Вінцэсь Мудроў
Горад агнявых птушак
Неба празрыстае да прадоньня, далягляд заліты залатым сьвятлом, але на вуліцах пануе помрак і паветра працятае саладжавым пахам эўкаліпту. Сонца яшчэ там, на другім баку Дайці — высознай гары, ля падножжа якой раскінулася альбанская сталіца. Дайці падобная да гарбіны драмадэра; на ёй плямамі зялёнай поўсьці растуць маквіс і сасоньнік, цьмяна чырванее альпійскі мак, а да яе вяршыні разбэрсаным кужалем пачапілася ранішняя смуга.
Стрэлкі гадзіньніка на старой вежы яшчэ толькі зьбіраюцца выпрастацца, паказваючы шостую гадзіну, а на бульвары Нацыянальных Герояў ужо процьма людзей, вушасты восьлік, цягнучы драбіны, ікліва гукае штосьці на сваёй асьлінай мове, а з разнасьцежаных дзьвярэй вулічных кавярняў вырываюцца на прасьцяг шаргатлівыя гукі — гэта кафэджы, гаспадары кавярняў, шаруюць медныя бляхі, на якіх шторанку смажаць кававае зерне. Альбанцы рана прачынаюцца і, сустрэўшы адно другога, яны, на знак вітаньня, кожны раз прамаўляюць: “Як ты сустрэў сьвітанак?”
Яшчэ хвіліна — і першы промень сонца вырываецца з-за гары. Ад старой гадзіньнікавай вежы бяжыць за далягляд даўжэзны цень, і ў паветры да салодзістага паху эўкаліпту дамешваецца густы водар кавы — гэта ў кавярню забег першы наведнік, каб выпіць малюпасенькі, з напарстак, кубак гаючага напою.
Горад захінаецца ад зыркага сьвятла зелянінай платанаў і мімозаў, цьмяніць сонца прывідным заводзкім дымам, тыцкае ў неба вострымі дзідамі мінарэтаў, але ўсё адно — празь якую гадзіну паветра дрыжыць ад сьпёкі і на разьмяклым асфальце галоўнага гарадзкога бульвару пакідаюць сьляды ня толькі скаты “мэрсэдэсаў” і “вольва”, але й капыткі ўвішных восьлікаў. Той разьлеглы — 50 мэтраў ушыркі — бульвар пабудавалі за часамі акупацыі Альбаніі італійскія жаўнеры. Тыранцы, праўда, ня надта любяць тое згадваць, як ня любяць яны казаць і пра тое, хто ім пабудаваў кінастудыю — нехлямяжую сталінскаампірную стадолу, якая мусіла сымбалізаваць непарушнае альбанска-савецкае сяброўства. Хуткаплынны час і горны вецер выпетрылі з памяці людзкой і загарэлых на абісынскім сонцы бэрсальераў, і чырванатварых савецкіх будаўнікоў, і вузкавокіх кітайскіх спэцыялістаў, сінія фрэнчы якіх апанавалі сорак гадоў таму гарадзкі краявід.
Удзень Тырана нешматлюдная. Толькі на пляцы Скандэрбэга ля вясёлкавых фантанаў заўсёды процьма дзяцей. Віскат стаіць на паўсьвету. Часам, змокнуўшы дарэшты, дзятва ўзьбіваецца на масіўныя пліты, што ляжаць непадалёк. Колісь на гэтым месцы стаяў манумэнт правадыру. Таму самаму, з ласкі якога тысячы альбанцаў былі замучаныя ў катоўнях, а краіна ператварылася ў запаведнік узорнага камунізму. Але для сёньняшніх падшыванцаў імя Энвэра Ходжы — гэта далёкая гісторыя, і ніхто зь іх не сьцепанецца, пабачыўшы вайсковы джып, на якіх, за часамі маладосьці іхных бацькоў, гойсалі па вуліцах служкі злавеснай “сігурымі”. Даўно няма крывавага Энвэра, дый у самой назьве гораду гучыць папярэджаньне: нідзе й ніколі не дапускаць да ўлады спароджаных сталінізмам тыранаў.
Адвячоркам, калі з Адрыятыкі набягае лёгкі ветрык і акацыі шапацяць прывялай лістотай, на вуліцах поўна народу. Дыхнуць вечаровай прахалодай выходзяць цэлымі сем’ямі. Ідучы па цёплым пасьля дзённага сквару асфальце, тыранцы гамоняць пра жыцьцё, наракаюць на цэны і кожны раз новымі вачыма пазіраюць на Дайці. Сонца ўжо схавалася за далягляд, а вяршыня гары, працятая сонечнымі промнямі, яшчэ ружавее на сіняй асноведзі неба. І ў тое імгненьне, калі вяршыня зьліецца зь цёмным небам, а агні горных паселішчаў — зь нябеснымі зоркамі, вуліцы спусьцеюць, і самотны наведнік кавярні дап’е апошні перад сном кубак кавы. Альбанцы рана кладуцца спаць, і гэта адразу заўважаюць іншаземцы, што да паўночы п’юць фэрнэт на спавітых ружамі гатэльных тэрасах.
“Natёn e mirё, Tirana!” — горад, дзе я ніколі ня быў і куды абавязкова прыеду. Прыеду тою парой, калі сонца будзе каціцца па ўквечанай макамі гары, высьвечваючы іхную агністую чырвань і ператвараючы ў жар-птушак горных арлоў, якія шторанку лунаюць над горадам. І першыя мінакі, якіх я сустрэну, будуць зіркаць з-пад рукі ў высокае неба й задаволена пасьміхацца: вагняпёрыя птушкі, паводле старой прыкметы, абяцаюць пагоду.
Эсэ напісанае для перадачы “Дазвол на выезд” Беларускай службы Радыё Свабода
