Сьвятлана Алексiевiч:
«У мяне ёсьць нацыянальная афарбоўка»
Дому лiтаратара зь ягонымi творчымi вечарынамi больш няма, выступы-лекцыi перад студэнтамi даюць чытаць хіба што Кшыштафу Занусi. Сваiм — не. Любая сустрэча творцы з чытачамі стае падзеяй. Цi даўно сустракаўся з чытачамi, да прыкладу, Рыгор Барадулiн? Выступ Сьвятланы Алексiевiч перад студэнтамi журфаку БДУ адбываўся ў характэрнай для ейных раманаў форме «жывога маналёгу» пра сябе. Вытрымкi зь яго прапануе наш карэспандэнт. Цікава, як пісьменьніца кажа «ня могуць» там, дзе магла б сказаць «ня хочуць»; «наша», дзе магла б — «расейская»; «аднолькавыя», дзе магла б — «розныя»; «мы», дзе – «я»...
С.А.: Аднойчы добры беларускi пiсьменьнiк Валянцiн Тарас сказаў мне: «Сьвятлана, я люблю Вашыя кнiгi, але нечага я не прымаю» – і прачытаў урывак з «Цынкавых хлопчыкаў».
Абед. Хтосьцi сілкуецца, хтосьцi палiць, хтосьцi пайшоў да ветру. I ў гэты час — iмгненны абстрэл, імгненны, як віхор. Маёр узьнімае галаву: адзiн ляжыць, уторкнуўшыся носам у кашу, другi ўжо мёртвы, а цыгарэта яшчэ гарыць, а ў трэцяга прарэх расшпiлены, капае, а ён ужо забiты.
Валянцiн Тарас кажа: «Як Вы можаце гэтае пiсаць? Гэтага нельга, гэта па-за межамi мастацтва». Я кажу: «Спадару Валянцiне, асабiста для мяне тут i пачынаецца мастацтва, пачынаецца чалавечы крык — жыцьцё па-над усім». За кожным часам iснуе свая эстэтыка.
Кажуць, у мяне кан’юнктурныя тэмы. Але ж я пiшу пра вайну праз 40 гадоў, пра Чарнобыль праз 12, калi ўжо ёсьць дзясяткi i сотнi кнiг. Чалавек нічога пра сябе да канца ня ведае. Нiводная тэма ў сьвеце не раскрытая да канца. Глядзеце, Спiлбэрг: зрабiў фiльм пра вайну i перавярнуў разуменьне абсалютна. У прынцыпе, вайна, звычайнае жыцьцё, космас альбо яшчэ нешта — паўсюль дзейнiчае адная й тая ж асоба: чалавек i яго душа, ягоная цемра, тое, што аддзяляе яго ад расьлiны.
Пра нацыянальнае пытаньне
— Калi я атрымала прэмiю «Трыюмф», «Литературная газета» напiсала, што Сьвятлана Алексiевiч — безумоўна расейскi пiсьменьнiк, толькi жыве ў Менску. Для мяне гэта складанае пытаньне. Я прасякнутая абедзьвюма культурамi. Я, безумоўна, беларускi пiсьменьнiк, якi пiша па-расейску. Рэч у тым, што я пiшу пра савецкiх людзей. У мяне ёсьць нацыянальная афарбоўка, але з чалавека, якi жыве тут, я выводжу чалавека ўвогуле, якi жыве паўсюль. Генэрал, якi здымае свой шынэль, i цывiльны, балiвiец i расеец уначы аднолькавыя.
Нацыянальнае пытаньне пры канцы дваццатага стагодзьдзя набывае iншае адценьне: пасьля Чарнобылю, асаблiва на мёртвай зямлi, адчуваеш сябе ня немцам, французам, беларусам, расейцам, а прадстаўнiком увогуле нейкага чалавечага бiявiду. Адбываецца ўнiвэрсалiзацыя: нацыянальнасьць выступае ў новых межах. Мы не асэнсоўваем гэтых межаў i не прапануем новых пытаньняў.
Я перачытваю свае iнтэрвiю, Пазьняковы, Адамовiчавы, Шушкевiчавы — сёньня яны здаюцца такімі рамантычнымі. Чаму мы пацярпелi паразу? Мы рамантычна прыдумалi сабе дзяржаву й народ. Мы паблыталi сябе цi то з Прыбалтыкай, цi то з Польшчай, а мы — нешта зусiм iншае.
Пра нацыянальную ідэю
— Нядаўна прэзыдэнт казаў аб стварэньнi сваёй нацыянальнай iдэi. Пару гадоў таму тое самае казаў Ельцын, i скончылася гэта чачэнскай вайною. Нацыянальную iдэю ня трэба ствараць цi прыдумляць: яна ёсьць. У нас ёсьць дзяды i прадзеды, ёсьць мова, усё ёсьць, толькі нацыянальнай самасьвядомасьцi ў народзе няма. Патрэбная вялiкая асьветнiцкая праца — працаваць трэба. А нацыянальную iдэю выдумляць — усё адно, што выдумляць Бога: Бог ужо ёсьць.
Пра пошукі мовы
— Пасьля трох кнiг пра вайну, кнiгi пра самагубцаў на руінах iмпэрыi і «Чарнобыльскай малiтвы», я пiшу гiсторыi каханьня. Але мяне хвалюе тое ж пытаньне: хто мы i якi сэнс у нашых пакутах, у нашым існаваньні?
Самае цiкавае, што людзi пра гэтае размаўляць ня могуць. Я зьдзiвiлася: я вельмi рэдка чую, што каханьне — гэта дар, прасьвятленьне, радасьць. Пераважна: «ахвяра», «хвароба», «катастрофа». Калi я запiсваю, напрыклад, швэдку, яна кажа пра сябе, пра сваё цела, пра сваё жыцьцё. А нашая жанчына... Як быццам яна ня мае асабiстага жыцьця, ня мае мовы, каб распавесьцi.
Я кiнулася па прыклад да лiтаратуры i раптам выявiла, што ў нашай літаратуры каханьня няма. Культ жыцьця — гэта культ пакутаў. Тэма пакутаў у нашай гiсторыi, праваслаўi, лiтаратуры — вельмi складанае пытаньне. Я спрабавала адказаць на яго ў «Чарнобыльскай малiтве» i ўпершыню адчула ў сабе нейкi бунт супраць гэтага культу.
А Захад больш рацыянальны. Людзi будавалi дом, а не разбуралi так, каб кожнае пакаленьне пачынала ўсё нанова.
Шчыра кажучы, шчасьлiвых людзей я не знайшла анi там, анi тут. Тут дык увогуле. Сьвет уяўляецца як катастрофа, каханьне — таксама. Але ж мова барыкады — дагэтуль галоўная мова майго пакаленьня, хоць гэта дрэнна. Я ўсё прайшла за сваiм пакаленьнем, за сваiм часам. І я сама хачу зразумець, намацаць сэнс жыцьця, бо я ж не iншаплянэтніца, якую аднекуль скiнулi.
Запiсаў Сяргей Пульша
