Уладзімер Някляеў: «Я вельмі люблю Менск»

Уладзімер Някляеў: «Я вельмі люблю Менск»

Старшыня Саюзу Пісьменьнікаў Уладзімер Някляеў ня мае намеру вяртацца ў Беларусь. Пра гэта сьведчаць факты мінулага тыдня — ягоная публічная заява пра нелегітымнасьць А.Лукашэнкі, ягоны верш у «Белорусской деловой газете», ягонае інтэрвію польскай «Gazecie Wyborczej». Паэт пацьвердзіў, што ў Беларусі пануе дыктатура, што беларуская культура апынулася ў катастрафічнай сытуацыі і што ён мае намер арганізаваць у Польшчы беларускі культурны цэнтар з выдавецтвам і часопісам — «каб вакол яго згуртаваць беларусаў з розных старон сьвету».

Сёньняшняя гутарка нашага спэцыяльнага карэспандэнта Вольгі Караткевіч з паэтам Уладзімерам Някляевым прысьвечаная большай часткай літаратуры і самапачуваньню паэта ў той сытуацыі, у якой ён апынуўся.

— Навошта паэту, старшыні Саюзу беларускіх пісьменьнікаў спатрэбілася палітычная заява аб нелегітымнасьці Лукашэнкі?

— Я — паэт. Таму пазбаўлены палітычнай лёгікі. Аднак усе апошнія падзеі ў маім жыцьці прымушаюць кіравацца палітычнай лёгікай. Я б хацеў быць далёка ад палітыкі. Аднак, як паслухмяны грамадзянін, павінен кіравацца законамі. Пасьля 20-га ліпеня Лукашэнка — нелегітымны. Я заявіў пра гэта ў Польшчы, таму што тут улады недаацэньваюць тое, што адбываецца на Ўсходзе.

— Распавядзіце коратка гісторыю Вашага выезду за мяжу...

— Сытуацыя, створаная Замяталіным вакол часопісу «Крыніца», стала невыноснай. Гэта адбівалася і на маёй псыхіцы, і на настроях у рэдакцыі. Відаць, падпісаная мною заява, якая асуджала прынятыя прэзыдэнтамі Беларусі і Расеі 25-га сьнежня дакумэнты, стала прычынай увагі да мяне. Я выехаў зь Беларусі 6-га чэрвеня. Думаю, што так хутка арыштоўваць мяне ніхто б ня стаў, аднак Лукашэнка вырашыў узяць мяне на яшчэ карацейшую шворку.

— Вы адчувалі сябе як на шворцы?

— Так. І ў мяне быў выбар — адысьці ад уладаў ці працягваць рабіць нешта, у тым ліку і для культуры, што без дачыненьняў з уладамі немагчыма.

— Калі «адысьці ад уладаў», чым бы Вы маглі займацца? І які мог быць грамадзкі водгук на такую зьмену Вашых інтарэсаў?

— Мог бы займацца выдавецкім бізнэсам. Атрымліваць грошы за песьні. За вершы надта ж не пражывеш. Што да грамадзкай думкі... А навошта яе кантраляваць?

— Дарэчы, якая і калі напісаная Вамі апошняя песьня?

— Апошняя песьня напісаная пра Менск. За дзень да ад’езду. Разам з Эдуардам Зарыцкім. Для аркестру Міхаіла Фінбэрга. І прымеркаваная да сьвята гораду — 3 ліпеня. Выглядае сымбалічна. Мая першая песьня была напісаная таксама з Эдуардам Зарыцкім. Даўгая вельмі — пра каханьне. Яе сьпявала Тамара Раеўская.

— Вы любіце Менск?

— Вельмі. Асабліва гэты раён — мост празь Сьвіслач паміж цыркам і плошчай Перамогі, зь якога можна глядзець на Опэрны. Гэта якраз увасабленьне таго, пра што гаварыў слынны архітэктар Карбузье: «Архітэктура — гэта не будынак, а арганізаваная будынкамі прастора». Замежнікі заўсёды былі ўражаныя пэйзажам, бачным з гэтага мосту. Я шмат глядзеў на Менск... І адчуваў прастору і настрой. Адтуль і пайшло...

— Паэзія?

— Так. Я ніколі б ня стаў празаікам. Ня ўмею пісаць і апісваць рэаліі — дамы, вуліцы... Патрабую паэзіі.

— А чаго патрабуе праўдзівая паэзія?

— Разьняволенасьці і фантазіі. Там ты зрэалізуеш тое, чаго ня спраўдзіў у жыцьці: не дакахаў — дакахаеш, не дапіў — дап’еш....

— Ці не рабілі Вам закіды ў злоўжываньні алькаголем?

— Я жыў і, відаць, цяпер жыву, аточаны плёткамі. Алькаголь — непазьбежны для творчага чалавека. Чаму? Бо шукаеш выйсьця з побыту. Любы побыт, самы ўладкаваны — гэта сумна. Яго можна памацаць толькі фізычна. Нат калі ты бярэш самую вытанчаную філіжанку, па вялікім рахунку, гэта звычайны прадмет. І без настрою — тое самае, што звычайная шклянка. Алькаголь — гэта слабасьць беларусаў, якія патрабуюць распружанасьці. Каб беларусы былі мацнейшымі, маглі б вырашаць пытаньне іншым шляхам — трэніраваць цела, дух. І даваць палёгку мазгам...

— Чаму Вы ня сталі тэарэтыкам паэзіі?

— Сумна тлумачыць людзям тое, што яны павінны выказваць і што адчуваць. Ёсьць такая парода людзей — крытыкі. Сярод іх — таленты. Мне трактаваць сумна. Я ніколі не пісаў дзёньнікаў. Аднаго разу — у школе. Пасьля перачытаў і стала сорамна — для сябе пісаў у апошнюю чаргу. Дбаў пра форму... А ў беларускім кантэксьце я не ўваходзіў у нейкія групоўкі, колы. Сам па сабе. Ня быў набліжаным...

— Ці былі Вы рэальна набліжаным да Лукашэнкі? Простая тэлефонная лінія і г.д...

— Не, ня быў. Калі да мяне прыходзяць і кажуць, што ты з прэзыдэнтам кожны тыдзень мыесься ў лазьні, я мала расказваю, што сапраўды хаджу ў лазьню з прэзыдэнтам. Але прэзыдэнт гэта ня той. У мяне свая кампанія, у якой, дзякуй Богу, няма ніводнага літаратара. Гэта былыя спартоўцы, мужыкі, якія займаюцца справай. Шточацьвер ходзім у лазьню. І абралі прэзыдэнта кампаніі — былога баксёра цяжкой вагі. Займаецца бізнэсам.

— Аляксандар Лукашэнка чытаў Вашыя вершы?

— Усім расказваў, што чытаў. Але ня мне. На сустрэчы з Радай (Саюзу Пісьменьнікаў. — «НН») сказаў, што сучаснай літаратуры, на жаль, ня ведае.

— А каго ён ведае?

— Лукашэнка ведае Мележа, таму што вывучаў яго ў школе. Ён нам расказваў, як некалі паехаў на Палесьсе. Апынуўся на востраве, дзе расло вялікае дрэва, здаецца, дуб. Лукашэнка стаў пад дубам і адчуў, што тут, на гэтай зямлі, Мележ мог напісаць «Людзі на балоце»...

— На Вашую думку, ці важна, каб кіраўнік дзяржавы быў гуманітарна асьвечаны?

— Безумоўна, важна. Гэта ж ня той сьвет, калі панаваць можа проста тыран...

— А хіба гэта ня так?

— Відаць, адмерана нам так. Ён абсалютна падобны да народу. Народ — да яго.

— Вы калісьці гаварылі, што дасягненьнем у сваёй творчасьці лічыце зборнік «Прошча»...

— Я сам зь мястэчка Крэва. Мой бацька, рускі чалавек, прыйшоў туды з Волгі, калі адваяваў. Яго, былога старшыню калгасу, паслалі ў Заходнюю Беларусь ствараць калгасы, раскулачваць майго дзеда, фактычна, разбураць тое, што дзед усё жыцьцё будаваў. Сустрэў маю маці. Я нават пачаў паэмку пісаць пра парадоксы, ад якіх залежыць тваё зьяўленьне. Каб не было тае жудаснае вайны, ці быў бы я, Вы?

Напрыканцы вёскі, мястэчка ёсьць прошча. Абавязкова з капліцай — гэта можа быць студня, камень, валун, векавое дрэва. Сымбаль. Толькі там можа здарыцца нешта неверагоднае ці фантастычнае. Там, дзе Прошча. Аднаго разу на Смаргоншчыне я ўбачыў возера. Маленькае, але глыбокае — я нырцом спрабаваў. Пытаюся ў мясцовага жыхара вёсачкі хат у пяць: «Як называецца?» — «Проста возерам». Так яно стала Прошчай. Так нарадзіўся назоў кнігі.

— У паэзіі жыць прасьцей?

— Менш умоўнасьцяў. У жыцьці нельга адысьці ад умоўнасьцяў. У паэзіі дапушчальная вялікая доза свабоды. А замест гэтага беларускае скарыстоўвалася і скарыстоўваецца дагэтуль як патэнт для магчымасьці існаваць.

— Шамякін? Прачытаўшы ягоныя дзёньнікі ў «Крыніцы», я падумала: «Чалавек пазбаўлены абстрактнага мысьленьня. Бачыць толькі тое, што відаць»...

— Шамякін, дарэчы, няшчасны чалавек. Мог бы стаць вельмі добрым пісьменьнікам. Прырода дала яму талент сюжэтніка. Ёсьць пісьменьнікі, якія ня могуць добра апэраваць фантазіяй. Шамякін з такіх. Але сюжэт будаваў, як мала хто. Умовы соцыюму прымусілі адпрацоўваць клішэ. У ягоных раманах два полюсы. Станоўчы — сакратар райкаму, адмоўны — старшыня выканкаму. Туды ўплеценае каханьне. Старшыня выканкаму адступае... А цяпер Шамякін няшчасны і па жыцьці. Жаліцца, што стаў бедным. Ёсьць людзі, якія ня могуць падумаць, што ўлада можа быць імі абвергнутая.

— Асабліва чалавек, які пісаў пра каханьне?

— Я ведаю выпадкі, калі беларускія паэты спачатку пісалі прысьвячэньні жанчынам, якіх кахалі, а як даходзіла да друку, здымалі гэтыя прысьвячэньні, баючыся жонкі...

— Што Вы ўзгадваеце з уласнага жыцьця? Вучобу, працу на БАМе, перажытыя пачуцьці?

— БАМ. Падабалася, таму пісаў пра гэта. У нас адзін аднаго амаль не чытаюць, а ацэньваюць са словаў іншых. Крытыкавалі мяне за апяваньне БАМу, а я надта не апяваў. Упэўнены, што «Паэму пра БАМ» прачытаў адзін са ста крытыкаў. БАМ — падабалася. Пакуль БАМ ня стаў пляцоўкай для махінацыяў — сталі красьці, японцы прывозілі самалётамі шмоткі...

— Рамантычныя 60-я. Вашая маладосьць засьпела моду на джынсы?

— Не. Штаны-дудачкі, кашуля ў пеўні і шырокі гальштук. Дудачкі разразалі і вешалі на разрэз ад нізу да калена значкі. Мяне ледзьве з тэхнікуму ня выгналі за гэта.

— Зь якога тэхнікуму?

— Сувязі. У Менску. За тое, што я студэнту з Цэнтральнай Афрыкі тры зубы выбіў.

— ???

— Не, не за дзяўчат. Была такая песьня. «Жил да был чёрный кот за углом, и кота ненавидел весь дом...» Дык той цемнаскуры студэнт сьпяваў «Жил да был белый кот за углом...» Уратаваў мяне дырэктар тэхнікуму Тумас.

— Але ж Вы ня толькі ў Менскім тэхнікуме сувязі вучыліся?

— Так. Перад тым — у Кіеве, на геоляга. Адтуль, не давучыўшыся, зьехаў. Пакахаў дзяўчыну. Мне было 14 гадоў, а мясцовым суседзям па інтэрнаце пад 20. Вось яны мяне моцна й білі, каб адчапіўся ад яе. Пару разоў завярнулі ў коўдру і білі кедамі. Я цярпеў, бо кахаў. А калі ўжо кашлянуў крывёю, ня вытрымаў. Таму мама і прыехала з завернутымі ў хустачку 25 рублямі і фразай «Уся вуліца кажа, што ты нідзе не давучысься»... Памянёны Тумас таксама мяне павыхоўваў. Рукой.

— А Вы часта кахалі?

— Вельмі. Наймацней пакахаў цяперашнюю жонку.

— Чаго нельга рабіць з каханым чалавекам?

— Наўмыснай крыўды.

— Як Вы будзеце жыць у Варшаве? Як бачыце сябе?

— Два шляхі маю — мастацтва і вера. Чалавек не закон, не падлягае перагляду. Я б хацеў зьмяніць сябе. Я ўсё жыцьцё сабой незадаволены.

— Якое апошняе расчараваньне?

— Я ўбачыў, што мой асабісты стан тут не палепшыўся, і мой лёс мала каго цікавіць. Як было там, у Беларусі, так і тут. Нікога не цікавіць, што ты, усіх цікавіць, як цябе скарыстаць.

— Ці пішаце вершы?

— Так.

— А пра Беларусь?

— Беларусь у душы.