Віктар Шніп
А як маеш грошы…
к недзе ўсе дарогі вядуць да Храма, так у маіх Пугачах — да магазіна. І я, будучы хлапчуком, зь сябрамі зьбіраў пустыя пляшкі, каб купіць кукурузных палачак. Падросшы, куплялі цыгарэты (казалі, што бацьку) і, схаваўшыся ў кусты, адразу скурвалі пачак. Курылі аж да нудоты, але ня кідалі — калі кінеш, залічаць у малакасосы, якія ня могуць нават цыгарэту скурыць. У гадоў пятнаццаць мой аднаклясьнік Сашка ўжо мог купіць пляшку “чарніла”. Магазіншчыцы было ўсё роўна, каму прадаваць, галоўнае, каб тавар не застойваўся. “Чарніла” не застойвалася, як не застойваецца і цяпер. І сьпяшаецца большасьць маіх вяскоўцаў да магазіна, як хтосьці недзе — да Храма.
Накупляўшы чарніла, Галін Сашка пару дзён не хадзіў на працу — піў. На свой кароўнік пайшоў яшчэ не праспаным. І так ужо атрымалася, што ўключыў ён там нейкі матор, а ён вазьмі дый згары. А перад гэтым некалькі дзён падрад загадчыца кароўніка крычала Сашку: “Спаліш мне матор, у турму пасаджу!” І пайшоў Сашка з кароўніка дахаты. Па дарозе купіў пляшку чарніла, выпіў і дома павесіўся ў хляве.
У Лягезах крамы няма. А ў той час наагул не было ні электрычнасьці, ні праваднога радыё. І неяк узяў мяне дзядзька Віця зьезьдзіць у Ярашэвічы купіць у “жалезным” магазіне дзьверцы для печкі. Прыехалі. Дзядзька пайшоў купляць, а я застаўся пільнаваць каня. Сяджу на возе, разглядаю вуліцу. І раптам над сабой чую: “Московское время — двенадцать часов!” — і зайграла музыка. І саскочыў я з воза, і пабег да дзядзькі ў магазін. Дзядзька перапалохаўся: “Што здарылася?”! “Слуп гаворыць!” — адказаў я. У магазіне ўсе засьмяяліся, а дзядзька мне растлумачыў, што на слупе прымацавана радыё.
Каб мне купіць перад школай што-небудзь цёплае на плечы, мама ўзяла мяне ў Ракаў на базар. Ходзім, разглядаем, прыцэньваемся. І раптам мажны дзядзька з рыжым тоўстым хлапчуком кідаецца да мамы: “Ніна! Чуць пазнаў цябе! Здарова!” Мама прывіталася, пачала распытваць пра жыцьцё-быцьцё. “Усё нармальна! Як бачыш, і я жаніўся. Трэ было табе выходзіць за мяне. Гадавалі б вось такога сына…” — і дзядзька паказаў на свайго рыжага хлопца. Мама пахвалілася, што ў яе двое дзяцей. А я схаваўся за маму і, падумаўшы пра тое, што я мог быць гэткім тоўстым і рыжым, паказаў хлопцу язык.
Раней кожнае лета ў ліпені бацькі, назьбіраўшы пару мяшкоў агрэсту, езьдзілі ў Гарадок здаваць яго. Гэтага дня я чакаў, як вялікага сьвята, бо мог папрасіць, каб яны там мне купілі якую-небудзь кніжку. Так у мяне зьявіліся “Палескія рабінзоны”, “Мы з Санькам у тыле ворага” і “Беларускія народныя казкі”. І аднаго лета нарэшце бацька ўзяў і мяне ў Гарадок. Едзем, і я ад радасьці рот не закрываю, лапачу, як заведзены, а тут насустрач ідзе дзядзька і пытаецца: “Толя, куды гэта ты хлапца вязеш?” “У Гарадок да жыда!” — адказаў бацька і стаў паганяць каня. І я ўжо ўсю дарогу сядзеў моўчкі і думаў пра жыда.
Пасьля заняткаў у Літінстытуце я пайшоў з палякам Анджэем у магазін купіць лямпачак. Прадаўшчыца была маладая і прыгожая. І мы вырашылі зь ёй пазнаёміцца. Анджэй прадставіўся вугорцам, а я чэхам. Гаварылі доўга, нават правялі дзяўчыну на электрычку ў Мыцішчы. Назаўтра, нічога не сказаўшы Анджэю, я пайшоў зноў па лямпачкі і расказаў знаёмай прадаўшчыцы, хто мы такія. І дзяўчыне стала сумна…
Павезьлі нас на экскурсію ў Ясную Паляну да магілы Льва Талстога. Ехаць далёка, і нашы дзяўчаты час ад часу спынялі аўтобус, каб зьбегаць у краму. А ў крамах, акрамя гарэлкі, “чарніла”, камсы і салянкі, нічога няма. Дзяўчаты злуюцца, а нам, хлопцам, весела — ёсьць што выпіць і чым закусіць. Прыехалі да маёнтку Талстога, а там жанчыны стаяць з поўнымі вёдрамі яблыкаў. Панакуплялі мы яснапалянскіх яблыкаў поўны аўтобус. І, агледзеўшы маёнтак Талстога і схадзіўшы да яго магілы (у яловым лесе чорны груд зямлі бяз крыжа), мы позна вечарам вярталіся назад, елі яблыкі і недагрызкамі абсыпалі расейскую дарогу.
У Маскве Людміла прыстала да мяне: “Давай сходзім на “Сёмае неба” (рэстаран у Астанкінскай вежы). Ацаніўшы свае фінансавыя магчымасьці, я згадзіўся пачаставаць нявесту на “Сёмым небе”. Прыехалі ў Астанкіна. Паглядзеў я на пяцьсотмэтровы “шпрыц” і сказаў: “Не палезу. Вежа паваліцца…” Вежа пакуль што не павалілася, а толькі згарэла…
У час падпісной кампаніі дэпутат Яўген Цумараў расстараўся для “Нашага слова” машыну з гукаўзмацняльнікам. Ад рэдакцыі адправілі мяне з Алесем Карлюкевічам. Мы набралі з сабой газэт, кніжак і паехалі да ўнівэрмагу “Беларусь”. Алесь гандляваў і рабіў падпіску на “Наша слова”, а я сядзеў у “будцы” і агітаваў. Сабралася народу. І раптам прыйшоў міліцыянт з унівэрмагу і закрычаў: “Разайцісь! Не паложана!” Мы паказалі яму свае дакумэнты і паперы на “будку”, а міліцыянт усё роўна сваё: “Не паложана!” Народ пачаў нас абараняць. Міліцыянт крыху супакоіўся і прапанаваў па-добраму ехаць у іншае месца. На той час наклад “Нашага слова” сягаў за дзевяць тысяч.
Пазванілі ў кватэру. Адчыняю дзьверы. Перада мной жанчына з трохлітровым слоікам. “Купіце сьвежага мёду! Нядорага. Увесь прадалі на Камароўцы, а гэта засталося…”, дае лыжку пакаштаваць. Здаецца, нармальны мёд. “Колькі просіце?” — “Пяць…” — “Дорага…” — “Ну, тады чатыры…” Падышла жонка на галасы: “Што тут такое?” “Мёд купляю…” — адказаў я. “За тры з паловай…” — дабавіла прадаўшчыца. “Бяром…” — радасна сказаў я. “Пачакай, я схаджу да суседзяў. Няхай яны паглядзяць на мёд”, — прапанавала жонка і пайшла. Пакуль яна вярнулася, я зрабіў пакупку. Занёс мёд на кухню і стаў пераліваць яго ў паўлітровыя слоікі, каб тое-сёе завезьці маме і даць цешчы. Не цячэ. А жонка сьмяецца: “Дык гэта ж цукар пераплаўлены!..”
Зайшоў сусед-бізнэсмэн зь міліцэйскай дубінкай і кажа: “Я толькі што сварыўся зь міліцыянтамі. Пабі мяне дубінкай, а я схаджу, здыму пабоі і скажу, што мяне міліцыянты білі. Мы зь іх зьдзяром добрую капейчыну!” Я адмовіўся, а сусед сказаў: “Ну, гэтыя пісьменьнікі! Ня могуць нікому ў морду заехаць!” — і пайшоў.
