Віктар МАРКАВЕЦ
Матацыклетныя вандроўкі з Марачкіным
Напярэдадні 60-годзьдзя майго даўняга сябра Аляксея Марачкіна зь цікавасьцю перачытваю старонкі сваіх запісаў, што рабіў у часе нашых супольных падарожжаў па Беларусі. Вось асобныя зь іх — зь лета 1979 году:
«Штуршок і асалоду ад падарожжа атрымалі ад таго моманту, калі пад час першай творчай паездкі ў Докшыцкі раён раптоўна і зь лёгкасьцю надумалі набыць ровары. Даведаліся, што гэты тавар можна знайсьці ў краме на станцыі Крулеўшчызна, і накіраваліся туды аўтобусам. Выкупілі першыя для сябе «транспартныя сродкі» і проста ад крамы пакацілі прасёлкамі, сьцежкамі, па квітнеючых лугах і палях, праз рамантычныя рэшткі фальваркаў і хутароў. Хаця першыя нашы вандроўкі былі кароткімі, і іх было няшмат, але менавіта яны натхнілі на больш сур’ёзныя экспэдыцыі».
«Вясна набірае сілу. Аляксей усё часьцей заводзіць размову пра будучае лета. Расказвае, як дрэнна езьдзіць адному і што было б добра для нас і найлепшым выхадам ладзіць вандроўкі разам».
«Марачкіну не цярпелася хутчэй набыць матацыклет. І вось, нарэшце, яго прывезьлі на двор майстэрні на вул.Дзімітрава, —упакаванага, абабітага рэйкамі. Гаварылі, што стаяў доўга пад небам, і гэта было бачна па налёце пылу і дзе-нідзе — іржаўчыне. Разьбіралі, чысьцілі, але так і не завялі — іскры не было. Цягнулі наверх у майстэрню. Прыйшлося дамаўляцца на заводзе пра гарантыйны рамонт. Я сваю тэхнічную праблему вырашыў праз мастака Генрыха Ціхановіча, які прадаў мне старую «Яву».
«Доўга абмяркоўвалі маршрут падарожжа. Вырашылі падацца на поўдзень, у бок Турава.
Гамонку пра гэтую вандроўку вялі па ўсім Менску. Ведалі, што мы зьбіраемся, спрачаліся — ці добра, што на матацыклетах, ці патрэбны намёт ды іншыя дробязі... Мабыць, самі мы так не хваляваліся, як клапаціліся пра нашу паездку знаёмыя ды сябры. У Саюзе мастакоў і ў Саюзе пісьменьнікаў вяліся спрэчкі вакол гэтай задумы. Саміх нас болей хвалявала, як будзе паводзіць сябе тэхніка, як прыстасуемся да яе і да дарогі, як будзем знаходзіць кантакты зь вясковымі людзьмі.
Напярэдадні паездкі начавалі ў майстэрні. Разьлічвалі ашчаджаць дзённы час ды як раней выехаць з гораду, пакуль найменшы рух. Доўгая падрыхтоўка засталася ззаду. Раніцай 19 ліпеня пачалася дарога».
«Даехалі да паромнай пераправы на Прыпяці. Было ўжо даволі позна. Насоўвалася чарговая навальніца і трэба было найхутчэй шукаць месца для стаянкі. Але, як на дзіва, берагі былі пустыя, і толькі рэдкія кусты расьлі на пяску. Не губляючы часу, памкнуліся да першай больш-менш прыдатнай мясьціны і хуценька пачалі ставіць намёт. Але хмара апярэдзіла нас, і завяршалі мы сваю працу пад зьлівай. Не было нават часу падрыхтаваць пляцоўку пад жытло ды стаянку для тэхнікі. Добра, што ў цэляфанавых пакетах тое-сёе захавалася сухім, каб пераапрануцца. А дождж ліў, і здавалася, што так можа працягвацца некалькі дзён. Як змаглі, уладкаваліся і неяк пераначавалі. Раніца адарыла нас цудоўным надвор’ем — сонцам і лёгкім ветрыкам. Знайшліся і дровы. Расклалі цяпельца і, карыстаючыся момантам, высушылі ўсё. Потым упакаваліся і рушылі далей. Праз Прыпяць перапраўляліся на пароме».
«Цікава было паглядзець Украіну. Заехалі ў Дубровіцу. Адразу ж, пераехаўшы мяжу, адчулі, што трапілі ў іншы край: усюды надпісы толькі на ўкраінскай мове, нават палі выглядаюць інакш, ды й расьліны іншыя — хмель, таполі...
Дубровіца нічым не адрозьніваецца ад шматлікіх беларускіх раённых цэнтраў. Можа толькі тым, што кідаецца ў вочы большая колькасьць розных плякатаў і іншай «нагляднай агітацыі». Ды яшчэ адчувецца кантраст: з аднаго боку, чыста і дабрабытна, а з другога — страшэнная безгустоўшчына ва ўсім гэтым соцдызайне.
Доўга не затрымаліся, скіраваліся далей на Зарэчча. Адмовіліся ад ранейшага пляну ехаць на Невель ды павярнулі на Беларусь... Як толькі збочылі з дарогі на прасёлак, адразу ж урэзаліся ў страшэнныя пяскі. Нашы перагружаныя машыны працавалі на ўсю моц. Шмат разоў давялося «купацца» ў сыпучым украінскім пяску».
«Сілы былі затрачаныя вялікія, але ўсё ж так-сяк патрапілі да вёскі, якая завецца Ладараж. Гэта самая што ні ёсьць глыбінная вёска, куды «цывілізацыя» яшчэ не дайшла. Зьдзіўляе ўсё — самі забудовы з магутнымі дахамі з асакі, пляніроўка забудоваў, буйная расьліннасьць. А галоўнае — шчырасьць, адкрытасьць людзей, якія адразу зьбіраюцца, убачыўшы новых людзей на вуліцы, зь цікавасьцю і вялікай прыязнасьцю размаўляюць, гатовыя паказаць і падзяліцца ўсім, што маюць».
«Шлях ляжаў у Багданава — да мясьцінаў Рушчыца. Гаспадар, у якога мы спыніліся, аказаўся цікавым чалавекам. Пры Польшчы ён меў уласны хутар, што стаяў за маёнткам Рушчыца, дзе цяпер засталася адзінокая йгруша. Дзядзька добра ведаў «паноў», пра якіх прыгожа апавядаў па-беларуску...
Праз дарогу ад агульных могілак — асобныя, Рушчыцаў. Найбольшы помнік — бацьку мастака. Сам творца пахаваны побач з жонкай. Помнік зрабілі ў Вільні і паставілі зусім нядаўна. Атрымалася вельмі сьціпла. Надпіс па-польску: «Мастак, прафэсар Віленскага ўнівэрсытэту Фэрдынанд Рушчыц». Гаспадар расказваў, што магілу муравалі ў выглядзе склепа. Труну ставілі на падстаўцы, вольна. Потым замуравалі і засыпалі зямлёй.
Ад фальварку засталася толькі стайня — вельмі прасторная забудова, дзе і цяпер трымаюць коней. На месцы палацу цяпер толькі ўзгоркі бітае цэглы.
Адпачылі на сене, а самай раніцай пачалі зьбірацца ў Вішнева, бо чулі пра ксяндза Чарняўскага, пра ягоныя беларускія пропаведзі. Хацелася ўсё гэта пабачыць, бо якраз павінна была адбыцца служба».
Працяг вандроўкі, пасьля невялікага перапынку, адбываўся на Віцебшчыне, па мясьцінах Язэпа Драздовіча. На сустрэчу з Аляксеем у Барсукі я дабіраўся з Докшыц праз Глыбокае і Лужкі:
«Уразілі Лужкі, дзе рака Мнюта ўтварае прыгожы рэльеф мясцовасьці, і над усім уздымаюцца муры храмаў».
«За Лужкамі, дзесьці бліжэй да лесу, нешта гарэла. Высока шугала полымя і валіў дым. Каб паехаў туды, дык напэўна б сустрэўся з Аляксеем там, на пажары (гарэў хлеў у вёсцы, праз раку ад іхных Барсукоў), але сьцежка вывела мяне да кладкі праз раку, дзе адразу ж убачыў на другім беразе Ігара, сына Аляксея. Пры яго дапамозе перацягнулі маю тэхніку праз Мнюту па вузенькай і зыбкай кладцы, на якой хапала месца толькі для колаў. Стаяць ужо не было дзе, таму хлопец сядзеў і кіраваў, а я яго падштурхоўваў. Адразу ж на беразе паўстала ідылічная сцэна — Марачкіны пасьвяць каровы. Аляксей, убачыўшы дым, пабег на пажар, а Ірына (жонка яго) засталася на лузе. Падаліся і мы ў той бок, але ўжо было бачна, што там усё скончылася. Вярнуліся. Неўзабаве на беразе сабралася ўся сям’я. Бацька Ірыны прывёў на луг каня. А потым і маці прыйшла даіць карову. Зьявіўся Аляксей — увесь перапэцканы сажай і мокры. Рэчку пераплываў у адзеньні. Калі сьпяшаўся на пажар».
«У пошуках вёскі Лясьціны патрапілі ў невялічкую вёсачку Азэту, дзе ўсё захавалася спрадвеку — і саламяныя дахі, і спосаб працы — бо і саху тут знайшлі, і драўляную барану.
Маладая яшчэ на выгляд кабета ткала цудоўныя па тэхніцы выкананьня кілімы (тут іх, дарэчы, так называюць) — сапраўдныя габэлены. Стаяў шырокі станок, шырэй чым паўтары мэтры: на ім распачатая праца. Майстрыца, быццам ведаючы сабе кошт, трымалася з гонарам. Тут жа зьявіўся гаспадар — сухаваты, падцягнуты дзед. Раней быў у іх дыван Драздовіча. Але калі наткала сваіх, а той састарэў, яго зьнішчылі. Жанчына павяла нас да суседкі, і тая выцягнула два кавалкі (валяліся дзесьці на печы) цудоўнага дывана Драздовіча з арыгінальнымі малюнкамі — млын, вогнішча, коні, месяц».
«Па дарозе на Браслаў спыніліся ля апусьцелага хутару. Калі ехалі па шашы, спадзяваліся пераначаваць на якім-небудзь закінутым хутары, але калі зайшлі ў хату, дык адразу настрой зьмяніўся. Апанавала адчуваньне нейкай насьцярожанасьці і няўтульнай патаемнасьці... Захацелася выскачыць вонкі. І сапраўды, прыемна было на полі, дзе адразу зьнікла ўнутраная напружанасьць. Лепей было начаваць дзе пад дрэвамі ці ў купе саломы, чым у «цывілізаванай» пакінутай хаце. На панадворку стаяла некалькі яблынь. Ніхто не чапаў яблыкаў, і яны маляўніча абсыпалі дрэвы і зямлю. Паднялі некалькі чырвоных, салодкіх яблычкаў, якія добра прыдаліся, бо давялося імі вячэраць».
«Вечарэла, калі прыехалі ў Іказьнь. Велічны касьцёл і царква надалі прыгожы выгляд мястэчку. Але гэта здаля... Зблізу іншае ўражаньне — нейкая неарганізаванасьць цяперашняга жыцьця — сьмецьце і тлум, запушчанасьць ва ўсім. Зблізу касьцёл падаўся яшчэ больш велічным, і на гэтым фоне яшчэ больш «рэзалі вока» яго пашкоджаньні ды недагледжанасьць. Абышлі храм навокал. За мурамі, на зялёнай траве, бы насьмешка над намі, ляжыць маляваны дыван з кветкамі на чорным фоне. Ляжаў ён тут даўно, бо трава пад ім ужо зжаўцела. Лёс бы спэцыяльна падкінуў нам гэтага прыгажуна, бы ўхваляючы наш занятак і росшукі. Убачылася нам у гэтай прыгодзе штосьці знакавае».
«Выехаў з Докшыц у Барсукі. Не хацелася траціць дзённы час, таму разьлічваў прыехаць раней. На гэты раз ужо па знаёмых сьцежках кіраваў да вёскі не праз кладку, а па дарозе. Не даехаўшы дзесьці з кілямэтар, убачыў Аляксея. Ён касіў канюшыну. Спыняюся. Скідаю дарожнае адзеньне, бо стала даволі горача. Знайшлася якраз яшчэ адна каса. З палову гадзіны касілі разам. Не далі скончыць гэтую прыемную справу пчолы. Сонца прыпякло, а заставалася дакасіць маленькі лапік якраз насупраць іх домікаў. Ды і самі касцы, чым далей праца і мацней сонца, тым больш апацелыя і кудлатыя. А пчолы так і лезуць у валасы, не даючы і моманту супакою. Выпілі малака, якое тут вельмі смачнае і духмянае».
З тых даўніх часоў засталіся прыемныя ўспаміны. Для нас абодвух тыя вандроўкі далі штосьці сутнаснае, неад’емнае, незабыўнае.
