Дзяніс НОСАЎ
Па польскім часе
Кожнае падарожжа ў заходнюю Беларусь для чалавека з усходу краіны адкрывае цуды. Асаблівасьці ляндшафту, каталіцкасьць, сьляды жыцьця «за Польшчай».
Гасьцяваў я на хутары пад Мёрамі. Раённая кніга «Памяць» паведамляе пра яго — 2 двары, 3 чалавекі. Насамрэч даўно ўжо 1 двор, 2 чалавекі. Суседні дом хоць і захаваў сьляды яшчэ нядаўняга — гадоў 20 таму — дабрабыту, але пусты, патроху развальваецца. Ад трэцяга, троху далей, засталася толькі купа гліны на месцы грубкі. Побач на рачулцы Вяце — рэшткі млына. Не такога й старога, ужо нашага стагодзьдзя, але з 50-х нікому не патрэбнага. «Пры Польшчы» тут віравала жыцьцё, а зараз толькі імклівыя хвалі Вяты пад старым мураваным мостам, што вядзе ад млына на другі бераг, да двух іншых яшчэ жылых дамоў. Дакладней, вёў... Бо пад час веснавой паводкі і ён абваліўся. Аднаўляць няма каму. А на берагах, месцамі даволі стромкіх — зялёныя джунглі...
Гаспадар хутару, дзед Станіслаў, нарадзіўся, калі пачалася першая сусьветная, бабуля Кацярына на дзесяць гадоў маладзейшая. За палякамі дзед працаваў у найме, пасьпеў адслужыць у войску; вайну правёў у нямецкіх канцлягерах. Цікавыя ягоныя расповеды пра часы «ўзьяднаньня». «За Польшчай цяжка жылося. У аднаго робіш, у другога — многа работы, дужа цяжка. Але й заробак добры. А за Саветамі лепей стала. Камісар, прадсядацель гэны, у калхоз усіх зганяў. А сам усё на дзевак паляваў, бандыт. Бывала, пры ўсіх рэвальвэрам трасе ды крычыць ёй: «Застралю, як са мной ня пойдзеш! Застралю!..» І гэтак далей, а на фінал: «Так што за Саветамі лепей стала, дужа лепей...»
Сястра дзедава па вайне зь сям’ёй зьехала ў Польшчу, а дзед вярнуўся ў Беларусь, ажаніўся. Але разам з бабкай лічаць сябе хутчэй палякамі, хаця пры новых людзях гэтага не афішуюць. Але беларусамі сябе ўпарта не называюць, насуперак нашчадкам нават. Пішуць па-польску, прынамсі «польскімі літарамі». Гутарка ж — трасянка. Пра Польшчу ды палякаў гавораць як пра «іх».
А што самае цікавае, я спачатку ня мог зразумець, чаго яны ў часе, бывае, блытаюцца, а якой аўтобус прыходзіць, напрыклад? Аказваецца: «То па-вашаму, мусіць, у дзевяць — а па-нашаму ў восем...» Яны жывуць па польскім часе!
Гэта можна было зразумець раней, як унутраны супраціў пераходу «пад Маскву». Але й цяпер гэтаму ня могуць перашкодзіць ані складанасьці з напраўкай гадзіньніка, ані блытаніна (і ў дачыненьнях з роднымі), ані тое, што Беларусь навокал іх даўно ўжо жыве не «па Маскве», а па сваім часе, ні тое, што ўласны сын працаваў і за «Саветамі» ўва ўладзе й зараз адзін зь першых людзей у раёне...
Дзед з бабкай пры Польшчы жылі каля 20-ці гадоў, а з таго часу прайшло ўжо 60... Але нішто ня можа — і ня толькі ў іх — вытравіць звычкі жыць па польскім часе. Так на ўсходзе ў многіх пакаленьняў выпрацавалася звычка жыць «па Маскве», «у Расеі». Але тое паціху праходзіць...
