Адам Глёбус
Бездапаможны самазабойца — Акутагава Руноскэ
Наўздагон тэкстаў
***
Нататкі Акутагавы Руноскэ вытанчаныя, як трэснутая бамбукавая вудачка, што прадаецца ў краме «Паляўнічы й рыбак».
***
Акутагава пісаў: «...нават калі адкінуць агіду гарадзкога жыхара да глухмені...» Падобнага я не сустракаў ні ў аднаго зь беларускіх літаратараў, яны — сена на асфальце, усе — родам з хатаў, а мне да душы японская агіда да глухмені.
***
«Хлусьня — праўда мінулага, яна роднасная грашам, што хадзілі ў часы старажытных княстваў», — выдатна заўважыў і параўнаў Акутагава. Грошы ня лепшыя за людзей і доўга не жывуць.
***
Акутагаву зьдзіўлялі ордэны і тое, што вайскоўцы ў цьвярозым стане гуляюць з начэпленымі на грудзі ордэнамі. Я з гэтаю зьяваю звыкся, толькі большасьць беларускіх вайскоўцаў і вэтэранаў, абчапляных шалупіньнем узнагародаў, разгульваюць у нецьвярозым стане.
***
Грошы добрыя хоць бы таму, што нянавісьць, сутыкаючыся з выгодамі, губляе вастрыню.
***
«Заўзятыя нацыяналісты, у большасьці сваёй, — людзі, якія пазбаўленыя радзімы. Нікому з нас ня трэба тое, што мы маем», - разважаў Акутагава Руноскэ. Не хацеў бы зь ім пагаджацца, але самыя пасьлядоўныя айчынныя нацыяналісты: Пазьняк, Сокалаў, Надсан — жывуць у чужых краінах.
***
На пачатку 20-х гадоў ХХ стагодзьдзя Акутагава выказаў наступную думку. Самая вялікая трагедыя сучаснага Кітаю палягае ў тым, што ў нацыяналістычных рамантыкаў няма чалавека, падобнага да Мусаліні, які быў бы здатны даць ім жалезнае выхаваньне. Цікава, што б сказаў той жа Акутагава, калі б пабачыў жалезнае выхаваньне, якое ўвёў у Кітаі адзін з самых крыважэрных тыранаў сьвету - Мао?
***
Жыцьцё падобнае да алімпійскіх гульняў, наладжаных вар’ятамі... Заўважыў Акутагава. І пэўна ж, яно нагадвае алімпійскія гульні, на якіх за судзьдзяў працуюць псыхічна хворыя людзі. А хто й калі стварыў нашае жыцьцё - пытаньне асобнае.
***
Калі жанчына выходзіць замуж, і ў яе пасяляецца душа хатняе жывёлы, пра што пісаў Акутагава, дык сям’я мае шанец захавацца й доўга жыць, пры ўмове, што муж мае душу паляўнічага. А калі ў жанчыны застанецца душа драпежнай і непрыручанай істоты, захаваць сям’ю немагчыма, нават калі ў мужа душа забойцы.
***
Адна з асаблівых рысаў генія - здатнасьць наладжваць скандалы. У гэтым назіраньні Акутагавы для мяне вельмі важна, што геній ня ўдзельнічае ў скандалах, а ладзіць іх.
***
Я ніколі не падаю жабракам. Ёсьць шмат іншых людзей, каму патрэбная мая дапамога. Вельмі хацелася б дапамагчы Акутагаву, які ў змрочны для сябе дзень напісаў: «Той, хто ня мае матэрыяльнага багацьця, ня мае й багацьця духоўнага - так было ў дзьвюхтысячагадовай старажытнасьці. Сягоньня інакш - той, хто мае багацьці матэрыяльныя, ня мае багацьцяў духоўных». А на мой розум, скарбы духоўныя не знаходяцца ў непасрэднай залежнасьці ад скарбаў матэрыяльных.
***
Акутагава пабачыў сінюю варону й напісаў пра яе занатоўку, а не хайку. Можа ён і сапраўды быў больш эўрапейцам, чым азіятам. Толькі за празаічнай мініятураю я ўсё адно бачу накід хайку пра сінюю варону на голай галіне.
***
Ці змогуць эўрапейцы, колькі ім ні тлумач, зразумець веліч Басё — гэта пытаньне з пытаньняў... Задумваўся Акутагава. А я думаю, што зразумець Басё зусім ня цяжка. Гэта як дакрануцца рукою да поўні, гэта можа зрабіць кожны.
***
Чым павучаць іншых, лепей вучыцца самім... Досыць спрэчнае сьцьверджаньне прачытаў у Акутагавы. Каб нечага навучыцца самому, трэба некага навучыць гэтага. Я так мяркую.
***
Акутагава разважае пра сьмяротнасьць усяго існага й цытуе Ван Шанчжэна: «Карціна жыве пяцьсот гадоў, кніга - васямсот». У маіх выдавецтвах за сем гадоў выйшла больш за тысячу дзьвесьце найменьняў кніжак. Шмат якія не пражылі й паўгода, непрададзеныя наклады былі адпраўленыя на фабрыку для пераваркі ў кардон. Таму маю поўнае права не пагадзіцца з Ван Шанчжэнам. Толькі асобныя кніжкі могуць мець доўгае жыцьцё. І не абавязкова гэта будзе лепшае ці горшае з напісанага і выдадзенага, гэта будуць кніжкі доўгажыхары, як і людзі-доўгажыхары зусім не абавязкова зьяўляюцца найлепшымі з роду чалавечага.
***
Што зьдзівіла ў занатоўках Акутагавы: ён ніколі не чытаў ні даоскіх, ні будыскіх твораў. Нават ня верыцца. Ён прачытаў безьліч другараднай замежнай, збольшага заходнеэўрапейскай, літаратуры, імправізаваў на матывы Гогаля й Суіфта, быў бясспрэчна адукаваны й выкшталцоны, але адкуль такая хранічная хвароба на сацыялізм, такое неразуменьне й непрыманьне ідэяў будызму й даасізму. Добра яшчэ тое, што, у адрозьненьне ад сваіх эўрапейскіх аднадумцаў, ён не паліў сабораў, а прызнаваўся, што недзе на сподзе душы ў яго тоіцца перайманая ад далёкіх продкаў ідэя адрошанасьці.
***
Зь вялікай ахвотаю я пагадзіўся б з наступным выказваньнем Акутагавы: «Зразумеў, што калі б нават у думках параўнаць створанае намі з творамі найвялікшых майстроў, дык напісанае намі, усё без выняткаў, не шкада шпурнуць у вогнішча», каб не адна акалічнасьць: кінуць у полымя мае рукапісы можна й безь мяне. Нашто час марнаваць?
***
Я займаюся вывучэньнем творчасьці Акутагавы зусім не таму, што ён блізкі мне, наадварот, я зраблю ўсё, каб спасьцігнуць ягоны шлях і не пайсьці ў тым накірунку.
