Юры Сьвірко
Шаўцы бяз ботаў, або Хлеб з разынкамі
эсэ
Дзе можна ў Менску перасекчыся з двума жывымі клясыкамі? Вядома, на скрыжаваньні двух клясыкаў памерлых – на рагу Маркса ды Леніна. Вось і я, шпацыруючы былою Францішканскаю-Губэрнатарскаю, каля крамы з дагэтуль загадкавым для мяне назовам “Белсаюздрук” пабачыў “Вольва” – машыну тае маркі, што найбольш падабалася мне, покуль яе не ўпадабаў Ціцянкоў. Ейны бел-чырвона-белы нумар пачынаўся з нуля і сканчаўся літарамі “МІ”. Верная прыкмета машыны з экс-ціцянкоўскага гаража.
Неўзабаве з газэтнае крамы, у нейкім агромністым спартовым касьцюме, выйшаў гаспадар аўто.
— Добры дзень, Паўле Ізотавічу! — сказаў я яму.
Павал Ізотавіч, нібы застуканы на месцы злачынства, асьцярожна павітаўся і, быццам апраўдваючыся, сказаў: “Я ўвогуле ў адпачынку, але даводзіцца па розных шапіках газэту шукаць. Не паверыш — нідзе няма!!! А там сёньня артыкул Каці Пранік выходзіць...”.
— А яна што – не ў адпачынку? – нахабна спытаўся я.
На што атрымаў прапанову зайсьці да Паўла Ізотавіча ў Дом прэсы дзён празь дзесяць, калі ягоны адпачынак скончыцца.
Неяк я туды ўжо заходзіў. Год таму спадар Павал вырашыў пажартаваць ды прапанаваў мне напісаць артыкул у ягоную “салідную газэту”. А я чалавек сур’ёзны: прапанавалі – напісаў. Ня тое каб мне вельмі хацелася ўбачыць сваё прозьвішча на ейных бачынах. Хутчэй наадварот. Але бываюць хвіліны, калі адчуваеш, што выконваеш нейкую місію — скажам, кансультацыйна-назіральную. Мая калега Марына падаравала мне цудоўны загаловак – “Прывітаньне з Фрыдрыхштрасэ. Зь Менску”, – і я вырашыў публічна паскардзіцца, што ў 2000 годзе вымушаны хадзіць па вуліцы імя Энгельса. Публічнасьць атрымалася на славу, бо наклад газэты складаў тады паўмільёна асобнікаў. І я нават цяпер не шкадую, што столькі народу менавіта ад мяне даведалася першыя, гістарычныя назвы ўсяе цэнтральнае часткі Менску.
Аднак яшчэ ніхто з рэдактараў ня зьдзекваўся зь мяне так, як Павал Ізотавіч. Месяцы тры ён думаў, ці друкаваць мой опус у сваёй “саліднай газэце”. А пасьля згубіў рукапіс. Добра, што я меў копію (якую, паміж намі, прапанаваў у часе тых ваганьняў газэце “Вечерний Минск”, чый рэдактар адмовіўся надрукаваць гэты матэрыял як антысавецкі). Забыўшыся на фанабэрыю, я ізноў прывёз у “салідную газэту” свой опус, і ён нарэшце пабачыў сьвет. Кансультацыйна-назіральная місія мая скончылася.
А тут нейкі цьмяны ўступ да – мажліва – новай прапановы! Дый дзе? На рагу ўсё тых жа вечна жывых Леніна й Карла Маркса. На скрыжаваньні тысячагодзьдзяў!
“Калі ж гэта ўсё скончыцца?” – думаў я, стоячы каля літаратурнага музэю Петруся Броўкі з шыльдай “ГОМ Ленинского РОВД”.
Гарадзкі аддзел міліцыі значыць. Трэ было б неяк інтэграваць гэтых “гомікаў” з амонаўцамі, абы добрае слова стварыць – ГАМОН!
Памятаю, як сюды, у гэты будынак, зацягнулі Віктара Ганчара – за “незаконную дзейнасьць незаконнага Цэнтравыбаркаму”. А Сямён Шарэцкі быў разам з намі, журналістамі, звонку ды спрабаваў трапіць у гэты ГОМ, але марна. Карцінкі мінулага стагодзьдзя...
Ад рэмінісцэнцыяў мяне адарваў іншы клясык, чыё імя супадае з назовам адной эгіпэцкай рачулкі. Клясыка я ведаю яшчэ зь Вярхоўнага Савету 12-га скліканьня, дзе ён ачольваў адну з камісіяў. Тады ён быў недаступны, нават непрыступны трыбун. А цяпер, як просты сьмяротны, зайшоў адразу за мной у краму “Консул”. Ды нават стаў пасьля мяне ў чаргу.
Але ж як стаў! Ён напіраў на мяне ўсім сваім целам, усім ростам, хаця я сам не такі ўжо й дробны. Я моўчкі адсоўваўся, а ён працягваў наступ, хаця месца навокал было дастаткова. Не люблю савецкіх людзей, тым больш калі яны ледзь ня штурмам уваходзяць у маю асабістую прастору.
Я не хацеў рабіць клясыку нейкую заўвагу, таму проста выйшаў з чаргі – ня вытрымаўшы націску, стаў паасобку. Прадаўшчыца тым часам гучна запытала: “Что следующему?” Я папрасіў свае “малако і сайку”, расплаціўся... І раптам пачуў, як клясык, трыбун, народны паэт, змагар за родную мову распытвае тую ж прадавачку: “А это мой любимый хлеб с изюмом? Ну тогда давайте. И еще две пачки творогу. Сколько-сколько?”.
Эх, “хлеб з разынкамі” — “хлеб с резинками”, незразумелы гандляркам...
Я ў той дзень пазбавіўся яшчэ адной ілюзіі, што нарадзілася ў мяне пры канцы васьмідзясятых, калі я ў Алма-Аце самастойна вывучаў беларускую мову.
Ілюзіі заўсёды зьнікаюць, сутыкаючыся з рэальнасьцю. З той рэальнасьцю, дзе рэдактар газэты ня мае сваёй газэты, а прапагандыст роднай мовы карыстаецца чужою. Дзе ўсе мы, беларусы, як шаўцы бяз ботаў. А калі цалкам шчыра – мажліва, ужо сапожнікі?
