Людміла Рублеўская
Кніжныя людзі
Самым вядомым у гісторыі літаратуры кніжным гандляром быў Герман Гесэ. Ахвяра “кніжнага комплексу” і стваральнік “Кніжнага чалавека”, што існуе толькі ў вычытаным і таму ня мае ўласнага твару.
Пры канцы ХХ стагодзьдзя расейскі канцэптуальны літаратар Аляксей Цьвяткоў стварыў “Забывальніка кніг”, які расчляняе вокладкі і сьвідруе літары да нэрваў.
У кнігарню прыходзіш зусім зь іншым пачуцьцём, чым у бібліятэку. Хаця і там, і там прысутнічае азарт паляўнічага. Сапраўдны Кніжны чалавек сьвята верыць, што дзесьці на пыльных паліцах, у самым далёкім кутку хаваецца тая самая Кніга, якую ён шукае ўсё жыцьцё…
Але трыюмф бібліятэчнага чытача – гэта часовы трыюмф забойцы. Ён павінен за адведзены бібліятэчнымі правіламі тэрмін дастаць душу кнігі і назаўсёды прыўлашчыць, высмактаць са спрэсаваных старонак, падобна вампіру, духоўную энэргію і вярнуць назад пустую абалонку…
Якая для наступнага спажыўца зноў напоўніцца крывёй – мудрасьцю… Ці эрзацам эмоцыяў, якія дазволяць чытачу ашчаджаць уласныя.
У кнігарню прыходзіць не чытач, а пакупнік. Бібліятэчны чытач падобны да аматара фліртаў, пакупнік – прыхільнік шлюбу. Кніга, якую ён набудзе, застанецца зь ім… Ад кніг ня так лёгка пазбавіцца, нават ад нялюбых – выкінуць шкада, падарыць ужываную няёмка… Бібліятэчны чытач можа рызыкаваць і браць кнігі наўгад. Пакупнік выбірае напэўна. Тое, што патрэбна.
Вітрыны кнігарняў лепш, чым паліцы бібліятэк, адлюстроўваюць мэнтальнасьць нацыі. Парады гаспадынькам і гісторыя халоднай зброі з шыкоўнымі ілюстрацыямі, уперамежку абрады чорнай магіі і рэцэпты праваслаўнай кухні…
Самыя цудоўныя кнігарні – букіністычныя. А ў іх я найбольш люблю антыкварны аддзел. Часам удаецца знайсьці кнігі, якія доўга не куплялі, і прызначаная за іх цана за гэты час зрабілася зусім невялікай. У гэтым таксама выпадак і рызыка – невядома, што патрапіш набыць.
Яшчэ большую каштоўнасьць, чым тэкст, у Старой Кнізе маюць маргіналіі, аскалёпкі люстэрка эпохі. Напрыклад, на шмуцтытуле набытага ў “Вянку”, у Траецкім прадмесьці, падручніка агульнай геаграфіі 1907 году штамп аптэкарскай крамы і каравыя запісы алоўкам ня вельмі абазнанага некага, кшталту “Мефология – различная сказания”, “Релефт – неровность земли”, “Скомпрометировать – значит – об’ясниться в любви”.
Зь Вільні я прывезла том дадаткаў да часопісу “Ніва” 1913 году выданьня. Неразборлівы эксьлібрыс прыватнай бібліятэкі, побач –
пячатка перасоўнага фонду Ленінградзкага Дому мастацтваў. У артыкуле “Дарагавізна жыцьця” адзначаецца, што драматург Астроўскі за свае цудоўныя творы атрымліваў па 25 рублёў за аркуш, а сучасны аўтару артыкула шараговы літаратурны работнік ня будзе працаваць і за 40 рублёў за аркуш…
А сучасныя беларускія літаратары ніяк ня могуць зьмірыцца з думкай, што кніга – тавар, а значыць, павінна падпарадкоўвацца законам рынку. Пісьменьнікі – ідэалісты…
Дадатак да “Нівы” я выкупіла за чатыры літы, што роўна аднаму даляру. Кнігі не на літоўскай мове ў краме стаялі асобна і цаніліся танна.
У сёлетні прыезд у Вільню прыцанілася да сьціплага тамка – кнігі па-эўрапейску стаялі не на паліцах, а ў жывапісных грудах на фоне старажытнай зброі і фальшывай кітайскай бронзы. Халява скончылася – менш чым за сто даляраў мне нічога не прапанавалі.
У кнігарню ніколі не заходзіш як гаспадар. Калі ты працаўнік так званай духоўнай сфэры, ты магутны чытач, але нікчэмны пакупнік. Твае патэнцыйныя суразмоўцы, закаваныя ў стракатыя вокладкі, ня могуць прабіцца да цябе, адгароджаныя недаступнымі табе лічбамі.
У расейскіх фантастаў братоў Стругацкіх ёсьць такія пэрсанажы – мудрыя макрацы, якія рыхтуюць Апакаліпсыс і пераўтварэньне сьвету. Макрацы жывяцца чытаньнем. Бяз кніг яны паміраюць ад голаду. Праўда, яны лысыя, сьлізкія і да таго ж імпатэнты.
Побач з кнігарняй, што ля нашага дому, сьціплага выгляду кабета спрабуе прадаць мне вялікую, у цьвёрдай бліскучай вокладцы расейскамоўную дзіцячую кнігу. Аказваецца, кабета – аўтарка гэтай кнігі. Доўга рэклямуе свой тавар, збаўляе цану… Я не купляю. Мне страшна, нібыта перад крывым люстэркам.
