Людміла Рублеўская
Жывая і мёртвая
У Смарагдавых табліцах Гермэса сьцьвярджаецца: «Усё ёсьць ва ўсім, усё мае палюсы, усё дваістае, усё цячэ, зацякае, выцякае, усё падымаецца і падае».
Так, вада ёсьць, прынамсі, ва ўсім жывым. Яна дваіць адбіткамі сусьвет. Цячэ... Падымаецца ў неба аблокамі і падае ўніз дажджом... Можа быць ільдом і кіпенем... Але дзе палюсы вады?
Людзі заўсёды стараліся заснаваць паселішча на беразе ракі. Вада, якая цячэ, нясе з сабой энэргію, што робіць чалавека дзеясным, цікаўным і вынаходлівым. І няма нічога згубнейшага ад застаялай, цьвілой вады. Тое, як гарады абыходзяцца са сваімі рэкамі, вызначае і іхны лёс. Зьмяняць лёс ракі — усё роўна, што мяняць на далоні лінію жыцьця.
Менск пахаваў сваю раку жыўцом.
У псыхааналітыцы вада, мора — сымбаль Неўсьвядомленага, застрашлівай і прыцягальнай стыхіі. Працэс індывідуацыі, набыцьця цэласнасьці асобы немагчымы безь яднаньня сьвядомасьці зь Неўсьвядомленым.
У Беларусі ўжо некалькі стагодзьдзяў як няма свайго мора.
З чатырох гісторыяў, варыяцымі якіх, паводле Борхеса, зьяўляюцца ўсе гісторыі сьвету, дзьве зьвязаныя з вадой. Адна — пра вяртаньне, падарожжа Ўліса праз сусьветныя воды да роднага востраву, другая — пра пошук, вандроўку Язона па залатое руно. Дарога па зямной цьвердзі канкрэтная, пераадольваецца мэханічнымі, матэрыяльнымі намаганьнямі. Дарога па вадзе — сама стыхія, воля багоў. Таму жаданая мэта заўсёды «за морам-акіянам».
Вада — мяжа. Мост альбо човен — сродкі пераходу, пераправы ў іншы сьвет. Першы мост — паваленае дрэва, карэньнямі да зямлі, адкуль ідзеш, гальлём — туды, у той сьвет.
Любы чалавек, калі стаіць на мосьце і глядзіць на ваду, робіцца філёзафам. Чамусьці ў нас пры гэтым прынята ў тую ваду пляваць. Можа быць, каб паназіраць, як разыходзяцца кругі?
Людзі — астравы. Чаму ж мора вакол кожнага з нас такое рознае?
У кнізе парадаў юным натуралістам, напісанай францускімі аўтарамі, ёсьць разьдзел пра тое, як стварыць уласную невялічкую сажалку. Дастаткова выкапаць яміну, умацаваць яе дно і сьцены глінай альбо іншым шчыльным матэрыялам і пасадзіць водарасьці. А насельніцтва ў гэтым штучным вадаёме зьявіцца само.
На нашай зямлі — хворая вада... Мы лечым яе хлёркай і фільтрамі «Брыта» і спадзяемся, што яна дасьць нам здаровую энэргію...
Апостал Пётра прайшоў за Настаўнікам па вадзе. Адзіны з усіх сьвятых апосталаў, ён намацаў тую сьцяжынку, па якой ішоў над безданьню Хрыстос. Зноў і зноў людзі спрабуюць намацаць тую сьцяжынку. І патанаюць.
Вада — блаславеньне і праклён. Як у кожнай стыхіі, у ёй няма дабра і зла, дабром ці злом яе робяць людзі. У Лошыцкім парку нас зь дзецьмі даганяла страшэнная навальніца. Чорная хмара сьцяной гнала перад сабой вецер. Мы разам зь яшчэ некалькімі прахожымі дабеглі да кальцавога прыпынку. На шчасьце, якраз пад’ехаў пусты тралейбус. Спыніўся... Дзьверы не расчыняе. Людзі тоўпяцца, нэрвуюцца, бо ўжо на галовы падаюць першыя цяжкія кроплі, бліскае маланка... Страшэнна задаволены адчуваньнем уласнай значнасьці і лёсавырашальнасьці, кіроўца вытрымлівае паўзу. А зьліва ўжо на падыходзе... Вось-вось мы апынемся ва ўладзе нябёснае вады... Нарэшце дзьверы літасьціва расчыняюцца. Адзін з патэнцыйных пасажыраў гучна гаворыць: «Даверылі дурню кнопку...»
Часта даводзіцца ўспамінаць гэтую фразу ў розных кантэкстах літаратарскага жыцьця.
Беларусь атаясамляюць з азёрамі. Сінявокая, маўляў, азёрная краіна... Але варта зьняць гэтую лічыну, адкрыецца ейны сапраўдны твар — зь зялёнымі вачыма балатоў...
Калі, паводле старой мэдыцыны, у крыві пераважае вада — флегма, чалавек мае тэмпэрамэнт флегматыка. Таго самага, з анэкдоту: «Іду. Чую, ззаду кагосьці б’юць. Паварочваюся — мяне». Але стыхія флегматыка — не рака і ня мора, а балота.
Адзнакай вышэйшай улады ў людзей заўсёды лічылася здольнасьць утаймоўваць водную стыхію. Узьвядзеньне маста рабілася рытуалам, лічылася богаўгоднай справай. І як сымбаль чалавечай грахоўнасьці, варожасьці, зьявіліся пад’ёмныя масты замкаў.
Чамусьці ў Менску ўсё радзей можна ўбачыць фантан, які працуе. У парку Горкага быў цудоўны круглы фантан, па краях якога сядзелі зялёныя мэталічныя жабы. Зь іх ратоў струменіла вада. Сёньня ў фантане — пясочніца. Жабы, аблезлыя, запыленыя, разяваюць раты ў агоніі смагі...
Можа быць, самае складанае, калі вучысься плаваць — навучыцца глядзець у вадзе. Неадольна страшна раскрыць вочы ў іншай стыхіі, у іншым сьвеце. Нават калі гэта — вада ў тваёй уласнай лазенцы. Дзеці пад час купаньня плачуць і просяць ручнік — закрыць твар, каб вада ня трапіла ў вочы...
Гэта толькі ілюзія, што асноўнае жыцьцё адбываецца на сушы. Мы ня маем і цені ўяўленьня пра маштабы жыцьця, якое адбываецца ў стыхіі вады.
У расейскага пісьменьніка Міхаіла Анчарава ёсьць параўнаньне таленту з рыбай, якая плавае не таму, што робіць пэўныя рухі, а таму, што ў яе ёсьць плавальны пухір. Рыба плавае нават мёртвая.
А мы ўсе раўнуемся з птушкамі...
У казках ёсьць вада жывая і вада мёртвая. Мёртвая вада, нягледзячы на назву, валодае здольнасьцю зрошчваць пасечанае цела, якое пасьля аджывіць вада жывая.
Які яшчэ мярцьвейшы дождж павінен праліцца на нашу зямлю? Каб яна зраслася ў адзіны арганізм, з адной душой і адной сьвядомасьцю?
І дзе пасьля ўзяць жывой вады?
