Лісты з таго сьвету
Паштовы дэтэктыў
Што ў мяне здарылася гэтымі днямі, а дакладна, 29-га лістапада 2000-га — такога, мабыць, ні ў кога не здаралася. Дзесь а дзясятай раніцы зазваніў званок. Расчыняю дзьверы, а перад мною Таня Царук з шаснаццатага паверху. У яе ў руках два канвэрты. “Гэта ж я была ў суседнім доме, да сяброўкі хадзіла. Бачу: ляжаць на вакенцы два пісьмы. Адно зь іх ужо добра замурзанае. Зірнула — аж там Ваша прозьвішча. Вось я і прынесла іх вам...” — “Дзякую, — кажу, — Таня... Ужо ня раз такое здаралася, што лісты для нашага дому траплялі ў суседні і, наадварот, — з суседняга ў наш...”
Узяў я тыя капэрты ад Тані, зірнуў на іх — і жахнуўся. Адзін зь іх быў ад дзядзькі Міхала Ляпехі з Багушэвічавых Кушлянаў, другі ад Станіслава Адамовіча, славутага івянецкага кераміста з Старынкаў. Але Божа літасьцівы! Іх жа даўно ўжо няма на сьвеце. Дзядзька Міхал Ляпеха, першы даглядчык Багушэвічавай сядзібы, памёр у 1992 г. І пра Станіслава Адамовіча казалі, што яго даўно ўжо няма. А я вось атрымаў іхнія лісты. Як жа так? Што за дзіва! Таропка нажнічкамі абразаю краі капэртаў і гляджу на даты. Ліст ад дзядзькі Міхала Ляпехі датаваны, Бог ты мой, 25 кастрычніка 1983 г., а Станіславаў аж з 1977 г.!
Дзіва дзіўнае! Ну хіба ня дзіва: 23 гады ляжалі мае лісты на вакенцы ў суседнім доме, і ніхто іх не зглуміў, ня выкінуў, не скамечыў, не спаліў, не парваў! Ляжалі і чакалі, што ўсё ж яны калі-небудзь патрапяць да адрасата. Як жа ім праз гэтулькі гадоў пашчасьціла ацалець?! Клара, жонка мая, выказала меркаваньне: можа, ранейшыя гаспадары прадалі кватэру, а новыя знайшлі іх у якімсьці закутку, выклалі на падваконьні?
Так ужо мяне зачапіў гэты паштовы дэтэктыў, што я наважыўся завітаць у суседні дом — Каліноўскага 82, корпус 1 — якраз туды і былі адрасаваныя лісты. Я ж жыву ў другім корпусе. У 1977 г. гэты адрас быў новы для ўсіх маіх знаёмых. Таму яны, мусіць, не зусім дакладна пазначылі на капэртах нумар корпусу, і тым самым стварылі гістарычны інцыдэнт, пра які я й распавядаю. Такім чынам лісты, пісаныя да мяне, і патрапілі ў 54-ю кватэру суседняга дому. Узрушаны такой падзеяй, я завітаў у згаданую пяцьдзясят чацьвертую кватэру: можа, яе гаспадары што-кольвек прасьветляць?
І вось я цісну на кнопку-гузік пяцьдзясят чацьвертай кватэры суседняга дому. Дзьверы адчыніў сам гаспадар. Тлумачу, чаго я, незнаёмы, завітаў да яго. Гаспадар зь цікавасьцю выслухаў мой дэтэктыў, але дапамагчы нічым ня змог. У іхняй кватэры гэтых лістоў ніколі не было, і як яны гэтымі днямі апынуліся на падваконьні іхняга дому, ён ня мае ніякага паняцьця. А ў кватэры 54 жыве з 1974 г. Гэтак я ні з чым пакінуў суседні дом.
Але думка пра тое, дзе ж гэтак доўга вандравалі знойдзеныя праз дваццаць тры гады лісты, не пакідала мяне. Прыкідваў я і так, і гэтак — і ўсё намарна. На сыходзе дня зноў зьвязаўся з Тацянай Царук, папрасіў яе ўдакладніць яшчэ раз, дзе ўсё ж яна ўгледзела гэтыя дзьве капэрты, адрасаваныя мне.
— На падваконьні, — паўтарыла яна, — на першым паверсе, дзе спрэс паштовымі скрынямі аблеплены сьцены.
— Дык што! — усклікаю я. — Гэтак усе 23 гады яны ляжалі на падваконьніку?!
— Ды не! — запярэчыла Тацяна. — Я досыць часта бываю ў гэтым доме. Але лістоў гэтых ніколі ня бачыла, а сёньня зірнула — ляжаць. Прачытала — Уладзімеру Содалю. А хто ж у нашым доме Содаля ня ведае. Я і забрала іх…
Ну проста містыка якаясь? Містыка містыкай, але павінна быць і якаясь лёгіка.
І тут мне прыгадалася: калі я заходзіў у першы корпус, мне кінуўся на вочы цэлы блёк зрынутых на падлогу паштовых скрыняў. Яны й падказалі мне ўсю разьвязку...
А было з маімі пісьмамі так. Калі яны патрапілі ў паштовую скрыню першага корпусу, гаспадары гэтай скрыні паглядзелі, што лісты не для іх, узялі і, як гэта мы ўсе робім, выставілі іх уверсе на край паштовых блёкаў: маўляў, глядзі, паштарка, гэтыя лісты не да нас! Але аднойчы зь нейкага рэзкага зруху гэтыя лісты і ссунуліся з краёчку паштовай скрынкі, заваліліся за яе і гэтак праляжалі там усе 23 гады, пакуль якісь наўмысьнік ня зьдзёр увесь той паштовы блёк. Як зьдзёр — дык і мае лісты з-пад яго вываліліся. А хтось руплівы падняў ды на акенца паклаў. А тут Бог Таню з нашага дому паслаў у суседні.
Вось і ўся разьвязка гэтага паштовага дэтэктыву. Але ж чытачам, мусіць, хоць трошкі цікава, а пра што ж у тых двух пакутных лістах пісалася?
Дзядзька Міхал паведамляў, што ў 1983 г. 22 кастрычніка Кушляны наведаў мастак Мікола Купава, але, як падалося кушлянскаму рупліўцу, ён не зусім па-людзку прывеціў мастака. Праз гэта ў яго моцна разгуляліся нэрвы, ён ня можа сабе гэтага дараваць, ня можа прыйсьці сам да сябе. “Праз работу ўпусьціў аб людзях заботу!” — рэзюмаваў стан свае душы кушлянскі Дон Кіхот і вельмі прасіў, каб я патэлефанаваў таму Купаву і ад яго імя папрасіў у яго прабачэньня, дараваньня.
Ліст ад Станіслава Адамовіча, нагадваю — ён датаваны аж 1977 годам, напісаны па-польску. У ім вядомы івянецкі кераміст і кнігалюб паведамляў мне некаторыя дадатковыя зьвесткі пра Антона Лойку, уладальніка рукапіснага альбому з 1913 г., які Станіслаў ахвяраваў мне пры нашай зь ім сустрэчы ў Старынках. І вось толькі праз дваццаць тры гады я атрымаў патрэбныя мне зьвесткі пра старынкаўскага ўладальніка рукапіснага альбому — песеньніка Антона Лойку. Зьвесткі гэтыя, хоць і моцна запозьненыя, калі-небудзь мне абавязкова прыдадуцца. А сам гэты паштовы дэтэктыў, безумоўна, неверагодны. Ён, не сумняваюся, будзе запісаны ў аналы нашай пошты як зьява рэдкая і выключная.
Уладзімер Содаль
