Добры дзень, шаноўная рэдакцыя!
Вельмi ўзрадавалi нечаканай аб’ектыўнасьцяй заключэньне камiсii Iнстытуту мовазнаўства i той iнтарэс да моўнае тэматыкi, што ўзьняўся з прычыны чыноўнiцкае мiтусьнi вакол «НН». Такога iнтарэсу ня памятаю з часоў працы камiсii Н.Гiлевiча й ганебнага рэфэрэндуму 1995 году. Шкада, што гэты iнтарэс паступова ацiхае й ня вылiўся ў шырокую дыскусiю мовазнаўцаў аб магчымых кiрунках дасканаленьня правапiсу й тэрмiналёгii, хаця б на старонках «НН». Што тычыцца тэрмiналёгii, то хацелася б, каб на старонках газэты зьявiўся «Слоўнiк «Нашай Нiвы», дзе чытачы й мовазнаўцы маглi б выказваць свае меркаваньнi пра ўжываньне й правапiс асобных словаў ня толькi агульнаўжывальнае, але й адмысловае лексыкi.
Вiталь Якшэвiч, Менск
Добры дзень, «Наша Нiва»!
Насьпела жаданьне iзноўку выказаць пэўныя разважаньнi, рэфлексii на сучасную беларускую сытуацыю. Па-першае, цалкам падзяляю стыль газэты, што да ППРБ. Сапраўды, дзеяць справу прасоўваньня беларускага стылю жыцьця можна ня толькi праз выкрываньне антыбеларускасьцi, савецкасьцi гэтага чалавека ды створаную на пяску ягоную сыстэму жыцьця, а i праз такое простае стаўленьне да гэтага, як у «Нашай Нiвы». Я маю на ўвазе цудоўныя словы паляка Робэрта Ляшчынскага ў нумары № 21 «НН» — «... у iм няма Лукашэнкi». У стылi жыцьця, якi стварае газэта, няма месца нi ППРБ, нi ягонай сыстэме. Дакладна азначана — «Паралельная Беларусь». Бо сёньня ўсiм зразумела, што гэтая сыстэма на пяску ўжо ў стадыi развалу. I трэба сьпяшацца будаваць iншае, што будзе на гэтым месцы, бо мы ведаем, што прырода ня церпiць пустэчы. I тут вельмi iстотна, каб новая сыстэма не ўзьнялася на развалiнах былое. Таму лiчу, што сёньняшнi стратэгiчны курс газэты, як i напачатку стагодзьдзя, абраны слушна. Другiм трапным стрэлам газэты сталася моўнае пытаньне. Немагчыма будаваць новы Беларускi Дом у Эўропе, калi ў iм будзе гучаць савецкая беларуская мова, мова, зь якой нiбы выцягнутыя кроў, душа народу, ягоная шматвяковая спадчына. Мы ведаем — безь мiнуўшчыны няма будучынi, дык навошта нам мова, у якой гэтая повязь адсутнiчае. Любая нацыя пры разьвiцьцi мае апiрышчам найперш нацыянальную традыцыю, культуру, перанятую ад продкаў — а галоўны носьбiт гэтага менавiта мова дзядоў, менавiта дзядоў, а не наркамаў. У зьвязе з гэтым, чаму «Нашай Нiве» не зрабiцца тым ядром, вакол якога будуць гуртавацца менавiта беларускiя па духу мовазнаўцы? Чаму нарэшце не правесьцi ўнармаваньне (толькi наадварот ад бальшавiкоў) беларускае мовы на працах мовазнаўцаў тых часоў, новых руплiўцаў роднага слова. Нельга толькi браць на гэтую сьвятую працу «наркамаўку» — бо гэта сапраўды ня мова, а расейска-беларускае «наречие». Трэцяе меркаваньне да дзён без чужога слова. Такiя акцыi трэ’ было праводзiць з самага пачатку адраджэньня 90-х гадоў. Бо тутака пытаньне псыхалёгii. Калi ты адзiн паслугоўваесься беларускаю моваю, ня маючы iнфармацыi пра iншых сваiх аднадумцаў, вельмi хутка прахалоджваесься ў душы ад гэтай пустэчы вакол. Зараз я асабiста, ведаючы, што са мною i 2-га лiстапада, i 2-га сьнежня размаўляюць ва ўнiсон тысячы беларусаў, адчуваю еднасьць, гонар, нейкую ўзьнёсласьць, калi хочаце. Менавiта праз гэтыя пачуваньнi нараджаецца нацыянальная iдэя ды iдэалёгiя. Гэта й ёсьць тым, чаго не хапае беларускай, апазыцыi — менавiта iдэi. У гэтыя днi, размаўляючы зь людзьмi на працы, на вулiцах, у крамах, цiкава было сачыць за iхнымi рэакцыямi. Ня ведаю, як iншым, але мне ў гэтыя днi не сустрэлася нiводнага апазыцыянэра беларускае мовы. Людзi iмкнулiся таксама размаўляць са мною па-беларуску, часам гэта выглядала камiчна (я маю на ўвазе словы, якiя яны прамаўлялi, ня маючы слоўнае базы ды практыкi ў вымаўленьнi), але гэта ўжо нешта, калi параўноўваць з былымi гадамi. Магчыма, гэта выклiкана апазыцыяй мовы i ППРБ, бо, як вядома, шмат незадаволеных ППРБ ня ведаюць мовы, а тут мова робiцца кодам — «Мы з табою супраць сыстэмы». Але самае цiкавае — гэта паводзiны тых, хто ня ўмее размаўляць па-беларуску — спачатку нейкая разгубленасьць, потым пачуцьцё вiны, i напрыканцы —каменны выраз твару. Заўважце, раней усё сканчалася крыкам, абразамi, незадаволенасьцю, а зараз толькi каменным тварам. Мажлiва, гэта эвалюцыя нацыi, а мо й вядомая беларуская апатыя. Такiя вось назiраньнi першых двух дзён, i, як мне падаецца, досыць аптымiстычныя. Чаго i жадаю ўсiм чытачам «Нашае Нiвы». Будзем выхоўваць беларускасьць у сабе —выхаваем цэлую нацыю.
Анiськевiч Уладзiмер, Баранавiчы
Дзень добры, шаноўная рэдакцыя!
Вам пiша Бандарэнка Андрэй з Гомеля. Вельмi добра, што ў барацьбе за свабоднае ўжываньне тарашкевiцы вас падтрымалi мовазнаўцы. Цяпер я i ўсе чытачы вашай газэты жадаюць i чакаюць перамогi ў судзе. Бо ваша перамога — гэта шанец беларушчыны на будучыню i ўрок, што забароны й затоптваньне беларушчыны зьяўляецца дарэмнай i бруднай працай.
Вялiкi дзякуй вам за «10 памятак беларускага правапiсу» i новую аповесьць Васiля Быкава «Ваўчыная яма». Гэтая аповесьць чытаецца больш цiкава, чым iншыя творы пiсьменьнiка. Напэўна, таму, што яна напiсаная ў Фiнляндыi i на новую для Быкава чарнобыльскую тэму. Шкада толькi, што ў суседняй Швэцыi нобэлеўскiм ляўрэтам абралi не беларуса, а партугальца.
Надыходзiць новы 1999 год. Для вас гэта новыя пляны й праекты. Апошнiм часам шмат хто з чытачоў i журналiстаў уздымалi пытаньне аб друкаваньнi газэт ды часопiсаў на беларускай лацiнцы. Зь ёй я пазнаёмiўся два гады таму на старонках вашай газэты ў рубрыцы «Каляндар» i з таго часу я пачаў яе вывучаць. Мне вельмi хочацца, каб у новым годзе вы аддалi адну-дзьве старонкi «Нашай Нiвы» для артыкулаў, вершаў i прозы на беллацiнцы (няхай адзiн раз на квартал). Або выдавалi б спэцыяльны дадатак да вашай газэты. Я ўпэўнены, што ў будучынi вольна зьявяцца ў шапiках лацiнкабеларускамоўныя газэты (кшталту «Bieщaruskaj Krynicy») ды часопiсы (няхай нават «Penthouse»). I прымоўкнуць галасы тых, хто называюць беларускую мову «деревенской». Як будзе называцца беларуская лацiнка — вось пытаньне для iх!
Usiaho vam dobraha i da sustreиy!
Bandarenka Andrej, Homiel
Shanounaja redakcyja,
nadta padtrymlivaju tyx, xto vystupaje za pashyrennie sfery ughytku bielaruskaj lacinki. Tady b nie bylo pytannia pra narkamauku-tarashkevicu, nie stajala b kryxy shyzafrenichnaja patreba «rabic’ bielaruskuju movu jak maha miensh padobnaj da rasiejskaje». Heta radykal’na addzialila b nas ad kirylichnaha absiahu. Nia tre’ bylo b dakazvac’, jakaja kul’tura bol’sh eurapiejskaja.
Jasna, shto pravapis nie pamianiajesh za adzin hod abo rashenniem zvierxu. Napachatku chastka bielaruskix litaratarau mahla b pierajsci na lacinku, paslia za imi — inshyja sfery kultury. Tol’ki kab gha palityki nashy z BNF nie zachapilisia za hetuju ideju, a to jany liubiac’ pisac’ uliotki takoj movaj, shto tol’ki sami j razbirajuc’, a pra prostaha chalavieka nia dumajuc’.
Ja sam u asabistyx zapisax starajusia karystacca lacinkaj. Lacinka — heta taki praryu! A shto pravily niedaskanalyja, dyk xaj liudzi dasylajuc’ svaje prapanovy, listy. Praz hod movaznaucy pabachac’ i vybieruc’, jaki varyjant najliepshy, najprasciejshy dlia zasvajennia i dastupny pry zvychajnaj kamputarnaj klavijatury (usie zhodnyja, ja miarkuju, shto klasychny varyjant pravapisu treba xoc’ troxi zmianic, bo jon nia usiudy lahichny i nie nadajecca pad bielaruskuju movu).
Mnie zdajecca, u niadaunix numarax «NN» pisali dosyc’ lahichnym varyjantam. Maju tol’ki adno da jaho pryncypovaje udakladniennie» niel’ha pieradavac’ «ж» jak «zh», bo vyxodzic’ blytanina: «жук»/»згук», «жадаць»/«згадаць» —niedapushchalnaja dlia pravapisnaj systemy. Raz usie shypiachyja my pieradajem spaluchenniem dzviux litarau, to dlia «ж» moghna bylo b ughyvac’ «gh», shto ja j rabliu. Abo jashche moghna bylo b pisac’ prosta «g», a vybuxny «г» pisac’ zvyklym «h», pahatou, shto tak dahetul’ robiac’ u kirylicy.
Z pavahaj,
Ihar Valasiuk, Bierasc’
Для правiльнага прачытаньня гэтага тэксту пераключыце шрыфт броўзэра на Baltic Alphabet
Vielmiрanoыnaja Naрa Niva!
Tre’ moviг, spakojna иytaы artykuщ Alesia Kaиana. Kali adkinuг abahulnieсni dy zakidy, dyk zbolрaha jahonyja varunki zrazumieщyja — internetaыskija hulni. Karciг ubщytacca ы pavuиyсnie Internetu pa-bieщarusku, aю klavijatura — anhielskaja. Anhielskim alfabetam pisaг bieщaruskija teksty joъг spravaj novaju, vynachodlivaju — voъ i zdavieryыsia pan Aleъ hetaj stychiji.
Ale ю jakoje chalery Andreju Dyсko sobiщa praciahnuг hetyja hulni — niemaviedama. Иym jamu nie dahadziщa nieeksperymentalnaja щacinka? Ci znoыku zvadziщa stychija? Tekst musiг zrokava hladziecca dy roкnicca ad inрamoыnych. Bieщaruskaja щacinka adrazu paznajecca dy zrokava roкnicca nia toje рto ad anhelskaje ci francuskaje — ad polskaje dy иeskaje (na jakuju, peыna, najbolр padobnaja). Kaиanova ю щacinka robiг niejkaje hidlivaje ыraюaсnie. Uюytak uziatych z anhielskaje «ch», «sh», «zh», «x» anijak nie padmacavany ani histaryиna, ani racyjanalna, ani sensava. Zreрty, mnie taksama nia ыsio padabajecca ы naрaj щacincy. Prykщadam, mnie niedaspadoby ryska ы sposabie pieradaиy гviordaha «щ». Jana padajecca mnie nienaturalnaj, niby nie prymaje jaje naрaja щacinka. Ale jak pieradavaг miakkaъг «l» naprykancy sщova ci pierad zyиnym — nie mahu daыmiecca. Bo apostraf, mnie padajecca, sщuhuje da raкdzialeсnia hukaы i ы bieщaruskaj щacincy niepatrebny.
Ale haщoыnaje ы jinрym. Aleъ Kaиan zaklikaje ыbщytacca ы Eыropu z novaj щacinkaj dy pakinuг staryja rujiny. Pa-pierрaje, nia ыsim naрaja minuыриyna joъг rujinami. A pa-druhoje, mienavita tamu, рto my majem риaъcie mieг tyja «rujiny», my majem i prava zvacca eыrapiejskaj nacyjaj. Kab davieъci daskanaщaъг, zruиnaъг, admietnaъг dy prystasavanaъг da иaho-chacia naрaje щacinki stanie adnaje racyji — bieщaruskaja (mienavita bieщaruskaja) щacinka юyvie dy daskanalicca ыюo daыюej ad stahodкdzia. To peыna j adzinaja racyja, jakoj my musim trymacca. Nia treba vynachodziг rovar — jaho daыno vynajрli naрyja prodki.
Iк vialikaj paрanaj dy roыnaj uchvaщaj vaрaha muюnaha dy рlachotnaha vydavieckaha иynu vaр staщy иytaи ad paиatku —
Aleъ Рed, Miensk
P.S. U padobnym stanie — amal рto ыsie щacinki, aproи anhielskaje, ale kali citщy nad litarami staviг niemahиyma, dyk novych spaщuиeсniaы anichto nie vynachodziг, a prosta citщy nia staviacca. Jak heta robiг i «Naрa Niva», paznaиajuиy pravaruи ad nazovu hazety svoj kamputarny adras: http://members.xoom.com/Nasa_Niva.
АДКРЫТЫ ЛIСТ
23 лiстапада 1998 г.
Дарагi Ойча Пётар Гушча!
Вiншую Вас i цешуся, што Вы ўжо на свабодзе, г.зн. фiзычна вольны, але ж духоўна надалей у няволi ў руках таталiтарнай сыстэмы. Асаблiва варожай для тых, каму Беларусь i яе свабода так блiзкiя сэрцу, як Вам i Вашым судумнiкам.
Расейская Праваслаўная Царква была i ёсьць асновай i абаронцай расейскага нацыяналiзму i iмпэрыялiзму. Вiдаць, Мiтрапалiт Фiларэт, падобна як i Лукашэнка, перакананы ў тым, што беларуская мова залiшне бедная i малазразумелая для Бога. Цiкава, на якой мове моляцца ў Афрыцы цi Новай Гвiнэi, i цi Бог iх слухае? Калi ў 1942 годзе аднавiлася Беларуская Праваслаўная Аўтакефальная Царква, Масква адразу аб’явiла яе некананiчнай. Пасьля выезду зь Беларусi на эмiграцыю япiскапаў, а iх было пяць, яны хутка далучылiся да Расейскай Замежнай Царквы i зараз жа агаласiлi БАПЦ некананiчнай. Я не спэцыялiст па царкоўных канонах, але добра памятаю зь Бiблii словы Хрыста: «Дзе двух цi трох зьбяруцца ў iмя Маё, там Я з вамi». I гэта ёсьць царква. Каноны стварылi людзi, я лiчу, што мы тут, у вольным сьвеце, павiнны падтрымлiваць Вас i Вашыя высiлкi ў стварэньнi Беларускай Нацыянальнай Царквы. Я заклiкаю нашых япiскапаў i вернiкаў дапамагчы Вам, дарагi Ойча, у Вашых сызыфавых высiлках разгарнуць высiлкi замацаваньня Вашай Царквы i дапамагчы Вам усiмi магчымымi сродкамi. Не забывайцеся, што «дзе двух цi трох зьбяруцца ў iмя Маё, Я там буду зь iмi».
Заклiкаю стварыць камiтэт дапамогi для Беларускай Нацыянальнай Царквы ў Рэспублiцы Беларусь.
Барыс Рагуля, Канада
