб узяць Мiзэрыi цыгарэтаў, i потым iзноў вяртаецца ў кут. Кiрыл i Соня зараз пачуваюцца крыху болей разьняволена, але iхная гутарка становiцца значна менш сэнтымэнтальнай, але больш агрэсiўнай i зьедлiвай.

Кiрыл: Як добра ты, Соня, навучылася паэтычна выказвацца! Якая ўзьнёслая асоба! Нiхто й не паверыў бы, што ты добраахвотна нарабiла такога паскудзтва!

Соня: Цiкава, якога?

Кiрыл: Ня трэба прыкiдвацца й строiць зь сябе анёла!

Соня: Я нiчога зь сябе ня строю. Я сапраўды нi ў чым перад табой не вiнаватая.

Кiрыл: Канечне. Асаблiва, у тым, што разладзiла вясельле, пасьмяялася нада мной.

Соня: Я не сьмяялася над табою, Кiрыл. Я цябе кахала. Я ж табе нават ня здрадзiла за гэты час.

Кiрыл: Ай-я-я!.. I бывае ж такое! Проста фантастычная вернасьць! I за якi доўгi час! О наваяўленая Пэнэлопа, дазволь мне прыпасьцi да тваiх каленяў!

Соня: Прыпадай да каленяў сваёй суджанай. Да таго ж я не Пэнэлопа.

Кiрыл: Божа, якая нечалавечая здагадлiвасьць!

Соня: Я — Улiс.

Кiрыл: ..?

Соня: Хаця — не. Усё ж такi Пэнэлопа. Пэнэлопа памежкаў Усходняй Эўропы канца ХХ стагодзьдзя. Толькi нясталая — таму й мiтусiлася гэтак. Наступным разам я ўжо буду кiравацца цьвёрдымi, ясна аформленымi, выпакутаванымi цяпер жыцьцёвымi прынцыпамi.

Кiрыл: А-а, дык усё ж такi наступны раз будзе? Ну, i разбэшчаныя сёньня Пэнэлопы пайшлi!

Соня: Што зробiш. Жыцьцё, дзякаваць Богу, працягваецца.

Кiрыл: Я бачу, што й ты спыняцца не зьбiраесься.

Соня: Нашто?

Кiрыл: Правiльна. Нашто талент марнаваць? Можна стаць прафэсiйнай шлюбнай афэрысткай.

Соня: Слушная думка. Вопыт ёсьць — я ў дзiцячым садку два разы замуж заходзiла.

Кiрыл: Два разы на дзень пасьля ежы?

Соня: Не. Усяго два разы: адзiн у ясьлях, а другi ў старэйшай групе.

Кiрыл: А-а. Можна сказаць, няшмат. З тваiм тэмпэрамэнтам i здольнасьцямi. Толькi глядзi — ня кiдай практыкi, а то пашкодзiш здароўе. — Усе гэтыя нерэалiзаваныя памкненьнi... Празь iх людзi й гiнуць.

Соня: Ты маеш рацыю. Я таксама думаю, што трэба прыняць сябе, свае жаданьнi. Прымiрыцца з сабою й быць такою, якая ты ёсьць, iнакш сам Бог пакарае.

Кiрыл: Ён цябе ўжо пакараў, бо адняў розум.

Соня: Ня розум, а стэрэатыпнае мысьленьне. З розумам у мяне пакуль што ўсё ў парадку, а тое я б ужо даўна тваёй ненагляднай сяброўцы ў патлы ўчапiлася.

Кiрыл: Нашто гэта табе? Дарма чалавека пакрыўдзiш, а мне зь ёю яшчэ жыць.

Соня: Ах, так. Я й забылася. Нядрэнны набытак. А! Папрасi яе выразаныя з фанцiкаў зорачкi на макеты налеплiваць. У яе ж мусiць быць калекцыя фанцiкаў?

Кiрыл: Не рабi яе дурнейшай, чым яна ёсьць.

Соня: А, дык усё ж такi яна дурная?

Кiрыл: Не чапляйся да словаў. Калi на тое пайшло, яна ў нечым разумнейшая за цябе. Яна б ужо напэўна ня кiнула свайго жанiха й не панеслася б на вёску любiцца зь лесьнiкамi.

Соня: Я не любiлася зь лесьнiкамi.

Кiрыл: Манi болей! Пра гэта ўжо ўсе даўна кажуць.

Соня: А ты болей слухай — праўды начуесься-а-а. Гэта ж усё плёткi. Трэба ж людзям неяк забаўляцца, вось яны й выдумляюць абы чаго. Проста ж жыць яны ня могуць. Свайго жыцьця, лiчы, няма.

Кiрыл: Затое ты можаш — «проста». Найпрасьцей: чыкi-брыкi — i лесьнiкова жонка.

Соня: Прычым тут жонка?

Кiрыл: Ну, каханка.

Соня: Што ты вярзеш? У нас зь iм чыста плятанiчныя адносiны. Нават творчыя.

Кiрыл: А-а, ну вядома. З прафэсiяналамi ж ты болей ня водзiсься. Ты ж усiх тутака насьмяшыла сваiмi экспэрымэнтамi з гэтымi бяззубымi пачварамi! Ты што, сапраўды думаеш, што яму п’есы твае патрэбныя?

Соня: Можа быць.

Кiрыл: Ды яму толькi адно ад цябе патрэбнае!

Соня: Цiкава — што?

Кiрыл: А ты ўжо забылася? Здаецца ж, сярод песьцiкаў i тычынак жыла...

Соня: Яму я была патрэбная, а ня ўсё такое.

Кiрыл: Гледзячы, што разумець пад «я».

Соня: Гэта слушна.

Кiрыл: Ой, я й забыўся. Мы ж сталi фiлёзафамi. Дарэчы, я б з тваiм «я» як-небудзь ахвотна пафiлязофстваваў.

Соня: Цiшэй кажы, а то сяброўка зараўнуе.

Кiрыл: Нiчога тамака не чуваць. Слухай, а ты мяне раўнавала?

Соня: Не.

Кiрыл: Як так?

Соня: Ты гэтага не зразумееш.

Кiрыл: Дзе там! Куды мне бедненькаму! Я ж сем месяцаў духоўнымi пошукамi не займаўся.

Соня: А й праўда — што ты ўвесь гэты час рабiў?

Кiрыл: Працаваў. «Што?» Што й заўсёды. Дарэчы, я сцэнар мультфiльма напiсаў. Для цябе, дурнiца, стараўся. Думаў, гэта будзе маiм вясельным падарункам табе. Хацеў спалiць рукапiс, але Ягор пераканаў не рабiць гэткай бязглузьдзiцы, тым больш, што ўжо да таго часу паабяцаў дапамагчы з грашыма. Прыйшлося далей змагацца. Iрынка ваша й сам Ягор малявалi. А Нiна... Мы якраз тады й пазнаёмiлicя. У яе кампутар добры ёсьць. Яна сцэнар рэдагавала й набiрала. Потым мы ў яе тое-сёе па творчай частцы рабiлi.

Соня: Цуды. А калi ўсё гэта адбылося? Я яшчэ тут была?

Кiрыл: Ня ведаю. Можа, у канцы верасьня...

Соня: Яшчэ тут...

Кiрыл: Ну, што ты?.. Ня будзеш жа ты зараз плакаць па мiнулым?

Соня: Як ты адразу разумна загаварыў!

Кiрыл: Ты сама ўва ўсiм вiнаватая.

Соня: Нi ў чым я не вiнаватая! Я ўсё правiльна зрабiла...

Кiрыл: Ну, канечне! Гэта я подлы — нявесту кiнуў.

Соня: А хiба не? Мы ж толькi ў сярэдзiне верасьня разышлiся! Ты й тыдня не патрываў!

Кiрыл: Можа, мне сто гадоў трэба было трываць?

Соня: Бог з табой... Што ўжо зараз праз гэта вадзiцца? Але сам падумай — ты б зь ёю ўсё роўна сышоўся, каб да вясельля сцэнар надрукаваць. Значыць, я мусiла зрабiць тое, што зрабiла, таму што гэта быў лёс.

Кiрыл: Не кажы глупстваў. Я б тады iнакш да яе паставiўся. Лёс — ня лёс. Што ты йзноў пачынаеш? Мы самi ствараем жыцьцёвыя сытуацыi.

Соня: Не. Нездарма ўсё гэта са мной нi з поля, нi зь лесу пачалося. Я, вiдаць, iнтуйтыўна прадчувала, што ты iншую сустрэнеш, проста не магла гэта напэўна ведаць, але дзейнiчала правiльна.

Кiрыл: Ну, што ты выдумляеш? Я тады нiякi да яе йшоў. Я пра цябе толькi й думаў, толькi што пакрыўджаны быў. Але я спадзяваўся, што мы яшчэ памiрымся. Што я табе наранiцу яечню смажыць буду...

Соня: А-а. Ну, так. Яечня — гэта, канечне, незабыўнае.

Кiрыл: Вось бачыш — ты толькi зьдзекуесься. Для цябе нiчога сьвятога няма. Нiякiя пачуцьцi цябе не кранаюць!

Соня: О так! «Тваё «я», «яечня» — гэта супэрпачуцьцi, супэрдоказы каханьня!

Кiрыл: Што ты ўсё са сваiмi доказамi? Што ты ўсё розумам жывеш? Ты б хаця б раз сэрца сваё паслухала! Мо, не нарабiла б столькi недарэчнасьцяў!

Соня: Як чалавек можа нарабiць недарэчнасьцяў, калi ён жыве розумам?

Кiрыл: Ой, я цябе прашу! Пакiнь мяне ў спакоi!

Соня: Ну вось. Першая твая просьба да мяне, пасьля таго, як мы столькi ня бачылiся, — пакiнуць цябе ў спакоi. Гэтак я, значыцца, табе патрэбная! А дарэчы, паглядзi, як я цябе разумею й люблю: я здагадалася, чаго ты хочаш ажно за сем месяцаў да таго, як ты сам усьвядомiў, што табе ад мяне трэба.

Кiрыл: Ну ты й вар’ятка! Усё перавернеш з ног на галаву! Як бы мы яшчэ з табой жылi?..

Соня: Хвалюйся лепш пра тое, як ты зь ёю жыць будзеш. Гэта яна зараз свой «Always Plus» па ўсёй майстэрнi раскiдала, а потым будзеш ты ёй на кватэру грошыкi зарабляць. Забудзесься й на тэатар, i на мульцiкi! Будзеш камiваяжорам!

Кiрыл: А ты? Далёка зайшла? Хутка станеш лезьбiянкай, калi гэтак ад мужыкоў лётаць будзеш. Будзеш за Мiзэрыю зь ейным iтальянцам бiцца. Ха-ха!

Соня: Пакуль што ў мяне з гэтым усё ў парадку.

Кiрыл: А-а! А казала, што ня спала зь лесьнiком!

Соня: Ну ты й сьвiньня!

Кiрыл: Ня горшая за цябе!

Соня: Так. Сто гадоў ня бачылiся — ёсьць пра што пагаварыць. Цёплыя сяброўскiя дачыненьнi. Уяўляю, што было б, калi б мы разам жылi!

Кiрыл: Нiчога гэтага не было б! Як ты не разумееш? Iнакш бы ўсё было!

Соня: Ня веру я ў гэта, Кiрыл.

Кiрыл: Слухай, мы знаёмыя сем гадоў, чатыры зь iх былi разам, а зараз, празь нейкiх сем месяцаў, ты ўжо нiчога ня памятаеш, нi ўва што ня верыш. Няхай. Я разумею: ты пачуваесься зьняважанай празь Нiну. Але чаму ты ня можаш быць шчырай? I нашто ты тады манiла ўсе гады?

Соня: Я не манiла.

Кiрыл: Не манiла? А памятаеш, мы адпачывалi ў санаторыi, i ты сказала: «Гэта нейкая бязглузьдзiца: мы ядзём трускаўкi зь вяршкамi, а потым ходзiм у драўляную прыбiральню на двары. Адзiнае, што мяне суцяшае, — дык гэта тое, што мы з табой назаўжды разам». Чаму ты тады зманiла?

Соня: Наконт прыбiральнi?

Кiрыл: Наконт трускавак!

Соня: Думаеш, гэта насамрэч былi буйныя сунiцы?

Кiрыл: Думаю, што трэба ўсiх папярэдзiць, што ты не жанчына, а акула. Альбо рэкамэндаваць цябе сваiм ворагам.

Соня: Для гэтага ты занадта раўнiвы. Ты ня вытрываеш таго, што жанчына, якая ад цябе сышла, — з тваiм ворагам.

Кiрыл: А-а, усё-ткi ты ад мяне сышла! Толькi што плакалася, што гэта я перакiнуўся да Нiны.

Соня: Так i ёсьць. Слухай, мне ўжо ўсё гэта абрыдла. Мы пайшлi па другiм крузе. Можаш напiсаць усё, што ты маеш сказаць, i даслаць мне па пошце. Абяцаю табе, што ўважлiва пастаўлюся да ўсiх канструктыўных прапановаў.

Кiрыл: Дзякуй. Я лепш увасоблю свой нэгатыўны досьвед у якiм-небудзь творчым праекце. Напрыклад, у п’есе пад назовам «Горшай гадаўкi за Соню я ня ведаю». Альбо зраблю на радыё аналiтычную праграму «Асьцярожна: Соня Дзядзiнец».

Соня: Загадзя магу табе сказаць, што твае задумкi праваляцца.

Кiрыл: Чаму?

Соня: Ты ня ўмееш абагульняць. Да таго ж людзi мусяць пазнаваць сябе ў героях, а я выключэньне з правiлаў.

Кiрыл: Выключэньнi правiлы толькi пацьвярджаюць.

Соня: Слухай, Кiрыл! Ну, нарэсьце я апраўдаюся! Справа ў тым што ты — правiла, а я — выключэньне. Я тады не зманiла: мы заўсёды будзем разам, але пры гэтым нiколi ня сыдземся. «Мы з табой два берагi ў адной ракi...» Песьню чуў?

Кiрыл: Якой ракi?

Cоня: Я ведаю, якой. Як-небудзь потым распавяду. Лепш скажы, цi дарабiлi вы мультфiльм.

Кiрыл: Соня, ты проста неверагодна пасьлядоўны чалавек!

Соня: Дзякуй.

Кiрыл: Гм. Не. Не дарабiлi. Ягор ужо зьбiраўся цябе зь вёскi выклiкаць. Сказаў, няма цэласнасьцi, няма стылю.

Соня: Хацелася б паглядзець. Калi дазволiце, канечне. Не пужайся — аўтарства мне ня трэба. Так — прафэсiйная цiкаўнасьць.

Кiрыл: Можна было б. Толькi ты ўсё, глядзi, гвалтоўна не перарабляй, а то я цябе ведаю.

Соня: Нашто мне? Гэта ж ваш праект.

Кiрыл: Што праўда, то праўда. Але цябе не бракавала б да яго прыцягнуць. Толькi ты загадзя павiнна ведаць, што там своеасаблiвая канцэпцыя. Ды ты й сама мусiш адразу пабачыць. Дарэчы, калi?

Соня: Што «калi»?

Кiрыл: Сустрэцца па гэтай справе мы калi маглi б?

Соня: А-а. Ня ведаю. Заўтра падыдзе?

Кiрыл: Давай, пакуль згаджаесься. Але глядзi — Iрынка за кожны малюнак бiцца будзе.

Соня: Гэта натуральна. Але я ня думаю, што там шмат чаго прыдзецца перапраўляць. Я Iрынцы ў гэтым пляне давяраю.

Кiрыл: Добра. Тады дакладна: дзе й калi?

Соня: Як вам зручней — я ж чалавек вольны.

Кiрыл: Тады а сёмай, пасьля працы. Прыходзь да Ягора на студыю — я з усiмi дамоўлюся.

Соня: Добра.

Кiрыл: Сонь!

Соня: Аў?

Кiрыл: А ты ўпэўненая, што цябе да заўтра нiякi лясьнiк не зьвядзе?

Соня: Ды ну цябе! З табой па-сур’ёзнаму нiяк нельга! Сачы лепш за сваёй прыгажуняй, а то прыдзецца потым яе зь iтальянцам разьнiмаць, а не мяне. Дарэчы! Мiзэрыя! Мы сыходзiм!

Мiзэрыя: Нарэсьце! (Схамянуўшыся.) Хаця шкада: Нiна, напэўна, пакрыўдзiцца, што я не перамагла яе ў нашай спрэчцы. (Нiна сьмяецца.) Нiчога. Наступным разам. Галоўнае, запомнi асноўны тэзыс: «Гэта ня тое, што ты думаеш».

Цяпер ужо сьмяюцца ўсе. Соня й Мiзэрыя (Соня — нацягнена) цалуюцца зь Нiнай. Мiзэрыя штурхае Кiрыла на разьвiтаньне кулаком у плячо. Соня глядзiць уверх на вакно й вiдавочна, што ёй не на жарт сумна, але гэты сум яна будзе падаўляць, падаўляць i яшчэ раз падаўляць. I, магчыма, дарэмна.

Соня й Мiзэрыя, дзiвачкi, у пацёртых джынсах i аблеглых майках, падымаюцца па лесьвiцы да дзьвярэй. Соня думае, што Кiрыл нiколi ня бачыў яе з даўгiмi валасамi, i што ўсё здарылася, магчыма, таму, што яна не брунэтка. Кiрыл, з напружаным тварам, палiць унiзе, ля выхаду з пакоя, i думае, што нiколi не глядзеў у майстэрнi на Соню як староньнi назiральнiк, нiколi ня бачыў, каб яна сыходзiла сама па сабе альбо зь некiм, акрамя яго.

Наверсе Соня дастае з сумкi ключ i машынальна адчыняе дзьверы. Раптам яна амаль перапалохана паварочваецца да Кiрыла, паказвае на сумку й апраўдваецца: «Яна вiсела ў калiдоры яшчэ з тых часоў — я зусiм не плянавала нiчога такога...» Кiрыл, дагэтуль са скiвiцамi, сьцiснутымi ўспамiнамi, адразу ўсьмiхаецца й кажа: «Магла б i зманiць. Добра, не сярдуй. Прыходзь заўтра а сёмай».

«Пакуль», «шчасьлiва», «бывайце», сьмех... Дзьверы ляскаюць, i знадворку Соню зь Мiзэрыяй прымае ў абдымкi вечар. Мяккiм ветрам, бы рукою, гладзiць iх па галовах i, як паджылы бацька, дакарае: «Дарослыя, а жывяце, як дзецi...»

«I сапраўды! Што мы, як малыя? Пойдзем да мяне! Мой зьехаў дадому, а ў нас ёсць бутэлька «кампары», i поўна ўсялякай смакаты. Пойдзем! Няхай сабе тутака сядзяць i плесьнеюць! «Нi-iна». Хiба гэта ймя? Не бядуй!..»

***

А я й не бядую: стаю сабе на бальконе ў Мiзэрыi й пыхаю дымам у кручоныя вочкi кратаў. Я ведаю, што ўсё яшчэ наперадзе. Што ўсе мужчыны, якiя былi ў мяне дагэтуль i будуць пазьней, —гэта проста цягнiкi на шляху да майго суджанага, i я толькi час ад часу мушу рабiць перасадкi, каб дапасьцi да яго. Я як вынаходнiк i дасьледчык карысных выкапняў: адкрываю мужчыну й рухаюся затым далей. Але няўжо маё жыцьцё мусiць стаць бясконцай экспэдыцыяй, зь невялiкiмi прываламi на стаянках падчас распрацоўкi месца пакладаў? Няўжо ж я так i буду шукаць сабе аб’екты страсьцi замест таго, каб знайсьцi ўзаемную страсць альбо... роднасную адасобленасьць? I цi ёсьць ён, гэты суджаны? Цi не атрымаецца так, што калi Бог дасьць мне той самы, «бяспройгрышны», варыянт, я не змагу затрымацца з гэтым мужчынам, а ўсё роўна ўцяку, як i раней, каб пазьбегнуць неабходнасьцi канчатковага выбару? Канцовасьцi. Ахвярнасьцi. Кампрамiсу. I чаму я так сьвята веру ў неабходнасьць сям’i, але разумею, што маё жаданьне аб’яднацца зь некiм — гэта насамрэч гульня ў хованкi са сваёй сутнасьцю? Чаму я разрываюся памiж прагай свабоды i ў той жа час застаюся звычайнай жанчынай, якая ня можа пражыць сама па сабе? I чаму я так зашмат кахаю, i кожны раз назаўжды? Хаця... Чаму «зашмат»? Можа, ува мне заўсёды жыло толькi адно каханьне, дадзенае мне спрадвеку? Можа, яно рухалася ўва мне цэласнай плыняй i толькi аказвалася накiраваным на таго, хто ў гэты струмень ступаў?

А цiкава было б даказаць, што каханьня няма? Таго, якое людзi ўважаюць за нейкую зьнешнюю сiлу. Даказаць, што каханьне —гэта iндывiдуальная ўласьцiвасць кожнага чалавека, а ня нешта наканаванае, непазьбежнае, на нябёсах вызначанае. Патрэба арганiзму ў эмацыйным узрушэньнi, прага стварэньня, творчасьцi, самазьдзяйсьненьня. I жахлiва было б даказаць адваротнае: што каханьне як вышайшая моц iснуе, прычым незалежна ад нашых жаданьняў, памкненьняў, волi. Жахлiва й прыгожа адначасова. I дзiўна, што людзi так просяць сабе каханьня, а потым прынiжаюць яго, як могуць, альбо наадварот гвалцяць, як заўзятыя нэкрафiлы, старое, памерлае, пачуцьцё, бо «так трэба»...

Не, ня трэба, Мiзэрыя. Дзякуй. До мне ўжо пiць «кампары». Пасьля яго мне заўсёды хочацца сьмяяцца, а ў мяне ж зараз такi адказны, сур’ёзны момант у жыцьцi — трэба трымаць марку. Што зробiш — узрост. Цягне ўжо на пасьлядоўнасьць, сталасьць, стабiльнасьць. Ну, што ты? Ня варта плакаць! А што болей рабiць? Ды нiчога. Ну вось хаця б намаляваць цыгарэтай у паветры вялiкую лiтару Z i спакойна пайсьцi спаць. А назаўтра...

0

0

0

0

0

0