Людміла РУБЛЕЎСКАЯ
Сэрца дарогі
Дарога, у прынцыпе, усяго толькі пераадоленьне прасторы. Але Карлас Кастанэда сьцьвярджаў, што ў кожнае дарогі ёсьць сэрца. Сапраўды, дарога — не абстракцыя і ня частка матэрыі, пэўны адрэзак зямной цьвердзі. Гэта хутчэй стан калектыўнай сьвядомасьці — ці нават падсьвядомасьці? Стан электронаў, якія сталіся токам і рушаць скрозь крысталічныя структуры матэрыі. Можа быць, у сьвеце атамаў электроны-вандроўнікі, якія ствараюць магутную энэргію току, лічацца прасьветленымі, адзначанымі вышэйшай сілай, як у сьвеце людзей — пілігрымы.
Або адкінутымі, праклятымі, як у сьвеце людзей — бадзягі.
Бо дарога — гэта небясьпека, і той, хто жыве ў яе стыхіі, нясе на сабе кляймо гэтай нябясьпекі. Самым небясьпечным чалавекам для чалавека можа стацца незнаёмец, якога больш ніколі ня ўбачыш і ня знойдзеш.
Дарога — нешта адухоўленае. Апантанасьць дарогай прыходзіць да чалавецтва, як эпідэмія чумы ці, хутчэй, эпідэмія прароцтваў, скокаў ці вядзьмарства. У сярэднявеччы эпідэмічная манія да вандраваньня апаноўвала тых, хто найбольш няздольны да вандровак — дзяцей, жанчын, старых.. У пачатку XIII стагодзьдзя у Марсэлі сабраўся шматтысячны натоўп дзяцей васьмі-дзесяці гадоў. Яны мелі намер прайсьці па дне мора да Ерусаліму, бо мора мусіла расступіцца перад імі — яны ж выконвалі Божую волю! Ні бацькі, ні ўлады не маглі затрымаць маленькіх паломнікаў.
Мора не расступілася, а кемныя людзі апантаных дзяцей загрузілі на караблі і прадалі на ўсходніх базарах.
Дарога — гэта стыхія. Ніводнае месца на зямлі ня можа лічыць сябе пачаткам ці канцом дарогі. Дарэмна чарговы Рым сьцьвярджае, што ўсе шляхі вядуць да яго. Кропка ня можа быць пачаткам ці канцом кругу. Той жа Кастанэда сказаў, што ўсе шляхі аднолькавыя — яны нікуды не вядуць.
Той, хто хворы дарогай, — выбірае сабе лёс не такога, як усе. Вандроўнік, як электрон у струмені току, зьяўляецца і самой энэргіяй, і яе мікраскапічным носьбітам. Птушкай Сімург, якая ёсьць — усе птушкі, якія шукаюць яе па сьвеце. Ён падазроны таму, хто жыве ў замкнутай прасторы роднага мястэчка, — можа быць, гэта падсьвядомая боязь заразіцца псыхозам? Але да вандроўніка цягнуцца, як да экзатычнага стварэньня — ён цікавы сваімі аповедамі. Нават сёньня, у век татальнай інфармацыі, у любой кампаніі расповеды пра падарожжы карыстаюцца посьпехам. Напэўна, гэта таксама інстынкт — зьбіраць інфармацыю пра навакольную прастору. Таму час ад часу ў самым аседлым племені нараджаўся вандроўнік.
Жахліва, калі дарога робіцца прывычным, нецікавым станам, як для героя Сартравых «Ванітаў» — тады дарога не аддае табе ўражаньні, веды, пачуцьці, а забірае тваю энэргію, ты — як авечка, што прадзіраецца праз калючыя хмызьнякі і пакідае на галінках кавалкі поўсьці.
Кажуць, што праз Беларусь праходзяць усе дарогі Эўропы, што мы — народ на скрыжаваньні. Але стыхія дарогі — гэта не абстрактны вэктар. Там, дзе скрыжуецца шмат дарог з рознапалярных мясьцінаў, яны закручваюцца, як цыклён ці тайфун. Мы жывём у воку тайфуну, у сярэдзіне сьмерчу, у здрадлівай нерухомасьці, дзе ўзгадоўваецца нацыянальны архетып балота. Мабыць, таму нашы людзі ў масе — не вандроўнікі. Ім цяжка далучыцца да стыхіі адной пэўнай дарогі і зьліцца зь ёю. Яны перамяшчаюцца дзеля канкрэтных мэтаў, на пэўнае месца. Віхура часоў і чужых уплываў, чужых дарог вакол свайго лапіка зямлі прымушае з усіх сілаў трымацца за гэты лапік, бясконца прыгінацца да яго — абы не адарвала... Толькі асобныя натуры — як тыя, што апынуліся на ўскрайку чортавага кола — вырываюцца, вылятаюць з айчыннай стыхійнай варонкі і лятуць па сьвеце зь вечнай тугою ў атручанай балотнымі выпарэньнямі душы. Магутныя павевы з усходу ці захаду, поўныя энэргіі там, адкуль яны прыляцелі, трапіўшы ў віхуру над нашым балотам, руйнуюць тое, што на паверхні, змагаюцца між сабою, але ўрэшце страчваюць сілу, няздольныя ўзрушыць дрыгву. Саргасава мора эўрапейскай цывілізацыі. Я ня ведаю, ці створаны чалавек, каб пераадольваць прастору? Гавораць жа этолягі, што прывязанасьць да Радзімы — інстынктыўнае пачуцьцё. Ёсьць жывёлы тэрытарыяльныя і ёсьць намады — вандроўнікі. Усё залежыць ад таго, які кавалак тэрыторыі адбіўся ў памяці дзіцёнка ў пэўны момант — момант імпрытынгу, адбітку ў падсьвядомасьці — як сымвал яго радзімы: ці вёсачка, ці ладная частка зямной паверхні, убачаная пад час бацькоўскага вандраваньня.
Дарога мяняе чалавека, калі ён зьліваецца зь яе стыхіяй, калі дарога — яго мэта і сутнасьць. Але хіба малітва, пасыл думкі ў невымоўныя вышыні — ня ёсьць дарога? Усе вялікія мысьляры сьвету гаварылі пра Шлях, у які належыць выправіцца, які належыць праходзіць — і гэта ня быў шлях, які пераадольваюць фізычна ў матэрыяльным сьвеце. Ён заўсёды вядзе наверх.
Але ёсьць усё-ткі і дарога матэрыяльная, тое, што прынята называць дарогай, якая хавае косткі пад слоем утаптанай зямлі ці брукаванкі. Матэрыяльную дарогу складае ўсё, згубленае тымі, хто ішоў ці ехаў па ёй. Яе ўсьцілае сьмяцьцё цывілізацыі, і вандроўнік прыпадабняецца скарабею.
І як душа зьяднаная зь целам, так і дарога-стыхія зьядноўваецца з дарогаю-сьмяцьцём, каб аддзяліўшыся ад апошняй, як душа аддзяляецца ад цела, перайсьці ў Шлях наверх.
