Міколка-паравоз
Колькi гадоў таму, калi я ўстаў пад бел-чырвона-белыя сьцягi, адзiн нацыяналiст азадачыў мяне просьценькiм пытаньнем: «А якi твой улюбёны беларускi лiтаратурны герой?» «Мiколка-паравоз», — адкруціўся я. Але ўсё ж наважыўся тэрмiнова й дэталёва пазнаёмiцца з тым, ад чаго мяне на працягу майго школьнага навучаньня так доўга вызвалялі — з тоўстымi кiжкамi на беларускай мове.
Я менавiта так i сказаў зьбянтэжанай бiблiятэкарцы: «Дайце мне тры самыя тоўстыя кнiжкi на беларускай мове». Замова была задаволеная хутка. Праз пару хвiлiнаў бiблiятэкарка вынесла мне «На ростанях» Коласа, «Каласы пад сярпом тваiм» Караткевiча i «Палескую хронiку» Мележа. Таўшчынёю тамоў я застаўся задаволены.
Першым на маiм шляху зьявiўся вясковы настаўнiк Лабановiч.
Непiтушчы сацыялiст з арыентацыяй на Расею. Чалавек даволi сумны, часам нават занудны. Але згадваю яго толькi добрымi словамi. Менавiта ён навучыў мяне сваёй мове, зрабiў завочную экскурсію ў Пiшчалаўскi замак — цяперашнюю Валадарку i паказаў шлях да Вiльнi. На гэтым мы й разьвiталiся.
Наступны герой, вельмi малады, празрыстай душы чалавек, якi, нiбы Магелан, адкрыў сваю краiну ды вырашыў стаяць за яе насьмерць, падаў мне iншы ўрок. Слова «Беларусь» у яго арганiчна спалучалася з залiтай сьвятлом жырандоляў заляй родавага палацу, кiнутай у твар пальчаткай, разьлiтай па шляхетным навакольлi шчымлiвай мэлёдыяй разьвітаньня з радзiмай. Але, на жаль, я безнадзейна перарос маладога пана Загорскага ў цынiзьме.
Але тое, што Беларусь — гэта яшчэ й беспраглядьдзе надзеяў i безвыходнасьць лёсаў, на ўсю поўнiцу даў мне адчуць аўтар трэцяй тоўстай кнiжкi. Якую я адкладаў на пасьля, напалоханы ленiнскiм ляўрэацтвам пісьменьніка. Толькi, як высьветлiлася, дарэмна. Гiсторыя закiнутай у балотах палескай вёскi Куранi чыталася мною з iмпэтам паглынальнiка дэтэктываў.
Пасьля я ня раз бываў у знаёмых мясьцiнах. На некалi вiрлiвым пляцы мястэчка Юравiчы перад велiчнымi руiнамi езуiцкага калегiюму лянiва апахмялялiся ўнукi Васiля Дзятла. На Берасьцейшыне, у размаляванай мацюкамi залi аднаго з закiнутых шляхецкiх палацаў, тры яснавокiя хлапчукі мiрна рэзалiся ў буру. Нязьменнай засталася толькi Вiльня.
На старое ж пытаньне я адказваю па-ранейшаму: «Мiколка-паравоз» — мой любiмы герой. Я нiколi не прачытаю аднайменную кнiжку. Але езьдзiць на паравозе люблю. Асаблiва да Вiльнi.
Зьміцер Бартосік
