Па-над прорвай
У выдавецтве «Наша Ніва» рыхтуецца да друку новая кніга Васіля Быкава
Яе складуць не традыцыйныя для празаіка аповесьці, а кароткія прыпавесьці, напісаныя за год побыту пісьменьніка ў Фінляндыі. Некаторыя зь іх друкаваліся на старонках «НН».
Новае амплюа Васіля Быкава выклікае розныя ацэнкі чытачоў і крытыкаў. Хтосьці кажа, што 75-гадовы патрыярх «выпісаўся» і таму не бярэцца за буйнейшыя творы. Можна пачуць таксама, што пісьменьнік сьпяшаецца непасрэдна ўплываць на палітычную сытуацыю ў Беларусі. Кажуць іншы раз аб прадказальнасьці прыпавесьцяў. Што да апошняга, дык прадбачыць фінал можна і ў клясычных быкаўскіх аповесьцях. У гэтым сэнсе пісьменьнік ніколі не інтрыгаваў чытача, пакідаючы сабе іншыя спосабы захапіць увагу.
Нарэшце, кажуць пра пэсымізм быкаўскіх твораў. Але й гэта не навіна для пісьменьніка.
Між іншым, гэты самы быкаўскі пэсымізм патрабуе больш уважлівага погляду. Гінуць усе героі таксама і ў Шэксьпіра, якога ніхто пэсымістам не назаве. Магчыма, так адбываецца з-за таго, што эпоха Гамлета далёкая і яе рэаліі не адчувальныя. А гэта значыць, што праз трыста гадоў і Быкаў можа не ўспрымацца як пэсыміст, калі пэсымістычны эмацыйны зарад утрымліваецца менавіта ў блізкім і зразумелым нам антуражы, скажам, у вопратцы герояў ці іхнай манеры гаварыць. Далёкі нашчадак можа ўспрымаць гэта як проста антураж, ніяк не датычны яго асабіста — ягоных пачуцьцяў і адчуваньняў. Тады застануцца адно пазачасавыя псыхалягічныя сытуацыі і ўяўленьне пра нашу эпоху, яе норавы. Зь іншага боку, тыповы беларус заўсёды сыходзіў зь філязофскага пасылу «спадзявайся на лепшае, а рыхтуйся да горшага». І тут быкаўская паралельная рэальнасьць захапляе менавіта гэтым — магчымасьцю не прапасьці, калі ў поўнай меры адчуеш, якая прорва гатовая раскрыцца пад тваімі нагамі.
З такой вось беларускай сялянскай дакладнасьцю Быкаў вымалёўвае сытуацыі таго самага горшага, да чаго варта рыхтавацца. Вы скажаце — а пры чым тут мы? Мы ж ня слуцкія паўстанцы, і не савецкі афіцэр Сотнікаў на мінулай вайне, і нават не героі «Ваўчынае ямы», што падаліся ў радыяцыйную зону. Слушна. І вось тут ангажаванасьць Быкава, ягоная творчая блізкасьць і неабыякавасьць да сёньняшняга грамадзка-палітычнага жыцьця краіны, можа быць, нават мімаволі, дыктуе яму імкненьне наблізіць свае прароцтвы таго самага горшага да сёньняшняга чытача і тым засьцерагчы яго ад прорвы. Згадаю тут пашыранае меркаваньне пра фільмы жахаў, што патрэбныя на тое, каб адцягнуць некантраляваныя эмоцыі з жыцьця ў бяскрыўдную кіназалю. Але як гэта зрабіць, як засьцерагчы свой народ ад русіфікацыі і магчымага ў будучыні поўнага зьнікненьня, калі Быкаў не фантаст і ў прынцыпе цураецца гэтага жанру? Вось тут і зьяўляюцца прыпавесьці — гэткія казкі для дарослых, дзе на беларускай мэнтальнай аснове даюцца часам зусім адцягненыя схемы таго самага горшага, што можа чакаць неразумнага чалавека і неразумны народ. Прыпавесьці Быкава — як абярэгі. Прычым ствараюцца яны ў на парадак больш даступнай форме, чым ранейшая быкаўская літаратурная клясыка. Прыпавесьці можна друкаваць у масавай газэце, і станоўча адгукаюцца пра іх найперш людзі, далёкія ад літаратуры і літаратуразнаўства. Іншая рэч, што аўдыторыя народнага пісьменьніка магла б быць значна большаю, каб ня сёньняшні палітычны рэжым, які, у сваю чаргу, вычытвае ў гэтых творах і сваю непазьбежную пагібель.
Крыт.
