Уражаньні — пасьля
У Вiльнi экспануецца «Грунвальдзкая бiтва». Афiшы, эфiр i друк не пакiдаюць нiякай магчымасьцi застацца па-за падзеяй. Усё зроблена для таго, каб кожны чалавек хоць аднойчы спрычынiўся да вялiкага. Мае тутэйшыя сябры папракнулі: як так — не пабачыць сапраўднага Матэйку! Адзiн зь іх агітаваў памерамi палатна».Ты толькi ўявi сабе — пяцьдзясят квадратных мэтраў. Гэта ж больш чым уся твая кватэра!» Мая кватэра сапраўды меншая. Але ж пайшоў я ў музэй з мэтаю ўразiцца чымсьцi большым.
Стоячы ў чужамоўным натоўпе, у да бляску адрэстаўраваным Арсэнале, сярод пышнага хараства жырандоляў ды кiлiмаў i насупраць вялiкага князя, вельмi падобнага да паэта Анатоля Сыса, я думаў пра адно. Ня ўражвала. Малады, рыхтык рок-музыка, экскурсавод тлумачыў па-лiтоўску, абводзячы чырвоным лiхтарыкам старанна выпiсаныя гiстарычныя партрэты. А ў мяне ад iх сузiраньня, хоць ты трэсьнi, не абуджалася нiводнай эмоцыi. Я стаяў перад выяваю вялiкага трыюмфу, быццам перад тэатральным макетам. Можа, уся справа ў тым, што на карціне сярэднявечнае сечы няма ані кроплі крыві? Я паспрабаваў ва ўяўленьні падключыць да ўбачанага гук. Крыкi, лязгат зброi, тупат коней. Але й гэта не атрымалася. Я бачыў адно застылах маўклiвых натуршчыкаў у цiшынi майстэрнi.
І тут згадалася iншае. Позьняя восень пазамiнулага году. Ворша,куды мяне запрасiлi пасьпяваць. Шэрая савецкая вулiца ўздоўж Дняпра. I стары, абязьвежаны брудназялёнага колеру касьцёл. Я зайшоў у гэты храм, дзе ад былога хараства не засталося й сьледу. Старая манашка-місiянэрка цiха павiталася са мною на польска-беларускай мяшанцы. Пэўна, з жаданьня чым-небудзь мне паспрыяць яна запыталася, цi бачыў я карцiну «Бiтва пад Воршай»?
У былой бакавой каплiчцы, на нетынкаванай сьцяне, у паўзмроку, нібы абраз, вiсела невялiкая рэпрадукцыя вядомай карцiны невядомага мастака. Намаляваная з той доляю ўмоўнасьцi ў выявах людзей i з такой дакладнасьцю ў кампазыцыi, зь якою мог пiсаць толькi ўдзельнiк пабоiшча, што адбылося ў некалькiх вёрстах уверх па Дняпры i ў некалькiх стагодзьдзях таму. Але час драбнеў перад прасторай. Тым больш — тут бiлiся, магчыма, i мае продкi. І тут сам сабою «ўключыўся гук»: крыкi, лязгат зброi, тупат коней... Колькi ж я тады прастаяў, вывучаючы карцiну, аб якой раней толькi чуў? Само месца й антураж быццам ператварылi для мяне рэпрадукцыю ў арыгiнал.
Так, я нiколi ў жыцьцi больш ня ўбачу сапраўднай «Грунвальдзкай бiтвы». Але сказаць, што я нiколi ня бачыў сапраўднай «Бiтвы пад Воршай», таксама не магу. Зрэшты, цi можна ўвогуле казаць пра стопрацэнтовае бачаньне ў адносiнах да мастацтва. Можа з часам і мой культпаход на Матэйку ажыве ў памяці ўражвальным успамінам?
Зьміцер Бартосік
