«Нескладана адчуць сябе арыстакратам духу. Дастаткова адчуць сябе беларусам». Ну як можна, прачытаўшы гэтыя словы Дубаўца, застацца абыякавым! Хто ж гэта адмовіцца пачувацца арыстакратам? І неістотная тая акалічнасьць, што ўсе продкі спрэс сялянскага паходжаньня. Таму, прачытаўшы ў адным з красавіцкіх нумароў «Нашай Нівы» заклік пераходзіць на беларускую мову, не вагалася ні імгненьня: час прыйшоў. Час прымаць нас такімі, якія мы ёсьць. І лічыцца з намі. Калі не заяўляць пра сябе, сапраўды савецкі пралетарыят зладзіць яшчэ адзін рэфэрэндум — і гамон: нас з вамі больш няма — якая такая мова, пра што гэта вы?
Ніколі не забыць той ганебнай раніцы пасьля злашчаснага травеньскага рэфэрэндуму 1995 г. Два п’янтосы, прыбегшыя ў краму на апахмелку, радаваліся, што пытаньне вырашылася так цудоўна.
— Не, ты сам падумай, ну навошта нам гэтая «матчына мова»! — казаў адзін аднаму.
Зрабілася ніякавата. «Што нас чакае, калі вось гэтыя вызначаюць нашу будучыню?» — з жахам падумала я, гледзячы на пакамечаныя твары і брудную, неахайную вопратку!
Хаця я і не знакаміты прафэсар, аднак пралетарыят чамусьці таксама не люблю. І вельмі ня хочацца, каб пралетарыят вёў рэй у нашым грамадзтве. Таму рабіць нешта трэба. Нягледзячы на вельмі сумныя вынікі папярэдніх спроб. Памяць адкрыла старонку жыцьця 1992 году, калі ўсё было дэфіцытам і прадавалася ў крамах па беларускіх пашпартах, каб нашых тавараў не вывозілі смаляне і пскавічы. Аднойчы пашчасьціла мне апынуцца побач з прылаўкам, на які толькі што гэты дэфіцыт выклалі. А пашпарта на той момант як наўмысна і не аказалася. Але я не разгубілася і на чысьцюткай беларускай да прадавачкі: «Так і так, даражэнькая, няма ў мяне цяпер пашпарта, але, спадзяюся, доказам маёй беларускасьці ёсьць мая мова, і, нават калі б я была са Смаленшчыны, мне б варта было прадаць тавар за валоданьне мовай». Прадалі мне той дэфіцыт. Але што ж мне давялося выслухаць ад натоўпу, які пасьпеў сабрацца за маёй сьпінай! І калхозьніца, і такая, і гэткая, і пайшла ты ў свой калгас даіць кароў, і многае іншае...
Пры ўзьнікненьні хвалі кожная малекула вады робіць невялікі рух, зусім невялікі. Але кожная. Так нараджаецца цунамі. Я не магла быць у Сакавіку на Плошчы, але хоць што‑небудзь я павінна зрабіць! Вырашыўшы для сябе моўнае пытаньне, была гатовая да рознага. Няхай я буду калхозьніцай, толькі не безгалосым быдлам!
...Ня ведаю, што здарылася зь людзьмі за апошнія гады, аднак такога выніку я не чакала. Безумоўна, дзе‑нідзе пабліскваюць зласьлівыя вочкі, ды моўчкі — нічога ня зробіш супраць статусу дзяржаўнай. Толькі адна цётка на кірмашы сказала, каб усе чулі: «Так размаўляюць бэнээфаўцы». Мне стала сьмешна — яна не сказала «разговаривают», а менавіта «размаўляюць». Ня буду доўга распавядаць, бо кожны сам можа ў гэтым упэўніцца — стаўленьне да мовы зьмянілася кардынальным чынам. Лёд крануўся, спадарове! Па‑першае, разумеюць усе, а хто размаўляе — адразу пераходзіць на беларускую. Па‑другое, да носьбіта мовы вялікая павага і неабмежаваны крэдыт даверу. Я гэта адчуваю на кожным кроку: ад кірмаша да пастарунку. Для мяне і рыба самая сьвежая, і кавалак мяса найлепшы, і бездакорнае абыходжаньне з боку служачых, вайскоўцаў і міліцыянтаў. І ўсё дзякуючы маёй мяккай, ласкавай, чароўнай мове! Беларус беларуса не павінен падмануць, кажуць людзі.
Так, нескладана адчуць сябе арыстакратам духу ў Беларусі. Дык будзьма ж імі.
