Ліст з далёкай Альбаніі
Учора споўнілася 70 гадоў з дня нараджэньня Ўладзімера Караткевіча
Усе мы, адраджэнцы семдзясятых, любілі яго. Любілі за тое, што ён ратаваў гонар беларускай літаратуры, што не лізаў капытоў савецкаму ідэалягічнаму чорту, не пісаў, у адрозьненьне ад іншых “членаў” Саюзу пісьменьнікаў, панэгірыкаў партыі і ленінскаму камсамолу.
Мы любілі яго — пісьменьніка, працавіка нацыянальнага духу — і ўсё адно: толькі пасьля ягонай сьмерці дарэшты зразумелі, каго страцілі.
...Цёплым ліпеньскім днём 84-га я сустрэў на вуліцы Навума Гальпяровіча — засяроджанага, пасуравелага з твару — і той паведаміў: памёр Караткевіч. Ад такой навіны балюча сьціснулася сэрца; я цэлы дзень хадзіў ачмурэлы, а ўвечары, разам з паэтам Алехнам Мінкіным, селі памянуць памерлага.
“Як ты думаеш, можа, атруцілі?” — запытаў я тады ў сябра.
“Ды не... Бачна было, што доўга не працягне. Адны вочы сьвяціліся, — адказаў сябра (напярэдадні Алехна Мінкін езьдзіў у Менск і пазнаёміўся там з Караткевічам). — Зайшлі да яго з Глёбусам, кніжку мне падпісаў. Казаў: трэба, хлопцы, працаваць. Толькі працай і можна чагосьці дасягнуць”.
Таго ж вечару вырашылі выдаць самвыдатам кніжку ўспамінаў пра Караткевіча, сябар паабяцаў падключыць да справы Алега Бембеля, але неўзабаве мы зь Мінкіным зьехалі на Поўнач, і праект гэты так і ня быў рэалізаваны.
Мінула пятнаццаць гадоў, і леташняй вясною атрымаў я ліста з далёкай Альбаніі, ад прафэсара філялёгіі Коча Біхіку. “Ці ведаеце вы такога Ўладзімера Караткевіча? — пісаў прафэсар па-альбанску. — У 1949–54 г. мы зь ім вучыліся разам у Кіеўскім дзяржаўным унівэрсытэце. Калі гэта магчыма — паведамце мне ягоны адрас”.
Што я мог адказаць? Напісаў, што Ўладзімер Караткевіч — адзін з тых нешматлікіх творцаў, якога з поўным на тое правам можна назваць клясыкам беларускай літаратуры, што памёр ён паўтара дзясятка гадоў таму і што на радзіме яму пастаўлены помнік.
У хуткім часе прафэсар, ужо на добрай расейшчыне, паведаміў, што лічыў мяне касаварам, якога лёс закінуў у Беларусь, выбачаўся за памылкі ў расейскай мове і вельмі смуткаваў з нагоды заўчаснай сьмерці свайго ўнівэрсытэцкага сябра. “Валодзя, колькі яго памятаю, заўсёды быў вясёлым і дасьціпным хлопцам”, — напісаў прафэсар.
А зусім нядаўна давялося мне завітаць у майстэрню наваполацкага мастака Ігара Куржалава.
“Хочаш паглядзець цікавыя рэчы? — запытаўся мастак. — Працую над экспазыцыяй музэю Караткевіча, маю тут ягоныя рукапісы ды асабістыя рэчы”.
Я, не без хваляваньня, перагарнуў старонкі рукапісу драмы “Млын на Сініх Вірах”, узяў у рукі альбом выпускнікоў філфаку Кіеўскага ўнівэрсытэту і ўбачыў, у акуратных авалах, здымкі Ўладзімера Караткевіча і Коча Біхіку. Альбанец атрымаўся надта сур’ёзным, а вось беларус Караткевіч пасьміхаўся з фотаздымку, і такім — маладым і вясёлым жыцьцялюбам — ён застаўся ў памяці сучасьнікаў: як у Беларусі, так і ў далёкай Альбаніі.
Вінцэсь Мудроў
